پیشینه و شاخصه های بصری تزیینات در چوبی امامزاده حمزه دهدشت آل بویه محفوظ در موزه ملی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد، گروه گرافیک، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

2 دکتری تخصصی، گروه گرافیک، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

چکیده

هر دوره تاریخی دارای ویژگی ­هایی از نظر معماری و سبک تزیینات است. بررسی این ویژگی ­ها در بازشناسی آثار متعلق به ادوار مختلف مؤثر است. یکی از آثار موجود در موزه ملی ایران، در چوبی است که مختصات زمانی و مکانیِ دقیق آن نامشخص است. در چوبی به شماره 3292 یکی از آثار نفیس موزه ملی ایران بشمار می ­رود که اطلاعات چندانی از آن در دست نیست. براساس اطلاعات موزه، در چوبی متعلق به قرن پنجم هـ.ق و منسوب به شهر بهبهان می ­باشد. مسئله ­ای که می ­توان اینجا مطرح کرد نقش واکاوی تزیینات موجود در این در چوبی برای شناخت ماهیت دقیق آن است. این در، مربوط به اواخر سده­ چهارم و یا اوایل سده پنجم هـ.ق و متعلق به دوره حکومت آل ­بویه است. بر روی این در و کتیبه ­های آن اسامی پنج تن آل عبا و اسماء الهی، قسمتی از دعای توبه صحیفه سجادیه، آیه 1 تا 52 سوره یس، قسمتی از دعای امام زمان(عج) (اللهم ارزقنا) و نوشته­ هایی در رابطه با حاکم وقت در چهار قاب، دیده می­ شود. این پژوهش به روش تاریخی، توصیفی و تحلیلی انجام شده است. یافته ­های پژوهش حاکی از این است که در چوبی، به فرمان آخرین حکمران آل ­بویه در منطقه فارس، بین سال های 440 تا 448 هـ.ق ساخته شده است. اسناد موجود در مورد درِ گمشده امامزاده حمزه در دهه 1320ش. توسط متولی آن به وزیر فرهنگ وقت، عامل مؤثر در گمانه­ زنی شناسایی مکان اصلی در را فراهم نمود. با بررسی اسناد موجود مشخص شد که درِ فوق به امامزاده حمزه دهدشت در شصت کیلومتری بهبهان تعلق دارد. پژوهش فوق با روشن نمودن وضعیت تاریخی و مکانی در و بررسی شاخصه ­های بصری تزیینات آن، این در را به عنوان اثر ارزشمند هنر شیعی آل بویه در سده پنجم هـ.ق معرفی می­ کند.

اهداف پژوهش:
1. بررسی پیشینه تاریخی و  هویتیِ در چوبی موجود در موزه ملی ایران.
2. واکاوی شاخصه ­های تزئینات بصری موجود در چوبی مقبره امامزاده دهدشت.
سؤالات:
1. در چوبی موجود در موزه ملی ایران دارای چه هویت زمانی و مکانی است؟
2. در چوبی موجود در موزه ملی ایران دارای چه شاخصه­ هایی در تزیینات بصری است؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis on the Background and Visual Characteristics of the Wooden Ornamentations of Hamzeh Dehdasht Imamzadeh from the Buiid Period (Preserved at the National Museum of Iran)

نویسندگان [English]

