سیمای هنری معشوق در غزل معاصر شاعران ایرانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران.

چکیده

مضامین عاشقانه و توصیف معشوق  یکی از ارکان ثابت غزل به عنوان یک قالب شعری از ابتدای پیدایش آن بوده است. با این حال بررسی سیر تاریخیِ غزل حاکی از این است که در برخی از مقاطع تاریخی تحولاتی در مضامین آن به وجود آمده است.  بدون شک مجموعه­ ای از تحولات در فضایِ فرهنگی و اجتماعی یک جامعه می­ تواند در ایجاد تحول در سبک­ های شعر و مضامین غزل به عنوان مجرایی برای بیان احساس­ ها و تعلقات روحی نقش داشته باشد. معشوق در غزل کلاسیک از سیمایی کلی و ثابت برخوردار بوده و تا قبل از مشروطه تغییری در سیمای او در توصیفاتی که غزل ‌سرایان از او داشته ‌اند، دیده نشده است اما بررسی غزلیات شاعران معاصر نشان می­ دهد تحولی در مضمامین عاشقانه آن به خصوص در معرفی سیمای معشوق پدید آمده است که می ­توان گفت به توصیف هنری ­تری منجر شده است. سوالی که اینجا می ­توان مطرح کرد این است که کدام مؤلفه­ ها در غزل شاعران معاصرِ ایران سبب پیدایی سیمای هنریِ معشوق شده است؟ یافته ­های پژوهش نشان می­ دهد تغییر و تحول شگرف در توصیف هنری معشوق در دوره معاصر ناشی از نوع نگرش عاشق ـ شاعر به معشوق است. مولفه ­هایی چون ترکِ توصیفات تکراری و کلیشه ‌ای سیمای معشوق در غزل، کاربستِ مشبه ‌به‌ ها و وجه ‌شبه‌ های بدیع و نو در توصیف سیمای معشوق و ابداع صفات و ترکیبات تازه به عنوان صفت معشوق سبب شده است تا علاوه بر تغییراتی که در ساختار، فرم، قالب و زبان غزل روی داد، معشوق کلیت خود را از دست داد و به سوی فردیت حرکت کند. هم چنین رابطه‌ ی مالک و مملوکیِ عاشق و معشوق که حاصل غزل کلاسیک بود، جای خود را به یک رابطه‌ی دو سویه همراه با درک متقابل از یکدیگر داد. این تغییرات  ناشی از تغییر ذهنیت غنایی شاعر نسبت  به انسان و اجتماع است. نشان می­دهد که عاشق و معشوق به یکدیگر نزدیکتر شده­اند و بسیاری از خواسته­ های عاشق که در گذشته یک آرزو بوده، امروز دست ‌یافتنی شده است. این رویکردِ غزل­ سرایان معاصر به ترسیم هنری از سیمای معشوق در غزل انجامیده است.

اهداف پژوهش
1. تببین چرایی ایجاد تحول در سیمای معشوق در غزلِ معاصر ایران.
2. ارائه مؤلفه­ های مؤثر در ایجاد توصیف هنری از معشوق در غزلیات معاصر در ایران.

سوالات پژوهش
1. چه عواملی در ایجاد تحول در غزل معاصر و توصیف از معشوق نقش داشتند؟
2. کدام مؤلفه ­ها در غزلیات شاعران معاصر منجر به ترسیم هنری از از سیمای معشوق شده است؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Artistic Appearance of Beloved in the Sonnets of Contemporary Iranian Poets

نویسندگان [English]

  • Hossein Khalafi
  • Jalil Nazari
  • Mehdi Famori
Department of Persian Language and Literature, Yasuj Branch, Islamic Azad University, Yasuj, Iran.
چکیده [English]

