سیاست‌های مذهبی پادشاهان ساسانی و انعکاس آن در سنگ برجسته‌های تخت‌جمشید

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه تاریخ باستان، واحد ابهر، دانشگاه آزاد اسلامی ، ابهر، ایران.

2 گروه تاریخ، واحد ابهر، دانشگاه آزاد اسلامی، ابهر، ایران.

3 گروه تاریخ، واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

4 گروه تاریخ، واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران، ایران.

چکیده

مذهب در دوران ساسانی از آغاز این سلسله تا دوره‌ ی انقراض آن، که بیش از چهار­صد سال به طول انجامید، روند پُر فراز و نشیبی داشت. نقش اردشیر بابکان، پایه ­گذار سلسله ساسانیان در این میان نقشی برجسته ­است. او از راه تعامل با روحانیان زرتشتی، از آتشکده‌ ها و کارگزاران آنها به عنوان ابزار سیاسی و عامل اساسی در تحکیم پایه‌ های حکومت خود استفاده کرد. پس از مرگ اردشیر، جانشینان او نیز این روش را ادامه دادند. در دوره بهرام یکم (271م)، کرتیر، موبد پرنفوذ زرتشتی توانست دین زرتشت را در کشور رسمی کند. همچنین دیدگاه فره­ ایزدیِ شاهان که بر اساس آن مشروعیت پادشاهی توجیه می­ شد، به عنوان یک مفهوم قوی مذهبی اهمیت زیادی در نزد شاهان ساسانی و شخص اردشیر داشت. در این میان، نامه ‌ی تنسر و کارهای کرتیر بیشترین نقش را در رسمی شدن آیین زرتشت در دوره‌ی ساسانیان ایفا کرد. تخت­ جمشید نیز به عنوان مرکز آیینی و نماد شکوه امپراطوری هخامنشیان به شمار می­ رفت که خیزش خاندان­ های ایرانی به ویژه ساسانیان در همین مکان شکل گرفت. بازتاب سیاست‌ های مذهبی دوره‌ی ساسانیان در بخش‌ هایی از تخت ­جمشید مانند کاخ تِچِر، نقش رستم، نقش رجب و کعبه‌ی زرتشت به صورت سنگ برجسته و سنگ نوشته به وضوح قابل دیدن است. روش استفاده شده در این پژوهش توصیفی _ تحلیلی بوده و پژوهشگر با استفاده از روش کتابخانه ­ای به بررسی سیاست ‌های مذهبی دوره‌ی ساسانیان و بازتاب آن در تخت­ جمشید پرداخته است.

اهداف ‌پژوهش:
1.بررسی فرایند رسمی شدن دین زرتشت در دوره ساسانیان.
2.بررسی بازتابِ پیوند عوامل سیاسی و دینی در دوره ‌ی ساسانیان در سنگ برجسته­ه ای تخت­ جمشید.

سوالات پژوهش:
1. بسترها و زمینه­ های رسمی شدن دین در دوره ساسانیان و عوامل تأثیرگذار بر آن کدامند؟
2 سیاست‌ های مذهبی دوره‌ی ساسانیان چگونه در سنگ برجسته ­های تخت ­جمشید بازتاب پیدا کرده­ است؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Religious Policies of the Sassanid Sovereigns and its Reflection on the Stone Reliefs of Persepolis

نویسندگان [English]

