مقایسه‌ی کاربرد رنگ در ابیات و عناصر بصری نگارگری در دو اثر منظوم «خسرو و شیرین» و «لیلی و مجنون»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه مازندران، مازندران، ایران.

2 گروه ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه مازندران، مازندارن، ایران.

3 گروه ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه مازندران، مازندران، ایران.

چکیده

رنگ‌ها دارای ویژگی‌های بصری، معنایی و روانی خاصی هستند که این ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد، آنها را در زمره‌ی مهم‌ترین ابزارهای خلق آثار هنری قرار داده است. رنگ در ادبیات، به عنوان یکی از هنرهای هفتگانه، بازتابی چشمگیر دارد. گویندگان و سخنوران چیره‌دست از رنگ به مثابه‌ی ابزاری کارآمد در تصویرسازی، خیال‌پردازی و انتقال مفاهیم بهره جسته‌اند. از همین‌رو با بررسی و تحلیل شیوه و میزان استفاده از عنصر رنگ در آثار شاعران و نویسندگان، می‌توان تا حدودی به زوایای پنهان و ساختار کلی آثار پی برد. با تکیه بر این ویژگی، در مقاله‌ی پیشِ رو دیدگاه نظامی نسبت به مقوله‌ی رنگ، میزان استفاده‌ی او از این عنصر و مقایسه و تحلیل رنگ‌های سیاه (مؤلفه‌ی اندوه)، سفید (مؤلفه‌ی امید)، سرخ (مؤلفه‌ی هیجان)، زرد (مؤلفه‌ی شادی)، سبز (مؤلفه‌ی معنویت) و آبی (مؤلفه‌ی آرامش) در دو منظومه‌ی «خسرو و شیرین» و «لیلی و مجنون» بررسی شده است. روش انجام این تحقیق، تحلیل محتوا و حجم نمونه، کلیه رنگ‌واژه‌های موجود در دو اثر نظامی گنجوی بوده است. جامعه‌ی آماری نیز کلیه اشعاری است که حاوی رنگ‌واژه هستند. در تجزیه و تحلیل داده‌ها از روش‌های آمار توصیفی از قبیل توزیع و درصد فراوانی مؤلفه‌ها، جداول، نمودارهای ستونی و دایره‌ای استفاده شده است. مقایسه‌ی رنگ‌ها به عنوان مؤلفه‌های معنادار در آثار مذکور نشان می‌دهد که رابطه‌ی معناداری میان میزان استفاده از رنگ‌ها و محتوای هر یک از این دو مجموعه وجود دارد؛ عناصر امید، شادی و آرامش در «خسرو و شیرین» نسبت به «لیلی و مجنون» بیشتر و عناصر هیجان، معنویت و اندوه در «لیلی و مجنون» افزون بر «خسرو و شیرین» است. محققان پژوهش حاضر با استناد به این نتایج باور دارند که نظامی ضمن داشتن یک نگاه کلی به درون‌مایه‌ی داستان‌های خود، در استفاده از جزئیات نیز نهایت دقت را به خرج داده و از تمامی این جزئیات در زمینه‌ی یک ساختار کلّی بهره جسته است.
 
اهداف پژوهش:
1.بررسی میزان رنگ‌های به‌‌ کار رفته در دو منظومه‌ی «خسرو و شیرین» و «لیلی و مجنون».
2.مقایسه‌ی بسامد رنگ‌واژه‌ها به عنوان مؤلفه‌های امید، اندوه، شادی، هیجان و معنویت در دو منظومه‌ی «خسرو و شیرین» و «لیلی و مجنون».

سؤالات پژوهش:
1.بار روانی و معنایی رنگ‌های گوناگون از نظر نظامی چگونه است؟
2.بسامد رنگ‌های مختلف در دو مجموعه‌ی «لیلی و مجنون» و «خسرو و شیرین» به چه میزان است و چه ارتباطی میان میزان رنگ‌ها و محتوای آثار یادشده وجود دارد؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Conceptual Application of Color in the "Khosrow and Shirin" and "Leily and Majnoon" Literary Collections

نویسندگان [English]

  • Mohammad Rezza Rezzanejad 1
  • Ahmad Ghanipour Malekshah 2
  • Morteza Mohseni 3
  • Masoud Rohani 3
1 Department of Literature, Faculty of Literature. University of Mazandara, Mazanran, Iran.
2 Department of Literature, Faculty of Literature. University of Mazandara, Mazanran, Iran.
3 Department of Literature, Faculty of Literature. University of Mazandara, Mazanran, Iran.
چکیده [English]