  • Mahsa Tondro 1
  • Mohammad Khazaei 2
  • Abutorab Ahmadpanah 2
1 M.Sc., Department of Graphics, Faculty of Arts, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.
2 PhD, Department of Graphics, Faculty of Arts, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Most museums worldwide behold valuable artifacts that despite their magnificence, do not have a specific identity, in this regard, The National Museum of Iran is no exception. Many of the works preserved at the museum have little or no recorded information. One of the exquisite and artistic works of the Islamic section of the National Museum of Iran is a wooden door numbered as 3292; this magnificent door is ornamented with a variety of inscriptions and plant adornments. According to the Museum's information, the door is attributed to the city of Behbahan and dates from the fifth century AH. By first studying the inscriptions and door decorations and comparing them with the specimens of the wooden doors with the initial dating information and the text of the inscriptions beholding Shi’ah concepts, it appears that the above door is related to the late fourth or early fifth century AH and is related to the Buyid period. In regard to Islamic ornamentations, wooden door inscriptions partake a vast array of decorations; hence, many decorations have religious contents. The names of the five figures of Al-e Aba, the Divine names of Allah neatly settled in frames of circle and rhombus shapes, sections of “Tobeh” prayer of Sahifah of Sajadiyyah, verse 1 to 52 of Surah Yasin, the prayer of Imam Zaman (pbuh) and inscriptions relating to the ruler of the time are the inscriptions engraved on the mentioned door appearing in four rectangular frames. The present article follows a descriptive and analytical approach and the goals of the research include classifying, identifying and completing the door's historical identity. After interpreting and reading all the inscriptions of the door including all four historical inscriptions by the authors of the article, it can be concluded that the ancient door was built between 440 and 448 AH at the Fars province of Iran by the order of the last Buyid ruler. Regarding the original location of the mentioned door, by studying the documents regarding the missing door of Imamzadeh Hamza of Dehdasht in the 1920s by the trustee of the Imamzadeh to the Minister of Culture and Art of the time, provided an effective factor in specifying the identity of the main door location. Examination of the letters and documents found that the stated door belongs to Imamzadeh Hamzah of Dehdasht locating 60 kilometers from Behbahan. The present study, by clarifying the historical and spatial status of the ancient door, presents this unique wooden artwork as a valuable artifact of Buyid Shi’ah art of the fifth century AH.
Research aims:
1- A study on the historical background and identity of the wooden door in the National Museum of Iran.
2. An analysis of the features of visual decorations in the wooden shrine of Imamzadeh Dehdasht.
Questions:
1. What are the temporal and spatial identity of the wooden door preserved at the National Museum of Iran?
2- What are the features of the wooden door preserved at the National Museum of Iran in regard to visual decorations?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Buiid Art
  • Shi’ah Art
  • Behbahan
  • Dehdasht
  • Imamzadeh Hamzeh
آزاد، میترا. ( 1381). معماری ایران در قلمرو آل­بویه. تهران: ناشر کلیدر.
ابن اثیر، عزالدین. (1385). تاریخ کامل. جلد سیزدهم، تصحیح حمیدرضا آژیر، انتشارات تهران: اساطیر.
ابن بلخی. (1384).  فارس­نامه. به اهتمام و تصحیح گای لیسترانج و رینولد الن نیکلسون، انتشارات تهران: اساطیر.