  • Zahra Gholikhani 1
  • Javad Sakha 2
  • Rezza Shabani 3
  • Sina Forouzesh 4
1 Department of Ancient History, Abhar Branch, Islamic Azad University, Abhar, Iran.
2 Department of History, Abhar Branch. Islamic Azad University, Abhar, Iran.
3 Department of History, Research Sciences Branch. Islamic Azad University, Tehran, Iran.
4 Department of History, Research Sciences Branch. Islamic Azad University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Religion had its peaks and valleys during the Sassanid period from its foundation to extinction; which lasted more than four centuries. The role of Ardeshir Babakan, the founder of the Sassanid dynasty is prominent. Through interaction with Zoroastrian clerics, Babakan used their fire temples and agents as a political tool and a key factor in consolidating the foundations of his government. After Ardeshir's death, his successors continued this method. During the reign of Bahram, I (271 AD), Carter, an influential Zoroastrian cleric, was able to make Zoroastrianism the official religion of the country. Also, the cultural view of the kings, according to which the legitimacy of the monarchy was justified, was of great importance as a strong religious concept for the Sassanid kings and Ardeshir himself. Meanwhile, Tensor's letter and Cartier's works played the most important role in the formalization of Zoroastrianism during the Sassanid period. Persepolis was also considered as a ritual center and as a symbol of the glory of the Achaemenid Empire, where the uprising of Iranian families, particularly the Sassanids, took place. The reflection of the religious policies of the Sassanid period in parts of Persepolis such as Tachara Palace, Naghsh-e Rostam, Naghsh-e Rajab and the Kaaba of Zoroaster in the form of embossed stone and inscription is clearly visible. The method used in this research is descriptive-analytical and the researcher has used library method to study the religious policies of the Sassanid period and its reflection in the Persepolis complex.
Research objectives:
1. To study the process of formalization of Zoroastrian religion in the Sassanid period.
2. To study the reflection of the connection between political and religious factors in the Sassanid period in the relief stones of Persepolis.
Research questions:
1. What are the contexts and grounds for the formalization of religion in the Sassanid period and the factors affecting it?
2 How are the religious policies of the Sassanid period reflected in the reliefs of Persepolis?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ardeshir Babakan
  • Zarathustra
  • Sassanids
  • Farah Izadi
  • Persepolis
  • Embossed Stone
الهیاری، فریدون. (1386). "فرایند رسمی شدن آئین زرتشت در آغاز‌ حکومت‌ سـاسانی". مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی اصفهان، شماره48، 76-59.
ایمانپور، محمد. (1369). "نقش روحانیون زرتشتی در تقویت حکومت ساسانی و دیانت زرتشتی". فصلنامة مطالعات تاریخی. ش2، 217-213.
بویس، مری. (1381). زرتشتیان؛ باورها و آداب دینی آن­ها. ترجمه عسگر بهرامی، تهران: انتشارت ققنوس.
بیانی، شیرین. (1380). دین و دولت در عهد ساسانی. تهران: انتشارات جامی.
پورداوود، ابراهیم. (1377). یشت­ها. تهران: انتشارات اساطیر.
پیگولووسکایا، ن. و. (1372). شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان. ترجمة عنایت الله رضا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
خسروی، ایمان؛ موسوی حاجی، رسول. (1398). "کشف یک حقیقت مهم تاریخی: حور تنسر در نقش برجسته­های اردشیر بابکان". مطالعات باستان­شناختی، شماره 8، 89-73.
دادور، ابوالقاسم؛ غربی، عادله. (1391). مطالعه تطبیقی نقوش برجسته­ی هخامنشی و ساسانی در ایران. تهران: انتشارات پشوتن.
دریایی، تورج. (1381). سقوط ساسانیان (فاتحین خارجی، مقاومت داخلی و تصویر پایان جهان). ترجمه منصوره اتحادیه و فرحناز امیرخانی حسینک لو، تهران: نشر تاریخ ایران.
دوستخواه، جلیل. (1362). اوستا نامه مینوی آئین‌ زرتشت‌. تهران: انتشارات مـروارید.
رضایی­نیا، عباس. (1387). "بازتاب هنر، سیاست و مذهب ایرانی در نقوش برجسته­ی صخره­ای دوران اشکانی و ساسانی". فصلنامه مطالعات ملی، شماره 4، 44-21.
زنر، آر. سی. (1374).  زروان یا معمای زرتشتی گری. مترجم تیمور قادری، تهران: انتشارات فکر روز.
زنر، آر. سی. (1375). طلوع و غروب زرتشتی­گری. ترجمه تیمور قادری، تهران: انتشارات فکر روز.
شیپمان، کلاوس. (1384)، مبانی تاریخ ساسانیان، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: انتشارات فکر روز.
صالحی، کوروش. (1388). "نقش روحانیون زرتشتی در ساختار جامعه ایران عصر ساسانی". مجله پژوهش­های تاریخی اسلام و جهان، شماره 5، 148-119.
صنیع اجلال، مریم. (1384)، درآمـدی بـر فرهنـگ و هویـت ایرانی، مؤسسه مطالعات ملی. تهران: نشر تمدن ایرانی.
عباسی، علی و سایبانی، علیرضا. (1396). "اندیشه حکومت دینی و روابط دین و دولت در ذهن و زبان ایرانیان". ماهنامه­ی پژوهش ملل، شماره 16، 145-135.
فرای، ریچارد. (1381). تاریخ سیاسی ایران در دوره‌ی ساسانیان. ترجمه مسعود رجب‌نیا، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
هدایت، صادق. (1384). زند و هومن یسن (و کارنامه اردشیر پاپکان). تهران: شرکت گهبد.
هینتس، والتر. (1385). یافته­های تازه از ایران باستان. ترجمه پرویز رجبی، تهران: انتشارات ققنوس.
یارشاطر، احسان. (1373). تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان. ترجمه حسن انوشه، تهران: انتشارات امیرکبیر.