Colors have a distinctive visual, semantic and psychological assets that has made them the most imperative tool for creating works of art. Color in literature is considered as one of the seven arts. Dominant speakers and lecturers have used color as an effective tool in illustrating, imagining, and conveying concepts. Therefore, by examining and analyzing the method and extent of applying the element of color in the works of poets and writers, it is possible to comprehend the implied approaches and the general structure of such works. Based on this feature, in the following article, the perspective of Nezami and his outlook towards the category of color and the extent of his use of this element and the comparison and analysis of the colors: black (component of sadness), white (component of hope), red (component of emotion), yellow (component of happiness), green (component of spirituality) and blue (component of tranquility) have been studied in his two famous poems "Khosrow and Shirin" and "Leily and Majnoon". The method of this research is based on content analysis and the sample size includes all the applied color-words in the two literary artworks of Nizami Ganjavi; furthermore, the statistical community consists of all poems that contain color-words. In data analysis, descriptive statistical methods such as distribution and frequency percentage of components, tables, bar graphs and circles have been used. Comparison of colors as noteworthy components in these works shows that there is a significant relationship between the use of colors and the content of the two literary collections; the elements of hope, happiness and peace in "Khosrow and Shirin" are more visible than "Leily and Majnoon" and the elements of excitement, spirituality and sorrow in "Leily and Majnoon" are more observed compared to "Khosrow and Shirin". Based on the results, the researchers of the present study consider that Nezami, while having an overview of the theme of his stories, has also been extremely careful in using details and has applied all specifics in the context of a general structure.
Research objectives:
1. Investigating the quantity of colors used in the two poems "Khosrow and Shirin" and "Leily and Majnoon".
2. Comparing the frequency of color-words as components of hope, sadness, happiness, excitement and spirituality in the two poems "Khosrow and Shirin" and "Leily and Majnoon".
Research questions:
1. What is the psychological and semantic burden of different colors from Nezami’s point of view?
2. What is the frequency of different colors in the two collections "Lily and Majnoon" and "Khosrow and Shirin" and what is the relationship between the amount of colors and the content of the mentioned works?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nezami
  • "Khosrow and Shirin"
  • "Lily and Majnoon"
  • Color
قرآن کریم. (1389). ترجمه‌ سید محمدرضا صفوی، قم: دفتر نشر معارف.
آینشتاین، آلبرت؛ اینفلد، لئونید. (1361). تکامل فیزیک. ترجمه‌: احمد آرام، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
ابوعلی سینا. (1389). قانون. جلد 3، ترجمه: عبدالرحمن شرفکندی، تهران: سروش.
ایتن، جوهانز. (۱۳۷۴). کتاب رنگ. ترجمه‌ محمدحسین حلیمی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
پناهی، مهین. (1385). "بررسی روان‌شناسی رنگ در مجموعه اشعار نیما". پژوهش‌های ادبی، شماره12، 82-49.
