تحلیل عناصر معماری مسجد امام اصفهان بر پایه نظریه نشانه‌شناسی امبرتو اکو

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.

2 استاد گروه پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.

چکیده

معماری همانند دیگر پدیده‌های فرهنگی، به عنوان نظامی از نشانه‌ها منبعی برای مطالعات نشانه‌شناسی به شمار می‌رود. از آن‌جایی که اصولاً معماری نه برای برقراری ارتباط بلکه برای آن که کارکردی را عملی سازد به وجود می‌آید، برای نشانه‌شناسی موردی خاص و چالش‌برانگیز به شمار می‌رود. امبرتو اکو با در نظر گرفتن این مهم، نظریه نشانه‌شناسی معماری خود را مطرح کرده است. داده‌های این پژوهش به روش اسنادی گردآوری شده‌ و به شیوه کیفی و تحلیل محتوا مورد بررسی قرار گرفته­ اند. یافته ­های پژوهش حاکی از این است که ارتباط میان فرم و کارکرد و دست‌یابی به لایه‌های چندگانه‌ی معنایی در این بنا بر اساس نظریه‌ی معماری اکو که در آن معانی ضمنی هم‌راستا با کارکردهای ثانویه قرار می‌گیرند، قابل تبیین است. بدین ترتیب جستار حاضر سعی دارد در راستای اثبات فرضیه خود مبنی بر تعلق معانی نمادین به کارکردهای ثانویه، از ظرفیت نظریه اکو در پاسخ به چالش میان عناصر ظاهری و باطنی در معماری اسلامی استفاده کرده و چهارچوبی تحلیلی فراتر از دیدگاه‌های تک وجهی ارائه کند.

اهداف پژوهش
1. تبیین معانی نمادین و باطنی مسجد امام اصفهان.
2.ارائه خوانشی نشانه­ شناختی از معانی نمادین و باطنی مسجد امام اصفهان در پرتو اندیشه‌های امبرتو اکو.

سؤالات پژوهش
1.معانی نمادین و باطنی چه نقشی در معماری مسجد امام اصفهان دارند؟
2. چگونه می­توان خوانشی نشانه­ شناختی از مسجد امام اصفهان ارائه کرد؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis on the Architectural Elements of the Imam Mosque of Isfahan based on the Semiotic Theory of Umberto Eco

نویسندگان [English]

