تبیین تأثیرات اجتماعی تکنولوژی بر هنر اسلامی در عصر جدید بر اساس نظریه انتقادی مکتب فرانکفورت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه فلسفه هنر، دانشکده هنر، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 دکتری تخصصی، گروه فلسفه هنر، دانشکده هنر، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

3 دکتری تخصصی، گروه ادبیات نمایشی، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

چکیده

در عصر حاضر تکنولوژی بیش از هر زمان دیگری بر ارزش­ های فرهنگی و هنری در جوامع تأثیرگذار است. گسترش آن نیز بستگی به انطباقش با شرایط فرهنگی و اجتماعی دارد. امکان انتشار آثار فرهنگی و هنری بر روی شبکه ­های الکترونیکی به‌صورت بی‌حد و مرز ضمن ایجاد نگرشِ خاص، هویت اجتماعی انسان ­ها را تغییر داده و فضای فرهنگی جدیدی به وجود آورده است؛ تا جایی که در تمام جوامع، اعم از اسلامی و غیراسلامی، برقراری پیوند بین فرهنگ، هنر و تکنولوژی مدرن با کمک رسانه‌های نوین برای مفاهیمی چون آزادی، حقیقت و واقعیت معانی تازه آفریده‌ است. مسئله ­ای که اینجا مطرح است تبیین تأثیر اجتماعی تکنولوژی بر هنر اسلامی و ماهیت آن در عصر جدید است. این نوشتار با روش توصیفی- تحلیلی، تأثیرات اجتماعی تکنولوژی بر فرهنگ و خصوصاً هنر اسلامی را در عصر حاضر از منظر دیدگاه انتقادی مکتب فرانکفورت بررسی می‌کند. یافته ­های پژوهش حاکی از این است گرچه همواره به نظر می­ رسد که فرهنگ و هنر اسلامی باید از منظر عالم معنوی اسلام مورد توجه قرار گیرد؛ اما در دهکده جهانیِ دوران معاصر که راه‌یابی تکنولوژی به ساحت تغییرات اجتماعی در همه جوامع به محرکی در نوآوری­ های فرهنگی بدل شده؛ به نگرش تازه­ای در قلمرو هنر اسلامی نیاز است. گرچه اساساً در فرهنگ اسلامی نگاه عارفانه و شهودی هنرمند به پدیده‌های عالم، باعث شکل­ گیری هنری شده است که روایتگر زیباییِ نقش بسته از تجلیات ذات اقدس الهی در دنیای زمینی با ماهیتی متفاوت از تعریف هنر در جهان مدرن است. از این‌رو تکنولوژی به‌عنوان نیروی اصلی برای ایجاد سازمان اجتماعی در تمامی جوامع و دگرگونی روابط اجتماعی و فرهنگی، یکی از دغدغه‌های اساسیِ پیروان نظریه انتقادی است.

اهداف پژوهش:
1. واکاوی رویکرد اندیشة انتقادی مکتب فرانکفورت به تعامل تکنولوژی مدرن با فرهنگ و هنر در عصر حاضر.
2. بررسی تأثیر تکنولوژی به‌ عنوان یک پدیده اجتماعی و موضوع فلسفی بر روی هنر اسلامی در جهان مدرن از دیدگاه نظریة انتقادی مکتب فرانکفورت.

سؤالات پژوهش:
1. با توجه به رویکرد مکتب فرانکفورت، چگونه می ­توان میان هنر اسلامی و تکنولوژی ارتباط برقرار کرد؟
2. تکنولوژی در عصر جدید چه تأثیری بر هنر اسلامی داشته است؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explaining the Social Effects of Technology on Islamic Art in the New Era; Based on the Critical Theory of the Frankfurt School

نویسندگان [English]

