بررسی نماد گاو یکتا آفریده و ماهیت سیاوش در شاهنامه و انعکاس آن در سنگ برجسته‌های تخت جمشید

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشکده زبان و ادبیات فارسی، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی ، کرمان، ایران.

2 دانشکده زبان و ادبیات فارسی، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی ، کرمان، ایران

چکیده

اساطیر نشان­دهنده‌ی فرهنگ و نحوه‌ی تفکر مردمان در دوران­ های کهن است؛ زبانِ گویای تاریخی است از دوران‌های پیش از تاریخی؛ سخنگویِ بازمانده­ های گرانبهایی است که از دل خاک‌ها بیرون کشیده می­شود، یا در دل سنگ‌ها و کوه‌ها یافت می­گردد. اساطیر نماینده‌ی تداوم زندگی فرهنگی یک ملت و به نوعی تاریخ آن است (آموزگار،1388 :1). شاعران و نویسندگان، اسطوره­ ها و باورهای کهن اقوام خود را پرورانده و آثار ایشان پیوندی تنگاتنگ با اسطوره‌ ها دارد. گاو یکتا آفریده در کیهان‌ شناسی زرتشتی، نام نخستین گاو آفریده شده و یکی از شش آفرینش ازلی اهورامزدا در جهان مادی و پدرِ اساطیریِ همه حیوانات سودبخش است. این گاو در افسانه آفرینش کشته می‌شود و از اندام و چهره‌ ی او جهان دوباره پر از جانداران می ­شود. آن­ گونه که سیاوش نیز شخصیت مثبتی است، روح آزاده و جوانمردی دارد و مظلوم و بی­ گناه می­ میرد. از خون او گیاه مقدّس خون سیاوشان می ‌روید که با رویش و زایش ارتباط دارد. در پهنه‌ی گسترده‌ی ایران نقوش برجسته، سنگ ­برجسته و سنگ نگاره در کنار ادبیات برای حفظ اساطیر قدمتِ زیادی دارد. بر همین اساس در تخت­ جمشید نیز از سنگ ‌برجسته ­های بسیاری استفاده شده ­است. نماد گاو در نقوش برجسته‌ ی تخت جمشید به وفور و با معانی مختلف به کار رفته ­است. معنای نهفته در لایه ­های ژرف­ تر سنگ ­برجسته­ ها و تطبیق آن با موارد مشابه در ادبیات می ­تواند تصویر درست­تری از باورهای اسطوره ­ای و فرهنگی ایران زمین باشد.

اهداف پژوهش:
۱- بررسی اسطوره‌ی گاو یکتا آفریده و داستان سیاوش در شاهنامه از اهداف این پژوهش است.
۲- از دیگر اهداف این پژوهش انعکاس اساطیر در نقوش برجسته‌ی تختِ­ جمشید و شاهنامه‌ی فردوسی است.

سوالات پژوهش:
۱- اسطوره گاو یکتا آفریده چه کارکردی در نقش سیاوش در شاهنامه‌ی فردوسی و نقوش برجسته‌ی تخت جمشید داشته است؟
۲- گاو یکتا آفریده در قالب شخصیت سیاوش چه مفاهیمی را به مخاطب القاء می­نماید؟

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Exploring the Symbol of Gavaevodata and the Essence of Siavash in Shāhnāmeh and its Replication on the Embossments of Persepolis

نویسندگان [English]

  • Peyman Aghabeygipoor 1
  • Dariush Kazemi 2
  • Maryam Shaygan 2
1 Fculty of Persian language and literature,, Kerman Branch. Islamic Azad University, Kerman, Iran.
2 Fculty of Persian language and literature, Kerman Branch. Islamic Azad University,, Kerman, Iran
چکیده [English]

