ارزش‌ها و گرایش‌های فلسفه‌ی اسلامی بر معماری مسکونی صفوی (مطالعه موردی: خانه های جلفای نو صفوی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه معماری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی تهران، تهران، ایران.

چکیده

معماری، به مثابه یک صورت تمدنی، همواره نشان‌دهنده‌ی ژرف‌ترین گرایش‌های معنوی یک ملت است. هنگامی که از معماری اسلامی سخن می‌گوییم، چنین موضوعی را در پیش چشم داریم. معماری سنتی اسلامی در پیوندی ژرف با معرفت‌شناسی و هستی‌شناسی تاریخی مسلمانان است. دوران صفوی از چشم‌انداز فلسفی، دوران یگانه‌ای محسوب می‌شود. در این دوران گرایش‌های دوگانه‌ی فلسفه‌ی اسلامی، یعنی گرایش مشائی و اشراقی بار دیگر به یکدیگر رسیدند و در فلسفه نوین صدرایی یگانه شدند. شکل‌گیری یک نگرش فلسفی جدید و دگرگونی جهان‌بینی نوین اسلامی، به تبع آن تأثیرهای بسیاری بر تمامیت حوزه تمدنی گذاشت. معماری عصر صفوی نیز از این تأثیرها به دور نبوده است و می‌توانیم بازتاب آن نگرش‌های فلسفی را در آن بیابیم. در فلسفه دکارتی ما شاهد نگرشی کمی به فضا هستیم که موجب می‌شود در دوره‌ای از تاریخ، انسان غربی دچار فراموشی نسبت به خاطرات کیفی بشود که فضا را تحت تأثیر قرار می‌دهند و بنیاد نگرش معنوی انسان به مکان هستند. در معماری مسکونی عصر صفوی برخلاف این نگرش یادشده، ما شاهد کیفی شدن فضا هستیم. کیفیتی که تمام عناصر معماری را در اصلی یگانه، یعنی نمایش جایگاه انسان در جهانی معنوی، متحد می‌کند. همین اصل بنیادین است که خانه صفوی را در ادامه مسجد و مکانی برای ظهور معنا قرار می‌دهد. در این پژوهش کوشیده‌ایم از خانه صفوی ابزاری انتقادی برای بهبود وضعیت خانه‌های امروز بسازیم. برای تحقق این هدف از روشی توصیفی-تحلیلی با ابزار پرسشنامه سود جسته‌ایم و سعی نموده‌ایم تا نگرش مردم اصفهان را به خانه‌های صفوی و امروزی مورد ارزیابی قرار دهیم. نتایج پژوهش حاضر حاکی از این است که نگرش عمومی به خانه‌های سنتی صفوی مثبت است و افراد چنین خانه‌هایی را به خانه‌های امروزی‌تر ترجیح می‌دهند. دلیل این ترجیح نیز وجود همان عناصر معنوی است که در خانه‌های مسکونی صفوی وجود دارد.

اهداف پژوهش:
1.شناسایی تأثیرات فلسفه اسلامی بر معماری مسکونی صفوی.
2.بهبود طراحی مسکونی در زمان حاضر با یاری گرفتن از معماری صفوی.

سوالات پژوهش:
1.فلسفه اسلامی چه تأثیراتی بر معماری مسکونی صفوی گذاشته است؟
2.ارزیابی جامعه هدف از تفاوت‌های معماری مسکونی مدرن و صفوی چیست؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Values and Tendencies of Islamic Philosophy on Safavid Residential Architecture; Case Study: Safavid New Jolfa Houses

نویسندگان [English]