Romantic themes and the description of the beloved have been one of the constant pillars of the structure and content of the sonnet as a form of poetry since its foundation. However, the historical course of the sonnet indicates that there have been conceptual alterations in a number of periods. Undoubtedly, a set of changes in the cultural and social atmosphere of a society can play a role in creating changes in the styles of poetry and lyrical themes; as they are a passage for expressing feelings and spiritual belongings. In classical lyric poetry, the beloved beholds a general and stable appearance, moreover, before the constitution, according to the descriptions of the lyricists, no change is visible in this appearance. Nonetheless, by studying the poetry of contemporary lyricists, a variation is seen in romantic themes, mainly in introducing the image of the beloved with a more artistic description. The question that arises here is that which components in the sonnets of contemporary Iranian poets have initiated the emergence of the artistic appearance of the beloved? The research findings show that the dramatic change in the artistic description of the beloved in the contemporary period is due to the type of lover-poet attitude towards the beloved. Components such as the desertion of repetitive descriptions and stereotypes of the beloved image in the sonnet, the use of novel and new similarities and resemblances in describing the beloved image and the invention of new attributes and combinations have led to changes in structure, form and format; furthermore, the lover has lost its generality and has moved towards individuality. Likewise, the owner-slave relationship between the lover and the beloved, which was the result of classical lyric poetry, gave way to a two-way relationship with mutual understanding. These changes are due to the revolution in the poet's lyrical mentality towards man and society. It demonstrations that the lover and the beloved have become closer to each other - and many of the desires of the lover, which were unreachable are now achievable. This approach of contemporary lyricists has led to the artistic depiction of the beloved in the lyric.
Research aims:
1. Explaining the alteration in the image of the beloved in contemporary Iranian lyrical poetry
2. Presenting the effective components in creating an artistic description of the beloved in contemporary lyric poems of Iran
Research questions:
1. What factors played a role in creating a change in contemporary sonnets and descriptions of the beloved?
2. Which components in the lyric poems of contemporary poets have led to the artistic depiction of the beloved?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Beloved
  • Artistic Appearance
  • Sonnets
  • Iranian Poets
آروند، ملیح­ سا. ( 2015). "نقاشی زنان و دیدگاه تاریخی، مطالعه دوره قاجار و پهلوی و معاصر". همایش بین ­المللی هنر، تهران، 11-1.
آذر، شبنم. (1384). به تمام زبان‌های دنیا خواب می‌بینم. تهران: ثالث.
ایرج میرزا. (1353). دیوان اشعار. به اهتمام محمدجعفر محجوب، تهران: گلشن.
براهنی، رضا. (1380)، روشن­تر از خاموشی (برگزیده شعر امروز ایران، به انتخاب مرتضی کاخی(چاپ چهارم). تهران: آگه.
بهار، محمدتقی. (1387). دیوان ملک­الشعرای بهار. تهران: نگاه.
بهبهانی، سیمین. (1382). مجموعه اشعار. تهران: نگاه.