ایمان­پور، محمدتقی؛ یحیایی، علی و جهان، زهرا. (1392). "بازتاب هنر و اندیشه ساسانیان در هنر عهد آل بویه: هنر معماری و فلزکاری". شماره5، 53-21.
پیرنیا، حسن؛ اقبال آشتیانی، عباس. (1395). تاریخ کامل ایران از آغاز تا پهلوی. گرگان: انتشارات هفت سنگ.
حجازی، صدرالله؛ عسکری جاوردی، علیرضا. (1392). " بررسی تحولات تاریخی دوره اسلامی شهرستان کهگیلویه و بویر احمد براساس متون استاد و کتیبه­ پایان نامه کارشناسی ارشد.
حسینی فسائی، حاج میرزا حسن. (1378). فارسنامه ناصری. تصحیح منصور رستگار فسائی، جلد دوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
حسینی، سید هاشم. (1388). "مقایسه ویژگی­های هنر کتیبه ­نگاری عصر صفوی در دو مجموعه شاخص شیعی ایران (حرم مطهر امام رضا و بقعه شیخ صفی­الدین اردبیلی)". دو فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات هنر اسلامی، پاییز و زمستان، شماره 11،  25-12.
حسینی، سید هاشم. (1390). "کاربرد تزیینی و مفهومی نقش شمسه در مجموعه شیخ صفی­الدین اردبیلی". هنر اسلامی، بهار و تابستان، شماره 14، 16-2.
خزایی، محمد. (1382). "نمادگرایی در هنر اسلام، تاویل نمادین نقوش در هنر ایران". مجموعه مقالات اولین همایش هنر اسلامی، انتشارات مطالعات هنر اسلامی.
سجادی، علی. (1396). آرامگاه ­های جنوب غرب ایران (خوزستان و مناطق همجوار)، تهران: انتشارات پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، مرکز معرفی فرهنگی.
گاوبه، هاینس. (1377). ارجان و کهگیلویه از فتح عرب تا دوران صفوی. تهران: انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
مستوفی، حمدالله. (1364). تاریخ گزیده. به اهتمام عبدالحسین نوائی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
مقدسی، بوعبدالله محمد. (1361). احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم. ترجمه دکتر علینقی منزوی، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
موسوی­ نژاد سوق، سید علی. (1385). ستارگان پراکنده اسلام زمین (دایره ­المعارف شجره آل رسول (ص)). جلد سوم، قم: انتشارات کومه.
میرخواند، محمدبن خاوندشاه. (1380).  تاریخ روضه الصفا فی سیره الانبیا والملوک و الخلفا. جلد چهارم، به تصحیح جمشید کیان­فر، تهران: اساطیر.
سپیدنامه، حسین، خالدی، سهراب. (1392). "جغرافیای تاریخی کهگیلویه و بویراحمد در دوران اسلامی". همایش ملی باستان­شناسی ایران دستاوردها فرصت­ها آسیب­ها، دانشکده هنر دانشگاه بیرجند.
سپیدنامه, حسین و رایگانی، ابراهیم. (۱۳۹۴). بررسی الگوی پراکنش بناهای آرامگاهی در بافت تاریخی دهدشت، همایش ملی معماری و شهرسازی بومی ایران، یزد، موسسه معماری و شهرسازی سفیران مهرازی، دانشگاه علم و هنر یزد، https://www.civilica.com/Paper-BOOMCONF01-BOOMCONF01_040.html
فراست، مریم. (1385). "به کارگیری شاخصه­ های معماری اسلامی در معماری مسجد محله با تاکید بر کتیبه و نقوش هندسی". مطالعات هنر اسلامی، شماره 4، 84-61.
قوچانی، عبدالله. (1366). "تحقیقی بر چوب نوشته ­های ایران". مجله معماری و هنر ایران، شماره2، 10-1.
کرمی مهربان، مهرانگیز؛ نیستانی، جواد. (1393). "پژوهشی در ویژگی­های معماری و کاربری مجموعه بناهای بافت صفوی دهدشت (بلاد شاپور) استان کهگیلویه و بویراحمد". پایان­نامه کارشناسی ارشد.
مبلیان، الهه؛ کیانمهر، قباد. (1393). "تأثیر و تطبیق نقش­مایه ­های ساسانی بر نقوش سردر مسجد جورجیر آل­بویه". هنر اسلامی، شماره 20، 60-41.
یغمایی، احسان. (1384). "چند منزلگاه راه شاهی هخامنشی از نورآباد ممسنی تا ارجان بهبهان". باستان پژوهی، شماره2، 48-32.
Adkinson, R. (2009). Sacred Symbols, peoples, religions, mysteries Thames & Hudson. 566.
Blair, Sh. (1992). The Monumental Inscription from the Early Islamic Iran and Transoxiana. Leiden: E.J. Brill, 41-45.
Burckart, T. (1954). The Spirit of Islamic Art, Quarterly. A Review of Islamic Culture, Vol. I, no.4, The Islamic Culture Centere, 211.Khazaie, M. (1999). The Arabesque Motif (Islamic) in Early Islamic Persian Art. Published by Book Extra, London, 137.
Fischbein, E .(1987). Intuition in science and math- emetics, an educational approach. Dordrecht, Kluwer, 114.