شاخصه ها و سیاست های آموزشی مجتمع آموزشی تیموری در خراسان بزرگ با رویکرد خوانش کتیبه ها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 تاریخ و تمدن ملل اسلامی ، گروه الهیات، واحد خمین، دانشگاه آزاد اسلامی، خمین، ایران.

2 گروه معارف، دانشکده علوم انسانی، واحد خمین، دانشگاه آزاد اسلامی، خمین، ایران.

3 گروه معارف، دانشکده علوم انسانی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران.

4 مدیریت اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی، مشهد، ایران.

چکیده

هدف از نگارش این مقاله بررسی جایگاه و کارکرد مدارس و مدرسان در خراسان بزرگ در دوره تیموری و سنجش انواع ارزش ‌های اطلاعاتی کتیبه‌ های دوره تیموری است. اهمیت این مقاله از آن روست که کم‌تر به مسأله مدارس، مدرسان و ارزش ‌های آموزشی اطلاعاتی کتیبه در دوره تیموری در خراسان بزرگ داشته ‌اند، پرداخته شده است. روش پژوهش کتابخانه ‌ای و آرشیوی است و تلاش شده تا با استفاده از محتوای  اسناد، نسخ خطی و منابع دست اول تاریخی بر وزانت محتوای مقاله افزوده شود. مهم ‌ترین سوالات این مقاله عبارتست از کارکردهای مدارس دوره تیموری، انتصاب و وظایف مدرسان چگونه بوده است؟ انواع ارزش ‌های اطلاعاتی کتیبه‌ های دوره تیموری یافته ‌های چیست؟ پژوهش نشان می ‌دهد که توجه تیموریان به مدرسه‌ سازی خصوصا در هرات باعث شد تا قشر مدرس به عنوان یکی از طبقات اجتماعی نخبه و کارآمد مطرح گردند. حضور مدرسان در عرصه‌ های مختلف اجتماعی، سیاسی، مذهبی و علمی بستر قدرت ‌گیری و تأثیرگذاری آن‌ها را در تحولات مختلف فراهم نموده بود. مدارس این دوره با توجه به نوع اداره و کارکردشان به چهاردسته اصلی تقسیم می‌ شوند که شرایط انتصاب مدرسین و دریافت حقوق آن‌ها تابع نوع مدرسه بوده است. شرایط معیشتی و دریافت حقوق مدرسان با توجه به نوع مدارس، کارکرد آن‌ها و فرامین صادره از دربار تعیین می‌شد در کنار آن وضعیت معیشتی مدرسان و نحوه دریافت حقوق آن‌ ها نیز تابعی از نوع مدارس کارهای جانبی و ارتباطات آن‌ها بوده است که معمولا مطابق شرایط وقفنامه و فرامین صادره از دربار صورت می ‌گرفت. همچنین این دوره دارای انواع کتیبه ‌های مذهبی و تاریخی بوده و محتوای کتیبه‌ های این دوره در مستند سازی عملکرد اقتصادی، اجتماعی و مذهبی شاهان تیموری از اهمیت برخوردارند.

اهداف پژوهش:
1-­ بررسی کارکرد مجتمع‌ های آموزشی در دوره تیموری
2-­ بررسی تطبیقی تمایز و تشابه مجتمع ‌های آموزشی دوره ایلخانی و تیموری

سوالات پژوهش:
1-­ مجتمع‌ های آموزشی  بین  دوره های ایلخانی و تیموری چه ویژگی‌ هایی داشته‌اند؟
2-­ مجتمع ‌های آموزشی دردوره تیموری چه کارکرد و ویژگی ‌هایی داشته‌اند؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Characteristics and Educational Policies of Teymourid Educational Complexes in Greater Khorasan; with the Approach of Inscriptional Readings

نویسندگان [English]

  • Javad Rajabi Mandi 1
  • Hossein Khosravi 2
  • Sohrab Eslami 3
  • Abolfazl Hassan Abadi 4
1 Islamic nations history and civilization, Department of Theology, Khomein Branch, Islamic Azad University, Khomein, Iran.
2 Department of Education, Faculty of Humanities, Khomein Branch, Islamic Azad University, Khomeini, Iran.
3 Department of Education, Faculty of Humanities, Arak Branch, Islamic Azad University, Arak, Iran.
4 Document and Press Management of Astan Quds Razavi. Mashhad. Iran.
چکیده [English]