بهمنی، محمدعلی. (1385). گاهی دلم برای خودم تنگ می­شود. تهران: دارینوش.
بهمنی، محمدعلی. (1385). شاعر شنیدنی است. تهران: دارینوش.
احمدی پور اناری، زهره. (1397). "دو مضمون از توصیف واقعی معشوق در غزل منزوی". بهبهانی و بهمنی، مجله شعرپژوه(بوستان ادب)، شماره 36، 16-1.
ایرانمنش، مریم؛ طغیانی، اسحاق و  محمدی فشارکی، محسن. (1393). "سازه­های هنری عاشق و معشوق در دور اثر نظامی". پژوهشنامه ادب غنایی، شماره22، 30-9.
باقری خلیلی، علی­ اکبر؛ محرابی کالی، منیره. (1396). "تحلیل گفتمان سیاسی- اجتماعی رابطه عاشق و معشوق در غزلیات سعدی". متن شناسی ادب فارسی، شماره 33، 56-37.
جعفری، طیبه. (1385). "بررسی ساختارهای زبان غزلهای هوشگ ابتهاج". کاوش­نامه، شماره13، 120-101.
جهانمرد، محبوبه؛ آقا  بابایی، زهرا و حسنعلیان، سمیه. (1396). "اشتراکات زیبایی­شناختی و مضمون ­پردازی زلف معشوق در شعر فارسی و عرب". فصلنامه پژوهش­های ادبیات تطبیقی، شماره 3، 126-97.
چرمگی عمرانی، مرتضی. (1392). "سیمای معشوق و عناوین و القاب شاعرانه او در اشعار به جای مانده از رودکی". پژوهشنامه ادب غنایی، شماره21، 82-65.
خالقی مطلق، جلال. (1375). "زیبایی کمال مطلوب زن در فرهنگ ایران". ایرانشناسی، ش32، 716-703.
خویی، اسماعیل. (1380). روشن­تر از خاموشی(چاپ چهارم). تهران: آگه.
دستغیب، عبدالعلی. (1339). "رهی معیری". پیام نوین،  شماره2، 50-30.
دهمرده، حیدرعلی. (1392). "غزل زاییدۀ عشق و عشق زاییدۀ جمال". پژوهشنامه ادب غنایی دانشگاه سیستان و بلوچستان، شماره 20، 102ـ83.
رحیمی، امین، امیدعلی، حجت. (1392). "بررسی زبان غزل محمدعلی بهمنی". مطالعات و تحقیقات ادبی، شماره17، 50-37.
روزبه، محمدرضا. (1379). سیر تحول غزل فارسی. تهران: روزبه.
ژاله، محمدعلی. (1381). "مروری بر آثار بانوی غزل «سیمین بهبهانی»". کارنامه، شماره 30، 4-39.
شاملو، احمد. (1387). مجموعه اشعار، تهران: انتشارات نگاه.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1380). ادوار شعر فارسی (از مشروطیت تا سقوط سلطنت). تهران: سخن.
شیخی، علیرضا؛ دشتبانی ملک­آباد، مینا. (1396). "خوانشی بر نقاشی­های دیواری مهدی قلی ­بیگ مشهد". نشریه هنرهای زیبا، شماره1، 52-39.
صهبا، ابراهیم. (1341). دفتر صهبا(چاپ دوم). تهران کتابخانه ابن سینا.
فرخزاد، فروغ. (1380). روشن­تر خاموشی. تهران: آگه.
فرخزاد، فروغ. (1383). مجموعه اشعار. تهران: شادان.
فرخی سیستانی، ابوالحسن علی بن جولوغ. (1335). دیوان. به کوشش محمد دبیر سیاقی، تهران: اقبال.
قایینی، زهره. (1390). تصویرگری کتاب­ های کودکان. تهران: مؤسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان.
گلرویی، یغما. (1388). باران برای تو می‌بارد. تهران: نگاه.
لوشر، ماکس. (1372). روانشناسی رنگ­ها، ترجمه ویدا ابی­زاده، تهران: درسا.
مرادی، نرگس؛ تسلیمی، علی، خزانه دارلو. (1397). "معشوق ایده­آل، معشوق- مادر". ادبیات پارسی معاصر، شماره1، 232-207.
مصدق، حمید. (1386). مجموعه اشعار. تهران: مؤسسه انتشارات نگاه.
معیری، رهی. (1393). دیوان رهی معیری. به کوشش علی اصغر طاهری و محمد طاهری، مشهد: داریوش.
منزوی، حسین. (1384). با عشق در حوالی فاجعه(چاپ دوم). تهران: پاژنگ.
منزوی، حسین. (1387). حنجره‌ی زخمی تغزل(چاپ دوم). تهران: آفرینش.
منزوی، حسین. (1387). از ترمه تا تغزل(چاپ پنجم). تهران: روزبهان.
موسوی گرمارودی، علی. (1380). روشن­تر خاموشی. تهران: آگه.
میر، محمد؛ کیچی، زهرا. (1393). "جلوه معشوق در آیینه‌ی شعر وحشی بافقی". پژوهشنامه ادب غنایی، شماره23، 261-245.
نادرپور، نادر. (1380). روشن­تر از خاموشی. تهران: آگه.
نصیری زنجان، اسد. (1386). "حسین منزوی، هم چنان در انزوا". حافظ، شماره 47، 41-38.
نظری، فاضل. (1395). گریه­های امپراتور. تهران: سوره مهر.
نیستانی، منوچهر. (1380). روشن­تر خاموشی برگزیده شعر امروز ایران. تهران: آگه.
وزین­پور، نادر. (1374). مدح داغ ننگ بر سیمای ادب فارسی. تهران: معین.