  • Mahsa Majidi
  • Mansour Sepehri Moghaddam
  • Farah Habib
Department of Architecture, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Architecture, as a form of civilization, has always represented the deepest spiritual tendencies of a nation; such a notion is constantly deliberated upon when studying Islamic architecture. Traditional Islamic architecture is deeply intertwined with the epistemology and historical ontology of Muslims. The Safavid period is considered a unique period from a philosophical perspective; during this period, the dual tendencies of Islamic philosophy, that is, the peripatetic and Enlightenment tendencies, came together and appeared in Sadra's new philosophy. The formation of a new philosophical attitude and the transformation of the new Islamic worldview, in turn, had many effects on the integrity of civilization.
Safavid architecture was also influenced by such inspirations and the reflection of the mentioned philosophical attitudes was apparent.  In Descartes' philosophy, minor significance to space has led to the phenomenon that triggered the overlook of qualitative memories and ultimately reduces the foundation of a spiritual outlook in Western societies. In the residential architecture of the Safavid era, contrary to this view, we see the quality of space. A quality that unites all the elements of architecture in a single principle, that is, the display of human status in the spiritual world. It is this fundamental principle that places the Safavid house as a continuation of the mosque and a place for the emergence of meaning. In this study, we have endeavored to use the Safavid house as a critical tool to improve the condition of today's houses. In order to achieve this goal, a descriptive-analytical method has been used with the aid of a questionnaire in order to evaluate the attitude of the people of Isfahan towards Safavid and modern houses. The results of the present study indicates that the general attitude towards traditional Safavid houses is more positive and people prefer such houses to modern structures. The motive for such preference is the existence of the same spiritual elements that exists in Safavid residential houses.
Research objectives:
1. Identifying the effects of Islamic philosophy on Safavid residential architecture.
2. Improving modern residential structures with an outlook towards Safavid architecture.
Research questions:
1. What effects has Islamic philosophy had on Safavid residential architecture?
2. By assessing the target community, what are the differences between modern and Safavid residential architecture?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic philosophy
  • Islamic Architecture
  • Spiritual Thinking
  • Safavid House
احمدی، غلامعلی؛ شمشیری، محمدرضا و رحمانی، جهان‌بخش. (1398). "فاعلیت خدا در نظام هستی از نگاه علامه طباطبایی و انعکاس آن در کتیبه‌های بناهای اسلامی". مطالعات هنر اسلامی. شماره 36، 317-297.
اردلان، نادر و بختیار، لاله. (1379). حس وحدت. ترجمه حمید شاهرخ، اصفهان: نشر خاک.
بلخاری قهی، حسن. (1396). فلسفه، هندسه و معماری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
پورجعفر، محمدرضا؛ یگانه، منصور و فراهانی، مریم. (1395). "رویکردی تحلیلی بر تأثیر اندیشه‌ها در معماری و شهرسازی (تحلیل تطبیقی اندیشه‌های فلسفی و حکمی". معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، شماره 17، 183-173.
پورمند، حسن‌علی؛ ریخته‌گران، محمدرضا. (1385). "حقیقت مکان و فضای معماری". مطالعات هنر اسلامی، شماره 4، 43-60.
توکلی کازرونی؛ کشمیری، هادی. (1396). "سنجش مؤلفه‌های معمارانه بلندمرتبه‌سازی با تأکید بر هنر معماری ایران؛ نمونه موردی شهر شیراز". مطالعات هنر اسلامی، شماره 26، 120-105.
چرخیان، مریم. (1398). "تداعی­های ذهنی در شناخت شاخصه‌های معماری اسلامی". مطالعات هنر اسلامی، شماره35، 89-70.
سلطان‌القرائی، بهار. (1386). "فلسفه معماری اسلامی". نشریه علامه، شماره 14، 120-99.
شریف، میان محمد. (1382). تاریخ فلسفه در اسلام. ترجمه جمعی از مترجمان، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
صدری، عباس. (1386). بررسی تحلیلی فلسفه‌ی اسلامی. تهران: دردانه.
فرشیدنیک، فرزانه. (1398). حکمت ایرانی در معماری اسلامی از آغاز تا پایان عصر صفوی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
کاراپتیان، کاراپت. (1385). خانه‌های ارامنه جلفای نو اصفهان. مترجم مریم قاسمی سیچانی، تهران: فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران.
گنج‌نامه. (1377). دفتر چهارم؛ خانه‌های اصفهان. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
مولوی، جلال‌الدین بلخی. (1366). مثنوی معنوی. به کوشش رنیو الین نیکلسون، تهران: انتشارات امیرکبیر.
نصر، سید حسین. (1342). فلسفه در ایران باستان. دایره‌المعارف ایرانشهر، به کوشش علی‌اصغر حکمت، تهران: بی­نا.
نصر، سید حسین. (1382). جاودان خرد. به کوشش سید حسن حسینی، تهران: سروش.
نصر، سید حسین. (1385). در جستجوی امر قدسی. ترجمه‌ سید مصطفی شهر آیینی، تهران: نشر نی.