جلوه های نمادین طبیعت در شعر و نگارگری قرون چهارم و هفتم هجری ( با تاکید بر اشعار منوچهری دامغانی و غزلیات شمس)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زاهدان ، دانشگاه آزاد اسلامی،زاهدان ،ایران

2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی ، واحد زاهدان ، دانشگاه آزاد اسلامی ،زاهدان ، ایران .

3 گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران.

چکیده

نمادگرایی به عنوان یکی از ابزارهای بیان تصویری و انتقال مفاهیم، آثار زیادی از نگارگری ایرانی را در صورت و معنا به هم نزدیک کرده است، از سوی دیگر کاربست نماد یکی از آرایه ­های ادبی نیز محسوب می ­شود. در رهگذر سرودن، آنچه چشم احساس، عاطفه و تخیّل شاعر را بیشتر به ­سوی خود جذب می ­کند، آفرینش و پهنه و گستره طبیعت است. هنرمند ایرانی در فضایی نمادین به آفرینش می ­پردازد؛ نگارگر ایرانی با بهره گرفتن از بستر ارزشمند شعر و ادب فارسی، نه در پی بازنمایی طبیعت ملموس، بلکه به فرانمایی جلوه­ های نمادین پرداخته است. منوچهری دامغانی و مولانا محمد جلال الدین بلخی (شمس) از برجسته ­ترین مهم شعرای توصیف­گر طبیعت در ادبیّات فارسی هستند. پژوهش حاضر با روش توصیفی و تحلیلی در صدد واکاوی جلوه­ های نمادین طبیعت در شعر و نگارگری قرن چهارم و هفتم هجری است. یافته­ های پژوهش نشان می­دهد، کاربرد طیف واژگانی در اشعار منوچهری و مولوی نشان از آن دارد که جهان شعری آن­ها، جهانی سبز و مملاء از نمادهای طبیعت پرور است. نمادپردازی تصویرگری طبیعت در شعر این دو شاعر و نگارگری قرن چهارم و هفتم هجری به صورت زیبایی نمایان است. ابداع و استفاده از عناصر نمادین در نگارگری ایران در قرون چهارم و هفتم هجری، صورت مستقلی نداشته بلکه روند تکاملی در صورت و محتوا را براساس شعر و ادب فارسی این دوره همراه با شاعرانی چون منوچهری و مولانا و تحت تاثیر ورود تصویرسازی طبیعت ­پردازانه به شیوه چینی در نگارگری ایران طی کرده است.

اهداف پژوهش
1.شناخت جلوه­های نمادگرایی از طبیعت در شعر و نگارگری ایران با تاکید بر اشعار منوچهری دامغانی و غزلیات شمس.
2.مقایسه عناصر طبیعت از دیدگاه منوچهری (طبیعت­گرای صرف) و مولانا (شمس).

سؤالات پژوهش
1.کاربست نمادگرایی چه جایگاهی در اشعار منوچهری و مولوی و نگارگری قرن چهارم و هفتم هجری داشته است؟
2. منوچهری دامغانی و مولوی در اشعار خود به طبیعت چه نگاهی داشته ­اند؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Symbolic Manifestations of Nature in the Poetry and Paintings of the Fourth and Seventh Centuries AH. (With Emphasis on the Poetry of Manouchehri Damghani and Ghazals of Shams)

نویسندگان [English]

  • Shohreh Chelipa 1
  • Habib Jadid Al Eslami 2
  • ahmadreza keikhafarzaneh 3
1 PhD Student, Department of Persian Language and Literature, Zahedan Branch, Islamic Azad University, Zahedan, Iran
2 Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Zahedan Branch, Islamic Azad University, Zahedan, Iran.
3 Department of Persian Language and Literature, Zahedan Branch, Islamic Azad University, Zahedan, Iran.
چکیده [English]

