نقوش اساطیری- مذهبی مهرها و اثر مهرهای استوانه ای در ایلام باستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه تاریخ، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز، تهران، ایران.

2 استادیار گروه تاریخ، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز، تهران، ایران.

3 استادیار گروه تاریخ، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شاهرود، سمنان، ایران.

چکیده

ایلام نام قدیمی­ ترین تمدن‌ و حکومتِ شکل گرفته در فلات ایران است که از هزاره سوم ق.م به بعد، بر بخش وسیعی از جنوب غرب و غرب ایران حاکمیت داشتند. این تمدن با مرکزیت شوش به عنوان کانون تجارت فلات ایران با دیگر سرزمین­ های همجوار نظیر «میان­رودان» بود. یکی از مهم­ترین عناصر هنری تمدن ایلام را می­ توان مهرهای استوانه ­ای آن­ها دانست. مسئله­ ای که اینجا مطرح است چگونگی و میزان ارتباط مهرها با  مذهب و انگاره ­های مذهبی است. این پژوهش با روش توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر داده ­های کتابخانه ­ای به دنبال واکاوی میزان ارتباط مهرها و اثر مهرهای دوره ایلامی با مذهب و عناصر مذهب یاست. یافته ­های پژوهش حاکی از این است که مهم­ترین نقوش مهر‌های استوانه ­ای ایلام به نقوش اساطیری- مذهبی، اختصاص یافته است که در غالب موارد نمودی از خدایان، مراسم­ های مذهبی و یا شاهان ایلامی می­ باشد. براین اساس می‌توان گفت ایلامی‌ها در ابتدا خدایان خود را به شکل حیوان تجسم می‌کردند. از اواخر هزاره چهارم خدایان در اشکال ترکیبی حیوانات رواج یافت. در اواسط هزاره سوم این اشکال جای خود را به خدایان ترکیبی حیوان- انسان داد و پس از شروع نیمه دوم هزاره سوم ق.م خدایان به شکل انسان تجسم یافتند. در نهایت طی هزاره اول ق.م نخستین گام‌های تبدیل این خدایان به ایزدانی مجرد و نادیدنی برداشته می‌شود و بر مهرها و اثرمهرها خدایان نیز به این شکل ترسیم شده­ اند.

اهداف تحقیق
1. واکاوی تأثیر عنصر مذهب بر مهرها و اثرمهرهای دوره ایلامی.
2. مطالعه سیر تکامل و تکوینی نقوش مهرهای مذهبی در دوره ایلامی.
سؤالات تحقیق
1. مذهب و عناصر مذهبی چه بازتابی در مهرهای دوره ایلامی داشته ­اند؟
2.نقوش مهرها و اثر مهرهای مذهبی دوره ایلامی چه سیر تکوینی داشت است؟     

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Mythological-Religious Motifs of the Seals and the Effect of Cylindrical Seals in Ancient Ilam

نویسندگان [English]

  • Mehrdad Noori Mojiri 1
  • Mehrnaz Behroozi 2
  • Mirza Mohammad Hassani 3
1 PHD student at Department of History, Faculty of Humanities, Islamic Azad University, Central Tehran Branch, Tehran, Iran.
2 Associate professor at Department of History, Faculty of Humanities, Islamic Azad University, Central Tehran Branch, Tehran, Iran.
3 Associate professor at Department of History, Faculty of Humanities, Islamic Azad University, Shahroud Branch, Semnan, Iran.
چکیده [English]

