بررسی تطبیقی حکمت اشراق در معماری مساجد دوره صفویه و معاصر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه معماری، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.

2 استادیار گروه معماری، واحد ابهر، دانشگاه آزاد اسلامی، ابهر، ایران.

چکیده

معماری اسلامی مانند دیگر انواع معماری، با معرفت ­شناسی و هستی ­شناسی در فرهنگ جامعه مرتبط است. برای درک معماری سنتی اسلامی، یا هر صورت دیگری از معماری سنتی، شناخت شیوه نگرش ­های سنتی به کلیت معماری و اجزایش ضروری است. مهم­ترین این اجزا فضا است. دوره صفویه (1135-907ق) یکی از دوره­ های درخشان معماری در ایران است. این دوره تاریخی یکی از حساس­ترین مقاطع تاریخی از نظر رونق فرهنگ و تفکر اسلامی نیز بوده است. در دوره معاصر با گسترش ارتباط با غرب معماری اسلامی نیز تا حدی تحت تأثیر نوآوری­ های جدید قرار گرفت. مسئله ­ای که می­ توان اینجا مطرح کرد میزان تأثیرپذیری معماری عصر صفویه و معماری دوره معاصر از نظر وجود نشانه­ های حکمت اشراق در آنهاست. این پژوهش با تکیه بر روش توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر مطالعات کتابخانه ­ای و مشاهدات میدانی انجام شده است. معماری مسجد جامع اصفهان و مسجد الغدیر تهران به عنوان نمونه ­های بارز معماری دوره صفویه و دوره معاصر به عنوان دو اثر معماری مورد واکاوی قرار گرفته است و یافته­ های پژوهش حاکی از این است  که عالم مثال در ذهن معمار دوره صفوی براساس آیات و روایات است، لذا در معماری مسجد امام اصفهان، حکمت اشراق به گونه ­ای آشکار بازتاب یافته است. در مسجد الغدیر خلوص احجام به کار رفته، به کارگیری مصالح و تزیینات آجری و کاشی­کاری در نما، استفاده از عناصر و مفاهیم معماری گذشته و بیان جدیدی از آن­ها، بیانگر تأثیر نهضت­ های پست مدرنیسم در معماری دوره معاصر است.

اهداف پژوهش
1.بازشناسی نشانه ­های حکمت اشراق در  مسجد جامع اصفهان و مسجد الغدیر تهران.
2. بررسی تطبیقی معماری مسجد جامع اصفهان و مسجد الغدیر تهران.

سؤالات پژوهش
1.حکمت اشراق چه تأثیری بر معماری مسجد جامع اصفهان و مسجد الغدیر تهران دارد؟
2. معماری مسجد امام اصفهان با مسجد الغدیر تهران چه شباهت ­ها و تفاوت­ هایی با یکدیگر دارند؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of Illuminationism in the Architecture of Safavid and Contemporary Mosques

نویسندگان [English]

  • Leyla Etminan 1
  • Behshid Hosseini 2
  • Siamak Panahi 2
1 Department of Architecture, Karaj Branch, Islamic Azad University, Karaj, Iran.
2 Associate professor at Department of Architecture, Abhar Branch, Islamic Azad University, Abhar, Iran.
چکیده [English]