پورحسینی، مژده. (1384). معنای رنگ. تهران: هنر آبی.
پورعلی‌خانی، هانیه. (1380). دنیای اسرار آمیز رنگ‌ها. تهران: هزاران.
توبیهای نجف‌آبادی، الهه و فنایی، زهرا. (1396). "تحلیل کاربرد رنگ در نگاره‌های معراج‌نامه میرحیدر بر مبنای جایگاه رنگ در قرآن مجید و احادیث". مطالعات هنر اسلامی، شماره 28، 119-98.
جودی نعمتی، اکرم. (1387). "تناسب رنگ‌ها در صور خیال و هسته‌ی روایی شاهنامه". پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شماره11، 82-57.
حسن‌لی، کاووس. (1382). "تحلیل رنگ در سروده‌های سهراب سپهری". ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، شماره13، 103-61.
حسن‌لی، کاووس؛ احمدیان، لیلا. (1386). "کارکرد رنگ در شاهنامه‌ی فردوسی (با تکیه بر دو رنگ سیاه و سفید)". ادب‌پژوهی، شماره2، 165-143.
دی، جاناتان و تیلور، لسلی. (1387). روان شناسی رنگ. ترجمه مهدی گنجی، تهران: نشر ساوالان.
رحیمی ششدره، غلامرضا؛ صفابخش، ناصر. (1391). "تقابل جوانی با پیری بر اساس عنصر رنگ در تصاویر نظامی". متن‌شناسی ادب فارسی، شماره13، 124-111.
رضایی اردانی، فضل­الله. (1387). "نقد تحلیلی-تطبیقی منظومه ی «خسرو و شیرین» و «لیلی و مجنون» نظامی گنجوی". پژوهشنامه­ی ادب غنایی، شماره11، 87-112.
سان، هوارد و دورتی. (1378). زندگی با رنگ. ترجمه نغمه صفاریان پور، تهران: مؤسسه فرهنگی انتشاراتی حکایت.
شریف‌زاده، محمدرضا؛ تقدس­نژاد، زهرا. (1398). "بررسی تطبیقی داستان نگاره مجنون در میان ددان خمسه طهماسبی با نگاره‌ی پارچه‌ی مضبوط در موزه بوستون به شماره ثبت 1928.2 بر اساس نظریه بینامتنیت". هنر اسلامی، شماره 34، 46-29.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1372). صور خیال در شعر فارسی. تهران: انتشارات آگاه.
شمیسا، سیروس. (1377). فرهنگ اشارات. تهران: فردوسی.
شمیسا، سیروس. (1382). نگاهی به سهراب سپهری. تهران: انتشارات مروارید.
طوسی، محمدبن محمدبن حسن. (1348). تنسوخ نامه‌ی ایلخانی، با مقدمه و تعلیقات مدرس رضوی. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
فرزان، ناصر. (1377). تاریخ تحوّل هنر و صنعت رنگ در ایران و جهان. تهران: نشر تهران.
قاضی‌زاده، خشایار؛ خزایی، محمد. (1384). "مقامات رنگ در هفت‌پیکر نظامی و تجلی آن در نمونه‌ای از آثار نگارگری". هنر اسلامی، شماره 3، 24-7.
قاضی‌زاده، خشایار، حاصلی، پرویز. (1398). "بیان هنری در نگاره‌های داستان لیلی و مجنون در خمسه تهماسبی". نگره، شماره 50، 91-76.
کلاهچیان، فاطمه؛ نظری‌فر، فاطمه. (1395). "تحلیل کارکرد محتوایی- بلاغی رنگ‌ها در غزل عطار". متن‌شناسی ادب فارسی، شماره32، 78-63.
کلاهچیان، فاطمه؛ نورایی، الیاس و نظری ‌فر، فاطمه. (1396). "تأملی بر کارکرد محتوایی رنگ در غزلیات مولوی". متن‌پژوهی ادبی، شماره 71، 129-99.
کوپر، جی‌سی. (1379). فرهنگ مصور نمادهای سنتی. ترجمه ملیحه کرباسیان، تهران: فرشاد.
لوشر، ماکس. (1395). روانشناسی رنگ‌ها. ترجمه: ویدا ابی ­زاده، تهران: انتشارات درسا.
محمدی، نیلوفر. (1393). "بررسی تطبیقی مجنون و لیلی امیرخسرو دهلوی و لیلی و مجنون نظامی گنجوی". ویژه‌نامه فرهنگستان (شبه ‌قاره)، شماره2، 303-287.
مراثی، محسن. (1395). "تحلیل کاربرد رنگ آبی در تصویرسازی شخصیت «مجنون» در نگارگری ایرانی دوره‌های تیموری و صفوی". نگره، شماره 37، 62-48.
نظامی، الیاس بن یوسف. (1392). خسرو و شیرین. متن علمی- انقادی از روی 14نسخه‌ی خطی (با مشکول نویسی متن و واژه‌نامه)، تصحیح بهروز ثروتیان، تهران: امیرکبیر.
نظامی، الیاس بن یوسف. (1386). لیلی و مجنون. تصحیح بهروز ثروتیان، تهران: امیرکبیر.
نظامی، الیاس بن یوسف. (1389). هفت پیکر. تصحیح بهروز ثروتیان، تهران: امیرکبیر.
نظامی، الیاس بن یوسف. (1393). شرفنامه. تصحیح بهروز ثروتیان، تهران: امیرکبیر.
واردی، زرین‌تاج؛ مختارنامه، آزاده. (1386). "بررسی رنگ در حکایت‌های هفت‌پیکر نظامی". ادب‌پژوهی، شماره2، 189-167.