Symbolism as one of the tools of pictorial expression and transmission of concepts has brought many works of Iranian painting closer in form and meaning. On the other hand, the use of symbol is also considered as one of the literary arrays. In the process of composing, what attracts the poet's sensation, emotion and imagination more is the creation and the space and scope of nature. Iranian artist creates in a symbolic atmosphere; Taking advantage of the valuable context of Persian poetry and literature, the Iranian painter has not sought to represent tangible nature, but to represent symbolic effects. Manouchehri Damghani and Molana Mohammad Jalaluddin Balkhi (Shams) are among the most prominent poets describing nature in Persian literature. The present study seeks to analyze the symbolic effects of nature in poetry and painting in the fourth and seventh centuries AH with a descriptive and analytical method. The research findings demonstrate that the use of lexical range in the poems of Manouchehri and Rumi shows that their poetic world is a green world filled with symbols resembling nature. The symbolism of nature depiction is beautifully visible in the poetry of these two poets and the painting of the fourth and seventh centuries AH. The invention and use of symbolic elements in Iranian painting in the mentioned centuries does not bear an independent form, but an evolutionary process in form and content based on Persian poetry and literature of this period with poets such as Manouchehri and Rumi and under the influence of naturalistic imagery influenced from Chinese art.
Research aims:
1. Recognition of the symbolic effects of nature in Iranian poetry and painting with emphasis on the poems of Manouchehri Damghani and Ghazals of Shams.
2. Comparison of the elements of nature from the point of view of Manouchehri (mere naturalist) and Rumi (Shams).
Research questions:
1. What is the place of the use of symbolism in the poems of Manouchehri and Rumi and in the paintings of the fourth and seventh centuries AH?
2. How did Manouchehri Damghani and Rumi acknowledged nature in their poems?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Symbolism
  • Nature
  • Poetry
  • Painting
  • Manouchehri
  • Rumi
آژند، یعقوب. (1389). نگارگری ایران (پژوهشی در تاریخ نقاشی و نگارگری ایران). ج اول، تهران: سمت.
آهنی، غلامحسین. (1357). معانی و بیان. تهران: مدرسة عالی ادبیات و زبان های خارجی.
ابوالقاسمی، مریم. (1383). اصطلاحات و مفاهیم عرفانی دیوان شمس. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
اخوان ‌ثالث، مهدی. (1369). در حیاط کوچک پاییز در زندان ـ زندگی می‌گوید اما باید زیست ـدوزخ اما سرد. تهران: بزرگمهر.
اسماعیل­ پور، ابوالقاسم. (1377). اسطوره. بیان نمادین. تهران: سروش.
تندرو صالح، شاهرخ. (1379). شناسایی اقلیم مفهومی شعر فارسی. تهران: نشر مرمر.
پاپینو، دیوید. (1395). طبیعت ­گرایی (دانش ­نامه فلسفه استنفورد 70). مترجم حسن امیری آرا، تهران: ققنوس.
پور نامداریان، تقى. (1380). در سایه آفتاب. تهران: سخن.
زرین­کوب، عبدالحسین. (1372). با کاروان حله. تهران: علمی.
زریـن­کوب، عـبدالحسـین. (1331). "منوچهری شاعر طبیعت". مجله یغما، شماره 8، ص354-349.
زمانی، کریم. (1391). ویژگی ­های غزلیات عرفانی مولانا. تهران: شهر کتاب.
جرجانی، محمد. (1969). التعریفات. بیروت: مرکز الثقافی العربی.
حسامی، منصور. (1392). "مطالعه تاثیر متقابل ایران و چین در سده های هفتم و هشتم هجری قمری". نشریه مطالعات تطبیقی هنر، شماره 5، ص76-63.
شاه حسینی، مهری. (1394). طبیعت و شعر در گفتگو با شاعران. تهران: کتاب مهناز.
شاهکارهای نگارگری ایران. (1384). تهران: موزة هنرهای معاصر تهران.
طالبیان، یحیی. (1378). صور خیال در شعر شاعران سبک خراسانی. کرمان: عماد کرمانی.
طاهری­ نیا، علی ­باقر. (1384). "بررسی طبیعت در شعر منوچهری دامغانی و ابن خفاجه اندلسی". الجمعیه العلمیه الایرانیه للغه العربیه و آدابها، شماره2، صص157-143.
فیض­ الله­ زاده، عبدالعلی؛ رضایی، ابوالفضل و  زند کریمی، شیرزاد. (1391). "بررسی تطبیقی جایگاه طبیعت در اشعار منوچهری دامغانی و ابن رومی". پژوهشنامه نقد ادب عربی، ش4، صص152-127.
کوپر، جی. سی. (1379). فرهنگ مصور نمادهای سنتی. ترجمه ملیحه کرباسیان. تهران: فرشاد.
گراوند، علی. (1392). "بررسی سطح فکری اشعار منوچهری دامغانی". مجله آینه میراث. شماره 53. ص219-244.
نامور مطلق، بهمن. (1382). "اسطوره‌زدایی و اسطوره ‌پردازی، کاخ خورنق در نگاه نظامی و بهزاد". کتاب ماه هنر، شماره 63 و 64، صص56-49. 
هال، جیمز. (1383). فرهنگ نگارهای نمادها در هنر شرق و غرب. ترجمه رقیه بهزادی، تهران: فرهنگ معاصر.
Baker, L. (1998). “The First-Person Perspective: A Test for Naturalism”. American Philosophical Quarterly, Vol, 35.
Pennock, R. (2011). “Can’t philosophers tell the difference between science and religion? Demarcation revisited”. Synthese. 178(2), 177-206.