The purpose of this article is to study the position and function of schools and teachers in Greater Khorasan in the Timurid period and to assess the various information values ​​of Timurid inscriptions. The importance of this article is due to the fact that less attention has been paid to the issue of schools, teachers and educational values ​​of the inscription in the Timurid period in Greater Khorasan. The research method is library and documentary archives; moreover, an attempt has been made to increase the richness of the content by using documents, manuscripts and first-hand historical sources. The most significant questions of this article are how Timurid schools functioned what were the appointments and duties of teachers? What are the values ​​of Timurid inscriptions? Research shows that the Timurids' attention to school construction, especially in Herat, led to the fact that “teachers” became one of the elite and efficient social classes. The presence of teachers in various social, political, religious and scientific fields had provided the basis for their empowerment and influence in various developments. The schools of this period are divided into four main categories according to the type of administration and their function. The conditions for appointing teachers and receiving their salaries depend on the type of school. Living conditions and receiving teachers' salaries were determined according to the type of schools, their function and orders issued by the court. In addition, the living conditions of teachers and how they received their salaries were a function of the type of schools; in addition, orders were issued by the court. This period also has a variety of religious and historical inscriptions and the content of the inscriptions of this period are significant in documenting the economic, social and religious performance of the Timurid kings.
Research objectives:
1- Investigating the function of educational complexes in the Timurid period
2- A comparative study of the differences and similarities between the educational complexes of the Ilkhanid and Timurid periods
Research questions:
1. What were the characteristics of the educational complexes between the Ilkhanid and Timurid eras?
2. What were the functions and characteristics of educational complexes during the Timurid period?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Greater Khorasan
  • Herat
  • Teachers
  • Timurid Period
  • Timurid Inscriptions
افصح‌زاد، اعلاخان. (1378). نقد و بررسی آثار و شرح احوال جامی. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
الهی‌زاده، محمدحسن؛ محمد دوست لشکامی، کبری و نجف‌زاده، علی. (1388). "مسجد شاه مشهد و کتیبه­ های آن". مطالعات اسلامی تاریخ و فرهنگ، شماره 92، 130-109.
اوکین، برنارد. (1386). معماری تیموری در خراسان. ترجمه علی آخشینی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
امامی، نصرالله. (1375). "فرهنگ و میراث فرهنگی/ نگاهی به هنرهای اسلامی دوره تیموری". مشکوه، شماره 53، 167-145.
بلخاری قهی، حسن، فغفوری، رباب. (1394). "بررسی تطبیقی مضمون کتیبه های مسجد گوهر شاد و مبانی اعتقادی شیعه در دوره تیموری و صفوی". نگره، شماره 35، 18-4.
بهزادی، حسن و راد، ایرج. (1391). "اوضاع فرهنگی خراسان در دوره تیموریان با تکیه بر نقش کتابخانه‌ها". پژوهشنامه خراسان بزرگ". شماره 8، 29-1.
پرویش، محسن؛ رحیمی، عبدالرفیع. (1392). "کتابخانه‌ های هرات عهد تیموری و نقش آن در شکوفایی و ارتقاء علم و دانش".  فصلنامه مطالعات فرهنگی- اجتماعی خراسان، شماره 28، 28-7.
پوپ، آ. (1370). معماری ایران. ترجمه غلامسحین صدری افشار، تهران: فرهیختگان.
پیرنیا، محمدکریم. (1395). آشنایی با معماری اسلامی ایران. تهران: سروش دانش.
جامی، نورالدین‌ عبدالرحمن بن احمد. (1365). دیوان کامل. تصحیح هاشم رضی. تهران: پیروز.
حافظ‌ابرو، عبدالله بن لطف‌الله. (1380). زبده ­التواریخ. تصحیح سیدکمال حاج‌سیدجوادی. چاپ پنجم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