  • Azar Rahnama 1
  • Mohammad reza Sharif zadeh 2
  • Mostafa Mokhtabad Amreee 3
1 PhD Student, Department of the Art Philosophy, Faculty of Arts, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 PhD, Department of the Art Philosophy, Faculty of Arts, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
3 PhD, Department of Dramatic Literature, Faculty of Arts, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Currently, technology influences cultural and artistic values ​​in societies more than ever. Its development also depends on its adaptation to cultural and social circumstances. The possibility of publishing cultural and artistic works on electronic networks for an indefinite period, while creating a special attitude, has altered the social identity of human beings and has formed a new cultural atmosphere; to the extent that in all societies, both Islamic and non-Islamic, the linking between modern culture, art and technology with the help of new media has created new meanings for concepts such as freedom, verity and reality. The topic here is to explain the social impact of technology on Islamic art and its nature in the modern era. This article applies a descriptive-analytical method to examine the social effects of technology on culture particularly Islamic art in the present era from the perspective of the Frankfurt School. The findings of the research indicate that although it continuously appears that Islamic culture and art should be considered from the perspective of the spiritual world of Islam; nonetheless in the global village of the contemporary era, where technology has shifted to social change in all societies, it has become a stimulus for cultural innovation; hence, a new approach is desirable in the field of Islamic art. Conversely, basically in Islamic culture, the mystical and intuitive view of the artist on the phenomena of the world has led to the formation of art, which narrates the beauty of the exhibition of the manifestation of the divine essence in the terrestrial world with a dissimilar nature from the definition of art in the modern world. Thus, technology as the main force for creating social organization in all societies and the transformation of social and cultural relations is one of the main concerns of the followers of critical theory.
Research aims:
1. An analysis of the Frankfurt School's critical thinking approach to the interaction of modern technology with culture and art in the present age.
2. The study of the impact of technology as a social phenomenon and philosophical subject on Islamic art in the modern world from the perspective of the critical theory of the Frankfurt School.
Research questions:
1. According to the Frankfurt School approach, how can a connection be made between Islamic art and technology?
2. What effect has technology had on Islamic art in the modern era?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Modern Technology
  • Islamic Culture and Art
  • Critical Theory
  • Frankfurt School
احمدی، بابک. (1391). حقیقت و زیبایی (چاپ بیست و دوم). تهران: نشر مرکز.
بنی اردلان، اسماعیل. (1389). معرفت شناسی آثار صناعی. تهران: انتشارات سوره مهر.
بلخاری، حسن. (1388). مبانی عـرفانی ‌ ‌هـنر و معماری اسلامی(چاپ دوم). تهران: نشر سوره مهر.
خاکی، غلام‌رضا. (1382). آثار پیشرفت تکنولوژی بر فرهنگ. نشریه نمایه پژوهش، شماره ۲۵ و ۲۶، صص 222-217.
راود راد، اعظم. (1393). رویکرد جامعه شناسانه به هنر (در جستارهایی در چیستی هنر اسلامی به اهتمام هادی ربیعی). چاپ ششم، تهران: انتشارات متن.
شاد قزوینی، پریسا. (1382). ویژگی ­های کلی هنر اسلامی در سه شاخه هنری خوشنویسی، تذهیب و نگارگری با نگاه غیب و شهود. نشریه مدرس هنر، شماره 3، صص 61 -72.
کاجی، حسین. (1392). فلسفه تکنولوژی دون آیدی، پاسخی به دترمینیسم تکنولوژیک. تهران: هرمس.
فرانس، مارتین و همکاران. (1395). فلسفه تکنولوژی (دانشنامه استنفورد)، ترجمه مریم هاشمیان، تهران: انتشارات ققنوس.
لوئیس میکون، ژان. (1390). از وحی قرآنی تا هنر اسلامی در کتاب هنر و معنویت، ترجمه انشاا... رحمتی، تهران: موسسه تألیف، ترجمه و نشرآثار هنری متن.
مارکوزه، هربرت. (1362). انسان تک ساحتی، ترجمه محسن معینی(چاپ سوم). تهران: امیرکبیر.
مطهری، مرتضی. (1369). اهتزاز روح، مباحثی در زمینه زیبایی‌شناسی و هنر. تهران: انتشارات حوزه هنری.
محمودی نژاد، هادی؛ تقوایی، علی اکبر. (1385). تأملی در انگاره های عرفانی در هنر اسلامی، کتاب ماه هنر، شماره 19 و 100، صص 6 الی 19.
میچم، کارل. (1392). فلسفه تکنولوژی، ترجمه مصطفی تقوی، تهران: انتشارات سروش.
نصر، سیدحسین. (1375). هنر و معنویت اسلامی. ترجمه هاشم قاسمیان؛ تهران: دفتر مطالعات دینی.
نوذری، حسینعلی. ( 1394). نظریه انتقادی مکتب فرانکفورت در علوم اجتماعی و انسانی(چاپ چهارم). تهران: نشر آگه.
Adorno, T. )1991(. The culture Industry, Selected Essays on Mass Culture, Edited by J.M. Bernstain, London & N.Y, Routledge.
Adorno,T., & Max H. (2002). Dialectic Of Enlightenment, Edited by Gunzelin Schmid Noerr, Translated by Edmund Jephcott, California,Stanford university presss
Marcuse, H. (1964). One Dimensional Man ,Boston, Beacon Press
Pitt, J. (2000). Thinking About Technology, New York, Seven Bridges Press.