Ilam is the name of the oldest civilization and government formed on the plateau of Iran, which ruled a large part of southwestern and western Iran from the third millennium BC onwards. This civilization with the center of Susa as the center of trade of the Iranian plateau with other neighboring lands such as "Mesopotamia". One of the most important artistic elements of Ilam civilization can be considered as their cylindrical seals. The issue here is how and to what extent the seals relate to religion and mystical concepts. This research seeks to investigate the relationship between seals and the effect of seals of the Ilamite period with religion and elements of religion by descriptive and analytical methods and relying on library data. Findings indicate that the most important designs of cylindrical beads in Ilam are dedicated to mythological-religious motifs, which in most cases are the representation of gods, religious ceremonies or Ilamite kings. On this basis, it can be said that the Ilamites initially embodied their gods in the form of animals. From the end of the fourth millennium, the gods became popular in mixed forms of animals. In the middle of the third millennium, these forms gave way to the combined animal-human gods, and after the beginning of the second half of the third millennium BC, the gods were embodied in human form. Finally, during the first millennium BC, the first steps were taken to alternate the gods into a single and invisible deity; hence, they were depicted on the seals in this manner.
Research aims:
1. An analysis on the influence of the element of religion on the seals and the effects of the seals of the Ilamite period
2. Study of the evolution and development of religious seal designs in the Ilamite period
Research questions:
1. What is the reflection of religion and devout elements in the seals of the Ilamite period?
2. What was the evolution of the designs of seals and the effect of religious seals of the Ilamite period?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ancient Ilam
  • Cylindrical seals
  • Seal effect
  • Mythological-Religious motifs
آمیه، پیر. (1372). تاریخ ایلام. مترجم شیرین بیانی، ج اول، تهران: دانشگاه تهران.
بلک، جرمی؛ گرین، آنتونی. (1383). فرهنگ­نامه خدایان (دیوان و نهادهای بین‌النهرین باستان). ترجمه پیمان متین، تهران: امیرکبیر.
بهزادی، رقیه. (1383). قوم­های کهن در آسیای مرکزی و فلات ایران. تهران: فرهنگ معاصر.
پاتس، دنیل­ تی. (1385). باستان شناسی ایلام. ترجمه زهرا باستی، انتشارات سمت، تهران.
پرادا، ایدت؛ رابرت دایسون و چالز ویلکینسون. (1386). هنر ایران باستان. جلد3، ترجمه یوسف مجیدزاده، تهران: دانشگاه تهران.
دوبوکور، مونیک. (1373). رمزهای زنده جان. ترجمه جلال ستاری، تهران: نشر مرکز.
جابز، گرترود. (1370). سمبل‌ها، کتاب اول جانوران. ترجمه محمدرضا بقاپور، تهران: جهان­نما.
جوزی، زهره(1372)، مذهب ایلام با نگرشی بر مهرهای استوانه­ای. پایان­نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
طلایی، حسن. (1393). مهر در ایران از آغاز تا صدراسلام. ج دوم، تهران: سمت.
کامرون، جرج گلن. (1372). ایران در سپیده­دم تاریخ. جلد دوم، ترجمه محسن انوشه، تهران: علمی فرهنگی.
کوپر، جی.سی. (1382). فرهنگ نگاره‌ای نمادهای کهن. ترجمه رقیه بهزادی، تهران: صبحدم.
کرتیس، وستا سرخوش. (1373). اسطوره‌های ایرانی. ترجمه عباس مخبر، تهران: نشر مرکز.
لینتون، رالف. (1375). سیر تمدن(چاپ دوم). ترجمه پرویز مرزبان، تهران: دانش.
ملک­زاده بیانی، ملکه. (1363). تاریخ مهردر ایران از هزاره چهارم تا هزاره اول. تهران: یزدان.
مجیدزاده، یوسف. (1386). تاریخ و تمدن ایلام. ج دوم، تهران: نشر دانشگاهی.
نگهبان، عزت‌اله. (1372). حفاری هفت تپه دشت خوزستان، تهران، میراث فرهنگی.
هینتس، والتر. (1387). شهریاری ایلام. ترجمه پرویز رجبی، تهران: ماهی.
هینتس، والتر. (1371). دنیای گمشده عیلام. جلد اول، ترجمه فیروز نیا، تهران: علمی فرهنگی.