خزایی، محمد. (1388). "ساختار و نقش‌مایه‌های مدارس دوره تیموری در خطه خراسان". هنر اسلامی، شماره 11، 78-59.
خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین. (1380). تاریخ حبیب‌السیر فی اخبار افراد‌البشر. زیرنظر دکتر محمد دبیرسیاقی. تهران: خیام.
خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین. (1372). مآثرالملوک. تصحیح میرهاشم محدث. تهران: رسا.
ذرنوخی، مریم. (1390). آموزش در ایران قرن نهم (تیموریان و ترکمانان). پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
راقم ‌سمرقندی، میرسیدشریف. (1380). تاریخ راقم. به‌کوشش دکتر منوچهر ستوده. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمودافشار.
رحم‌ خدا، رقیه. (1395). "بررسی دستاوردهای علمی و فرهنگی شاهرخ تیموری". تاریخنامه خوارزمی، شماره 12، 116-99.
رحمتی، محسن؛ یوسفوند، فاطمه. (1392). "سلطان حسین بایقرا و حیات اقتصادی خراسان". تاریخ‌ نامه ایران بعد از اسلام، شماره 7، 99-79.
زارع، رامین. (1381). "دیداری از مقبره گوهرشاد خاتون و مجموعه باغ نسوان هرات". فصلنامه تاریخ روابط خارجی، شماره 10، 210-193.
زمچی ‌اسفزاری، معین‌الدین‌محمد. (1339). روضات‌الجنات فی‌اوصاف مدینه هرات. تصحیح محمدکاظم امام. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
سلطانزاده، حسین. (1364). تاریخ مدارس ایران از عهد باستان تا تأسیس دارالفنون. تهران: انتشارات آگاه.
سمرقندی، محمد بن‌الجلیل و خواجه‌سمرقندی، ابوطاهر. (1367). قندیه و سمریه دو رساله در تاریخ مزایات و جغرافیای سمرقند. به‌کوشش ایرج افشار، تهران: مؤسسه فرهنگی جهانگیری.
شایسته ­فر، مهناز. (1380). "کتیبه­ های اسلامی، تجلی کلمه علی در تزئین معماری". کتاب ماه هنر، شماره 31 و 32، 73-68.
شایسته ‌فر، مهناز. (1384). هنر شیعی (عناصر هنر شیعی در نگارگری و کتیبه ‌نگاری تیموریان و صفویان). تهران: مؤسسه مطالعات هنراسلامی.
شایسته ­فر، مهناز. (1389). "بررسی تزئینات و کتیبه­ های قرآنی دو مجموعه گوهرشاد مشهد و  هرات". مطالعات هنر اسلامی، شماره12، 98-73.
شهرآبادی، مجتبی؛ ظریفیان ‌صالح‌ مکرم، رویا. (1394). "زمینه‌های اقتصادی شکوفایی هنر در مکتب هرات". همایش ملی نقش خراسان در در شکوفایی اسلامی، مؤسسه آموزش عالی فردوس.
صحراگرد، مهدی. (1392). "شاهکارهای هنری در استان قدس رضوی: کتیبه‌ های مسجد گوهرشاد". مشهد: انتشارات به ‌نشر.
طبسی، محسن؛ رئوف حجار زرین، تکتم. (۱۳۹۳). "بررسی کتیبه‌های احداثیه و طوماری دوره تیموری (نمونه موردی: مسجد گوهر شاد مشهد و مدرسه غیاثیه خرگرد خواف)". دومین کنگره بین ‌المللی سازه، معماری و توسعه شهری، تبریز، دبیرخانه دائمی کنگره بین المللی سازه، معماری و توسعه شهری.
فاضل، محمود. (1350). "مدارس قدیم مشهد: مدرسه دو در". وحید، شماره 98، 1668-1661.
فخری ‌هراتی، محمد. (1363). تذکره مجالس‌النفائس. به ‌اهتمام علی‌اصغر حکمت. تهران: منوچهری.
فراهانی‌منفرد، مهدی. (1382). پیوند سیاست و فرهنگ در عصر زوال تیموریان و ظهور صفویان. تهران: انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
گلچین عارفی، مهدی. ( 1387). "خواجه غیاث ­الدین پیراحمد خوافی". گلستان هنر، شماره 13، 89-84.
گودرزی ‌بروجردی، معصومه. (1390). نظام آموزشی در دوره تیموریان (912- 807 ه.ق). پاپان‌نامه کارشناسی ارشد، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
مقری، علی­اصغر. (1359).  بناهای تاریخی استان خرسان. مشهد: اداره کل فرهنگ خراسان.
میرجعفری، حسین. (1375). تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره تیموریان و ترکمانان. تهران: انتشارات سمت.
نظامی ‌باخرزی، عبدالواسع بن جمال‌الدین. (1357). منشاء‌الانشاء. تصحیح رکن‌الدین همایون ‌فرخ. تهران: دانشگاه ملی ایران.
نظامی‌باخرزی، عبدالواسع‌بن‌جمال‌الدین. (1383). مقامات جامی: گوشه‌های از تاریخ فرهنگی و اجتماعی خراسان در عصر تیموریان. ترجمه نجیب مایل هروی. تهران: نشر نی.
واصفی، زین‌الدین محمود. (1349). بدایع‌الوقایع. تصحیح الکساندر بلدروف. تهران: بنیاد فرهنگ ایران انستیتوی خاورشناسی فرهنگستان علوم اتحاد جماهیر شوروی.
مکی ‌نژاد، مهدی. (1388). "سیر تحول کتیبه‌ های ثلث در معماری ایران (صفوی تا قاجار)". نگره، شماره 13، 40-29.
همایون‌فرخ، رکن‌الدین. (1347). "تاریخچه کتاب و کتابخانه در ایران". هنر و مردم، شماره 73 و 74، 57-53.
هیلن براند، رابرت. (1380). هنر و معماری اسلامی. ترجمه اردشیر اشراقی. تهران: روزنه.