  • Nazanin Karimi 1
  • Abolghasem Dadvar 2
1 PHD student at Department of Art Research, Faculty of Arts, Al-Zahra University, Tehran, Iran.
2 Professor at Department of Art Research, Faculty of Arts, Al-Zahra University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Architecture, like other cultural phenomena, as a system of signs is a source for the study of semiotics. Since architecture is primarily created not to communicate but to perform a function, it is a distinct and challenging case for many semiotics; bearing this in mind, Umberto Eco has developed his theory of architectural semiotics. The data of this research have been collected by documentary method and examined by qualitative method and content analysis. Findings indicate that the relationship between form and function and the achievement of multiple layers of meaning in the structure under study (Imam Mosque of Isfahan) can be clarified based on the theory of echo architecture in which implicit meanings are placed in parallel with secondary functions. Thus, in order to corroborate its hypothesis that symbolic meanings belong to secondary functions, the present researcher attempts to apply the capacity of echo theory in response to the challenge between external and internal elements in Islamic architecture and to provide an analytical framework beyond one-sided perspectives.
Research aims:
1. Explaining the symbolic and esoteric meanings of the Imam Mosque of Isfahan.
2. Presenting a semiotic reading of the symbolic and esoteric meanings of the Imam Mosque of Isfahan in the light of the thoughts of Umberto Eco.
Research questions:
1. What is the role of symbolic and esoteric meanings in the architecture of the Imam Mosque in Isfahan?
2. How can a semiotic reading of the Imam Mosque of Isfahan be presented?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Architectural Elements
  • Imam Mosque of Isfahan
  • Umberto Eco Semiotic Theory
اردلان، نادر؛ بختیار، لاله. (1380). حس وحدت. ترجمۀ حمید شاهرخ، اصفهان: نشر خاک.
اکو، امبرتو. (1393). نشانه‌شناسی. ترجمه پیروز ایزدی. تهران: نشر ثالث.
احمدی، مهدیه. (1388). "بررسی تأثیر فلسفه اسلامی بر معماری سنتی(با بررسی موردی مسجد امام اصفهان)". فصلنامه تأملات فلسفی، شماره2، 136-93.
بارت، رولان. (1371). عناصر نشانه‌شناسی. ترجمه مجید محمدی. تهران: نشر الهدی.
بمانیان، محمدرضا و همکاران. (1395). "بررسی ارتباط میان پیکربندی فضایی و حکمت در معماری اسلامی مساجد مکتب اصفهان نمونه موردی: مسجد آقانور، شیخ لطفالله". دو فصلنامه معماری اسلامی، 4، 157-141.
بورکهارت، تیتوس. (1365). هنر اسلامی: زبان و بیان. ترجمۀ مسعود رجب نیا. تهران: سروش.
بورکهارت، تیتوس. (1365). هنر اسلامی: زبان و بیان. ترجمۀ مسعود رجب نیا، تهران: سروش.
بهشتی، سید محمد. (1389). مسجد ایرانی مکان معراج مؤمنین. تهران: انتشارات روزنه.
بهشتی، سید محمد. (1389). مسجد ایرانی مکان معراج مؤمنین. تهران: انتشارات روزنه.
ردفورد، گری پی. (1387). درباره‌ی امبرتو اکو. ترجمه کیهان بهمنی، تهران: انتشارات افراز.
چندلر، دانیل. (1394). مبانی نشانه‌شناسی. ترجمه مهدی پارسا (چاپ پنجم). تهران: انتشارات سوره مهر.
حاجی قاسمی، کامبیز. (1375). گنجنامه دفتر دوم: مساجد اصفهان. تهران: مرکز اسناد و تحقیقات دانشکده معماری دانشگاه شهید بهشتی.
حاجی قاسمی، کامبیز. (1375). گنجنامه دفتر دوم: مساجد اصفهان. تهران: مرکز اسناد و تحقیقات دانشکده معماری دانشگاه شهید بهشتی.
جعفر محمدی، سمانه؛ حمزه نژاد، مهدی. (1394). "ترکیب متعادل هیجان و آرامش در مسجد امام اصفهان". فصلنامه مطالعات شهر ایرانی، شماره20، 25-17.
ضیمران، محمد. (1384). "امبرتو اکو و نشانه‌شناسی". کتاب ماه ادبیات و  فلسفه. شماره 89 و 90، صص83-78.
گرابار، الگ. (1386). "نماد و نشانه در تفسیر معماری اسلامی". ترجمه نیر طهوریف در گلستان هنر، ش9، ص25-13.
سجادی، سید جعفر. (1381). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی (چاپ ششم). چتهران: طهوری.
سجودی، فرزان. (1393). نشانه‌شناسی کاربردی(چاپ دوم). تهران: نشر علم.
عباسی، علی. (1389). مسجد  شهر (ایدئال شهر) تعامل خردنظام (مسجد) با کلان‌نظام (شهر). از مجموعه مقالات نشانه‌شناسی فرهنگی، به کوشش امیرعلی نجومیان. تهران: انتشارات سخن.
میشل، جرج. (1380). معماری جهان اسلام. ترجمه یعقوب آژند، تهران: مولی.
نصر، حسین. (1385). معرفت و معنویت. ترجمۀ انشاء الله رحمتی، تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی.
نیکزاد امیرحسینی، کریم. (1335). تاریخچه ابنیه تاریخی اصفهان. اصفهان: چاپخانه داد.
هنرفر، لطف الله. (1350). گنجینه آثار تاریخی اصفهان(چاپ دوم). تهران: زیبا.