Myths represent the culture and way of thinking of people in ancient times; Language is a historical narrative from prehistoric times; It is the voice for precious relics that are extracted from the heart of earth or amongst rocks and mountains. Myths represent the continuity of the cultural life of a nation and characterize its history (Amoozgar, 2009: 1). Poets and writers have cultivated the myths and beliefs of their ancestors and their works are interrelated to mythologies. The symbol of Gavaevodata created in Zoroastrian cosmology is the name of the first created cow and is one of the six eternal creations of Ahura Mazda in the material world and the mythical father of all beneficial animals.
This cow is slaughtered in the myth of creation and from its body and face, the world is again filled with creatures; this is similar to the character of Siavash, a positive character with a free and gentle spirit that tragically dies oppressed and innocent. From his blood the sacred plant known as the “blood of Siavashan” grows that is associated to birth and nurture. In the vast expanse of Iran, reliefs, stone-carvings and lithographs, along with literature are ancient means to preserve mythology. Accordingly, many prominent embossed reliefs have been applied in the Persepolis; hence in this regard the symbol of the cow is abundantly used in the prominent motifs of Persepolis and is interpreted in many connotations. The hidden meanings deep in the layers of embossed patterns and its adaptation to similar cases in literature can generate a more precise representation of the mythical and cultural beliefs of Iran.
Research aims:
1- To explore the myth of the Gavaevodata and its relation to the story of Siavash in the Shāhnāmeh.
2- To compare the mythical symbols of the embossed reliefs of Persepolis and Ferdowsi's Shāhnāmeh.
Research questions:
1- What purpose did the myth of the Gavaevodata create in the role of Siavash in Ferdowsi's Shāhnāmeh and the embossed motifs of Persepolis?
2- What concepts does the Gavaevodata create in the form of Siavash's character in order to inspire the audience?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Myth
  • Gavaevodata
  • Siavash
  • Poetry
  • Embossed Reliefs
  • Persepolis

