تداعی‌های ذهنی در شناخت شاخصه‌های معماری اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار بخش هنر و معماری دانشگاه پیام نور، دکترای معماری، تهران،

10.22034/ias.2019.101020

چکیده

معماری اسلامی ایران به عنوان بخش عظیمی از هویت، تاریخ و فرهنگ این سرزمین، همواره الهام‌بخش بسیاری از هنرمندان و معماران این مرز و بوم بوده‌است. بنابراین، احیاء ارزش‌های این معماری در فضای امروز و زنده‌نگاه‌داشتن این میراث ارزشمند مستلزم شناخت ویژگی‌ها و مؤلفه‌های شاخص آن است. مطالعات صورت گرفته در این حوزه نشان می‌دهد معماری اسلامی از سه جنبه عناصر معنایی، اصول مشترک طراحی در سرزمین‌های مختلف و نیز عناصر و مؤلفه‌های کالبدی آن قابل بررسی است. این در حالی‌ست که مخاطبین این هنر عمدتاً به عنصر کالبد این معماری توجه دارند و بنابراین با بهره‌گیری از این عناصر کالبدی که ریشه در تصاویر ذهنی آن‌ها دارد می‌توان فضاها و بناهایی خلق نمود که با تداعی این معماری محملی برای انتقال معانی ارزشمند آن به نسل‌های آینده باشد. با این هدف، در این تحقیق سعی گردیده از طریق پیمایش تداعی‌های ذهنی و دستیابی تصاویر ذهنی مخاطبین معماری اسلامی به شناخت مؤلفه‌های آن دست یابد. مقاله حاضر از طریق مصاحبه با 137 نفر از فارغ‌التحصیلان رشته معماری که با این فضاها آشنایی دارند اجرا گردید و ضمن  استخراج تداعی‌های ذهنی و دریافت اولین تصاویر ذهنی آن‌ها به بررسی عوامل متمایزکننده این معماری پرداخته‌است. نتایج حاکی از آن است که نحوه طراحی، عنصر فضا و نور، تزئینات، عناصر کالبدی، یادمان‌ها و مقابر و عامل معنویت از جمله عواملی هستند که به عنوان اولین عنصر تداعی‌کننده مورد توجه قرارگرفته‌اند که در این میان بیشترین تداعی‌ها به عنصر تزئینات اشاره دارد. علاوه‌براین، بیشترین تصاویر ارائه‌شده توسط مشارکت‌کنندگان مربوط به مساجد و بناهای مذهبی است. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Mental associations in understanding the characteristics of Islamic architecture

نویسنده [English]

  • Maryam Charkhchian
چکیده [English]

Islamic architecture as the symbol of identity, history and culture of this wide land has always been inspiring to many artists and architects. Therefore, restoring the values ​​of the architecture as a valuable heritage depends on understanding of its different features and elements. In this regard, study on the Islamic architecture can focus on its meaning, design principles and physical elements. As the audiences of this art mostly concern with its physical aspects, using these elements based on their mental images can lead us to create spaces and buildings that can transfer the same valuable meanings to future generations.With this aim, the research tried to achieve audiences’ images from Islamic architecture by surveying their mental associations. Totally, 137 graduated of architecture participated and described their first mental associations and the first picture that they had in their mind about Islamic architecture. The results indicates design approach, light and space, decorations, physical elements, monuments and temples, and spirituality; were the most important associated elements and decoration was the first element among other mentioned elements. In addition, the mosques and religious buildings were the subject of most of collected pictures from participants.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic architecture
  • mental association
  • mental image
  • physical element
  • space and light
  • decorations
کتاب­ها
                                                         
-        اتکینسون، ر.ل.، اتکینسون، ر. س.، اسمیت، ا. ا.،  بم، د.ج . و هوکسما، س. ن. (1385). زمینه روانشناسی هیلگارد، ترجمه براهنی، م.ت.، بیرشک، ب.، بیک، م.، زمانی، ر.، شاملو، س.، شهرآرای، م.، کریمی، ی.، گاهان، ن.، محی‌الدین، م. و هاشمیان، ک.، تهران: انتشارات رشد.
-        اسدورو، ل. (1384). روانشناسی، ترجمه صادقی، ج. تهران: انتشارات سمت.
-        بلخاری، ح. (1384). تجلی نور و رنگ در هنرهای ایرانی-اسلامی، تهران: انتشارات سوره مهر.
-        بنتهام، س. (1387). روانشناسی تربیتی، ترجمه بیابانگرد، ا. و نعمتی، ع.، تهران: انتشارات رشد.
-        بورکهارت، ت. (1376). مبانی هنر معنوی، تهران: انتشارات سوره.
-        بورکهارت، ت.، نصر، س.ح.، یونگ، گ. و والری، پ. (1370). جاودانگی و هنر، تهران: انتشارات برگ.
-        پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، (1385). مکتب‌های روانشناسی و نقد آن، تهران: انتشارات سمت.
-        پوپ، آ. (1365). معماری ایران، ترجمه ک. افسر، تهران: انتشارات یساولی.
-        ربیعی، ه. (1388). جستارهایی در چیستی هنر اسلامی، تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.
-        رهنورد، ز. (1389). حکمت هنر اسلامی، چاپ ششم، تهران: انتشارات سمت.
-        کالات، ج. (1386). روانشناسی عمومی، ترجمه سید محمدی، ی. تهران: انتشارات روان.
-        مددپور، م. (1374). تجلیات حکمت معنوی در هنر اسلامی، تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر.
-        نقره‌کار، ع.م. (1389). مبانی نظری معماری، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
-        نیکزاد، م. (1382). مکاتب کلاسیک و جدید روان‌شناسان بزرگ: بسوی علمی و آزمایشی شدن روان‌شناسی، تهران: انتشارات کیهان.
-        هیل، د. و گرابر، ا. (1375). معماری و تزئینات اسلامی، وحدتی دانشمند، م.، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
-        هیلن براند، ر. (1377). معماری اسلامی، اعتصام، ا. تهران: انتشارات پردازش و برنامه ریزی شهری.
-        یاوری، ح. و باوفا، ر. (1390). سیری در حکمت معماری اسلامی و تزیینات وابسته به آن در دوره صفویه، تهران: انتشارات سیمای دانش آذر.
مقالات
-        ایمان‌طلب، ح. و گرامی، س. (1391). "نسبت معنا و شکل، تطابق اندیشه‌ی معماری مسجد و فرم‌شناسی نماز"، نشریه مطالعات هنر اسلامی، شماره 16: 88-77.
-        حبیب، ف. (1385). "کندوکاوی در معنای شکل شهر"، نشریه هنرهای زیبا، شماره 25: 14-5.
-        سلیمان زاده، ن.، منتظرالقائم، ا.، دانش، ف. (1391). "نقش و کارکردهای روان شناختی رنگ‌ها در تزئینات معماری اسلامی در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع رسانی"، ارتباط و دانش شناسی، سال 15: 5.
-        شریفی مهرجردی، ع.، خزایی، م. و افهمی، ر. (1392). "نقاشی‌ها و تزئینات دیواری خانه ملک‌التجار یزد"، نشریه مطالعات هنر اسلامی، شماره 19: 13-7.   
-        فرهمند بروجنی، ح. و سلیمانی، پ. (1391). "گونه‌شناسی تزئینات گنبد غفاریه مراغه بر اساس الگوی تطبیقی"، نشریه مطالعات هنر اسلامی، شماره 16: 100-89.
-    فنایی، ز. (1391). "شناخت و طبقه‌بندی نمادهای جانوری در قالی‌های سالتینگ"، نشریه مطالعات هنر اسلامی، شماره 17: 131-117.
 
-          Barthes, R. (1982). L´Obvie et L ´obtus, Paris.
-          Eco, U. (1968). Function and sign: semiotics in architecture, in the city and the sign: An Introduction to Urban Semiotics, Gottdiener, M. and Lagopoulos, A. New York: Columbia University press.
-          Gibson, J. (1950). The perception of the visual world, Boston: Houghton Mifflin.
-          Merleau – Ponty, M. (1998). Phenomenology of Perception, Trans, Colin Smith, London and New York: Routledge.
-          Morris, C.W. (1971). Writings on the General Theory, of Signs, Mouton: Den Haag.
 
منابع تصاویر:
-          alaedin.travel
-          eadabt.ir
-          fa.wikipedia.org
-          irna.ir
-          shoaresal.ir
-          tripyar.com