Islamic architecture, like other types of architecture, is related to epistemology and ontology in the culture of society. To apprehend traditional Islamic architecture, or any other form of traditional architecture, it is compulsory to be acquainted with the style of traditional attitudes towards architecture as a whole and its constituents. The most central of these components is space. Safavid period (1135-907 AH) is one of the brilliant periods of architecture in Iran. This historical period has been one of the most sensitive historical periods in terms of the prosperity of Islamic culture and thought. In the contemporary period, with the expansion of relations with the West, Islamic architecture was also influenced to some extent by new innovations. The issue that can be raised here is the degree of influence of Safavid and contemporary architecture in terms of the signs of Illuminationism within them. This research is based on descriptive and analytical methods and grounded on library studies and field observations. The architecture of Isfahan Grand Mosque and Al-Ghadir Mosque in Tehran have been studied as prominent examples of Safavid and contemporary architecture as two architectural works. The research findings indicate that the world in the mind of the Safavid architect is based on holy verses and religious narrations, consequently in the architecture of the Imam Mosque of Isfahan, the issue of Illuminationism is evidently reflected. In the Al-Ghadir Mosque, the purity of the volumes used, the application of materials and brick and tile decorations in the façade and the use of elements and concepts of past architecture presented in a new expression indicate the influence of postmodernist movements in contemporary architecture.
Research aims:
1. Recognition of the signs of the wisdom of enlightenment in Isfahan Grand Mosque and Al-Ghadir Mosque in Tehran
2. Comparative study of the architecture of Isfahan Grand Mosque and Al-Ghadir Mosque in Tehran
Research questions:
1. What effect does Illuminationism have on the architecture of Isfahan Grand Mosque and Al-Ghadir Mosque in Tehran?
2. What are the similarities and differences between the architecture of Isfahan Imam Mosque and Al-Ghadir Mosque in Tehran?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Mosque of Isfahan
  • Al-Ghadir Mosque of Tehran
  • Illuminationism
  • Safavid Architecture
  • Contemporary Architecture
اردلان، نادر؛ بختیار، لاله. (1380). حس وحدت. ترجمه حمید شاهرخ، تهران: انتشارات خاکسار.
احوال بزرگان: شیخ لطف ­الله عاملی. (1323). مجله یادگار. شماره1، 60-52.
بمانیــان، محمدرضــا و همکاران. (1389). "بازخوانــی هویت معنــوی و انگاره ­های قدسی در معماری مساجد شیعی".  فصلنامه شیعه ­شناسی، شماره 30، 12-30.
بمانیان، محمدرضا؛ جلوانی، متین و ارجمندی، سمیرا. (1395). "بررسی ارتباط میان پیکربندی فضایی و حکمت در معماری اسلامی مساجد مکتب اصفهان، نمونه موردی: مسجد آقا نور، مسجد امام اصفهان و مسجد شیخ لطف­الله". دو فصلنامه مطالعات معماری ایرانی، شماره9، 157-141.
پیرنیا، محمد کریم. (1383). سبک ­شناسی معماری ایرانی. تهران: سروش دانش.
دیباجی، سید محمد علی. (1390). "جایگاه نور در حکمت اشراق". فصلنامه اندیشه دینی شیراز، شماره39، 20-1.
ذهبی، نازنین. (1397). "سازماندهی انتظام فضایی در معماری مساجد نمونه موردی مسجد ساوه". معماری شناسی، شماره6، 10-1.
زمرشیدی، حسین. (1393). "معماری مساجد ایران و هنرهای قدسی آن". شهرهای ایرانی اسلامی، شماره15، 20-5.
حکمت، نصرالله؛ حاجی­زاده، محبوبه. (1391). "نور در فلسفه سهروردی". دو فصلنامه فلسفی شناخت، شماره66، 25-7.
حمزه­ نژاد،  مهدی؛ عربی، مائده. (1393). "بررسی اصالت اسلامی ایرانی در مساجد نوگرای معاصر مطالعه موردی: طرح چهارراه ولی عصر تهران". فصلنامه مطالعات شهرهای ایرانی اسلامی، 15، 61-47.
طباطبایی، سیدجواد. (1368). درآمدی فلسفی بر تاریخ اندیشه سیاسی در ایران. تهران: انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
عناقه، عبدالرحیم؛ محمودیان، حمید و صابری زاده، رقیه. (1390). " تجلی عرفان در معماری مساجد". فصلنامه عرفان اسلامی، شماره 33، 188-159.
کاویانی، شیوا. (1378). روشنان سپهر اندیشه: فلسفه و زیباشناسی در ایران باستان، تهران: انتشارات کتاب خورشید.       
کیانی، محمدیوســف. (1376). کاشــی­کاری در معماری ایران دوره اســلامی. در تزئینات وابســته به معماری ایران دوره اسلامی، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
معماریان، غلامحسین. (1384). سیری در مبانی نظری معماری. تهران: سروش دانش.