مراجع

الیاده، میرچا. (1376). رساله در تاریخ ادیان. ترجمۀ جلال ستاری(چاپ دوم). تهران: سروش.
بهار، مهرداد. (1352). اساطیر ایران. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
توانگر زمین، محمد کاظم. (1390). تخت جمشید از آغاز تا فرجام(چاپ چهارم). شیراز: تخت جمشید.
ثعالبی نیشابوری، عبد الملک بن محمّد بن اسماعیل. (1368). تاریخ ثعالبی (غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم). پارۀ نخست ایران باستان، ترجمۀ محمّد فضایلی، تهران: نشر قطره.
دادگی، فرنبغ. (1369). بندهشن. ترجمۀ مهرداد بهار، تهران: توس.
دویتز، ورنر فلیکس؛ ماتیسون، سیلویا. (1377). پارسه (تخت جمشید). تدوین فرامرز غنی، تهران: انتشارات یساولی.
زمرّدی، حمیرا. (1385).‌ نقد تطبیقی ادیان و اساطیر در شاهنامۀ فردوسی. خمسۀ نظامی و منطق ­الطیر، تهران: انتشارات زوّار.
سرخوش کرتیس، وستا. (1373). اسطوره­ های ایرانی. ترجمۀ عباس مخبر، تهران: مرکز.
سرکاراتی، بهمن. (1385). بنیان اساطیری حماسۀ ملّی ایران، سایه­ های شکار شده. برگزیدۀ مقالات فارسی، چاپ دوم، تهران: انتشارات طهوری.
شاله، فلیسین. (1346). تاریخ مختصر ادیان بزرگ. ترجمۀ منوچهر خدایار محبّی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
شهبازی، شاپور. (1375). شرح مصور تخت جمشید. چاپ دوم، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
صداقت­ نژاد، جمشید. (1374). طومار کهن شاهنامۀ فردوسی. تهران: دنیای کتاب.
عطایی، امید. (1376). آفرینش خدایان: راز داستان ­های اوستایی. تهران: نشر عطایی.
فردوسی، ابوالقاسم. (1378). شاهنامه، تحت نظری برتلس. تهران: انتشارات بدیهه.
فردوسی، ابوالقاسم. (1389). شاهنامه. تصحیح جلال خالقی مطلق، چاپ سوم، تهران: مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.
فرزان فر، فریبا. ( 1392). واکاوی نگاره و انگاره انسان – گاو بالدار در تخت جمشید و کاخ خرساباد. دو فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات تطبیقی هنر، 31 –42.
کاتالوگ موزه ایران باستان. (1391). آرشیو موزه ملی. تهران: موزه ملی.
کارنوی، جی. (1341). اساطیر ایرانی. ترجمۀ دکتر احمد طباطبایی، تبریز: انتشارات کتاب­فروشی اپیکور.
کرتیس، وستاسر خوش. (1381). اسطوره­های ایرانی. ترجمه­ی عباس مخبر، انتشارات مرکز، تهران.
کریستین ­سن، آرتور. (1345). کیانیان. ترجمۀ دکتر ذبیح­الله صفا، تهران.
کریستین سن، آرتور. (1393). نمونه­ های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه ه­ای ایرانیان. ترجمۀ ژالۀ آموزگار و احمد تفضّلی، تهران: انتشارات چشمه.
کزازی، میر جلال ­الدین. (1372). رؤیا، حماسه، اسطوره. تهران: نشر مرکز.
کوپ، لارنس. (1384). اسطوره. ترجمه محمّد دهقانی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
گیرشمن، رومن؛ هرتسفلد، ارنست. (1379). پرسپولیس پایتخت هخامنشی(چاپ دوم). تهران: فرهنگسرای میردشتی.
معصومی، ‌غلامرضا. (1388). دایرة المعارف اساطیر و آیین‌های باستان جهان. تهران:‌ سوره مهر.
ورمازرن، مارتن یوزف. (1372). آیین میترا. ترجمۀ بزرگ نادرزاد، تهران: نشر چشمه.
هینلز، جان. (1381). شناخت اساطیر ایران. مترجمان ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران: نشر چشمه.
اکبری، فاطمه. (1392). "خاستگاه آیینی داستان سوزن عیسی با رویکرد تطبیقی به اساطیر مصر و کیش مهر".(همایش شاهنامه و پژوهش­ های آیینی)، مؤسسۀ چاپ و انتشارات دانشگاه فردوسی، 102ـ71.
آخوندی، زهرا؛ افهمی، رضا؛ پورمند، حسن علی. (1397). "مطالعه تطبیقی نمادها و نقش مایه ­های تزئینی تخت جمشید و دژ اربونی". پژوهش در هنر و علوم انسانی، شماره 11، 75 – 8.
شکیبی ممتاز، نسرین. (1389). "جایگاه سیاوش در اساطیر". متن ­شناسی ادب فارسی، شمارۀ 5، 116-101.
کنعانی، ابراهیم. (1392). "بررسی الگوی پری گونگی و نخستین انسان در شخصیت سیاوش(نگاهی تطبیقی به شاهنامه، متون تاریخی و فرهنگ عامّه)".همایش شاهنامه و پژوهش ­های آیینی، مؤسسۀ چاپ و انتشارات دانشگاه فردوسی، 248ـ 217.
هینلز، جان. (1374). شناخت اساطیر ایران. ترجمه ژاله آموزگار، احمد تفضلی، چاپ دوازدهم، تهران: نشر چشمه.
Brosius, M. (2006). People of the Ancient World. the Persians:  an Introduction. London and New York:  Routledge. Taylor and Francis Group.
Campbell, J. (2017). Creative mythology. Joseph Campbell Foundation.
Cereti, G. (2015). Myths, Legends, Eschatologies. The Wiley Blackwell Companion to Zoroastrianism.
Curtis, J. (2005). Forgotten Empire, The World of Ancient Persian. London: The British Museum Press.
Cumont, F. (1956). The Mysterious of Mithr. Dover Publications, New York wikipedia.org.
Dadvar, A; Rouzbahani, R. (2016). Role of Nature in Creation of Iranian Myths. Asian Social Science.
Hall, J. (1996). llustrated Dictionary of Symbols in Eastern and Western Art. Published by Westview Press. A Member of the Perseus Books Group.
McInerney, J. (2010). The cattle of the sun: cows and culture in the world of the ancient Greeks. Princeton University Press. Published by Princeton University Press.
Moradi, S.,& Khorramshad, M. (2017). “Myths and Archetypes in Ancient Iran and Its Impact on Power”. People: International Journal of Social Sciences, 3(2), 672 – 681.
Ritter, N. (2010). Human- headed winged Bull, unizh. ch.
Rose, J. (2019). Near Eastern and Old Iranian myths. In Oxford Research Encyclopedia of Classics.
Rostami, S. (2016). “A Study on Symbols Roles in Shaping Appearances and Forms in Hand-Wovens of Kurdistan Province Iran”. International Journal of Humanities and Cultural Studies, 2 (3), 1086-1095.
Sathe, V. (2012). “The Lion-Bull Motifs of Persepolis: The Zoogeographic Context”. Iranian Journal of Archaeological Studies, 2 (1), 75-85.
Schmidt, E.F. (1939), The Treasury of Persepolis and Other Discoveries in theHomland of the Achaemenid. Chicgo: Chicago University Press.
Sherwood, A. (2009). “An Bó Bheannaithe: Cattle Symbolism in Traditional Irish Folklore, Myth, and Archaeology”. PSU McNair Scholars Online Journal, 3, 21-32.
Silko, L. M. (2006). Ceremony. Penguin. Originally published: New York.
www.Richardwoodfield.com
http://www.karnaval.ir/blog/bull-head-from-column-capital
www.metmeuseum.org

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار