نقش و تاثیر آیات قرآن در معماری مساجد (با تاکید بر کتیبه های قرانی مسجد جامع اصفهان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.

10.22034/ias.2020.259169.1448

چکیده

مسجد به‌عنوان یک مکان عبادی-سیاسی، موضوعی است که قرآن با نگرشی کامل و دیدگاهی جامع بدان آن پرداخته است. نوع عبارت، تأکید و میزان پرداختن به هر موضوعی، بیانگر اهمیت و جایگاه آن در قرآن کریم است. یکی از مهم‌ترین ویژگی در مساجد هم گونه‎های معماری مذهبی بوده است. به‌گونه‎ای که بخش مهمی از آثار ماندگار معماری جهان را فضاهای آرامگاهی و عبادتگاهی تشکیل می‎دهد. معماری مساجد به‌عنوان فضاهای عبادتگاهی مخصوص دین اسلام، مهم‌ترین نمود معماری اسلامی محسوب می‎شود که در پهنه گسترده جغرافیای سرزمین‎های اسلامی از تنوع و گونه‎گونی خاصی ازنظر نحوه طراحی و چگونگی برخورد با اقلیم خاص آن مناطق برخوردار است. روش تحقیق در این پژوهش کیفی و تکنیک تحلیل متن براساس داده‌های کمی بوده و از مباحث انتزاعی پرهیز شده است. نتیجه این بررسی حاکی از آن است که نمونه‎ها و گونه‎های متنوعی از مساجد با کتیبه‌های قرآنی متنوع در دوره‎های مختلف تاریخی و نیز در مناطق مختلف اقلیمی-جغرافیایی قابل‌مشاهده و بررسی است. توجه انحصاری این پژوهش به کتیبه‌های مسجد جامع اصفهان است. این امر میزان ترقی و تأثیرپذیری و تحولات بنیادین در معماری، خلاقیت سازندگان و هنر طراحی آن را نمایان می‌کند.
اهداف پژوهش:

بررسی جایگاه آیات قرآن در معماری اسلامی.
بازشناسی مضامین قرآنی در کتیبه‌های قرآنی مسجد جامع اصفهان.

سؤالات پژوهش:

آیات قرآنی چه جایگاهی در معماری اسلامی دارد؟
مضامین قرآنی چه نقشی در کتیبه‌های قرآنی مسجد جامع اصفهان دارد؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The role and influence of Quranic verses in the architecture of mosques

نویسنده [English]

  • Nansi Saki
Assistant Professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran.
چکیده [English]

The mosque is a subject that the Qur'an has dealt with with a complete and comprehensive view. The type of phrase, the emphasis and the extent to which it deals with each subject indicate its importance and place in the Holy Qur'an. One of the most important features in mosques has been the types of architecture, especially religious architecture, so that an important part of the lasting architectural works of the world are the tombs and places of worship. The architecture of mosques, as places of worship for Islam, is the most important manifestation of Islamic architecture, which in the vast geography of Islamic lands has a certain diversity in terms of how to design and how to deal with the specific climate of those areas. The research method in this article is qualitative and the text analysis technique is based on quantitative data and abstract topics have been avoided. The result of this study indicates that various examples and types of mosques with various Quranic inscriptions in different historical periods as well as in different climatic-geographical regions can be observed and studied, which according to this rate of progress. And shows the impact and fundamental changes in architecture, the creativity of builders and the art of design.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Inscriptions
  • Quran
  • architecture
  • mosques
  • Islam
قرآن کریم.
آذرنوش، آذرتاش. (1379). «اصفهان». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج9، تهران: مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی.
پورنادری، حسین؛ پورنادری، ارغوان. (1394). «بررسی شاخص‌های معماری «کنج» و «شکل کتیبه» شبستان جنوب شرقی مسجد جامع اصفهان، به‌منظور شناخت گوشه‌ای از تحولات تاریخی آن». صفه، 25(2)، 134-119
جبل عاملی، عبدالله؛ پهلوان‌زاده، لیلا. (1391). «ثبت جهانی مسجدجامع عتیق اصفهان». دانش نما، 210-209.
حسن نبوی، محمد. (1382). فرصت‌های تبلیغی را دریابیم، نشریه مبلغان، شمارة 58، 12-2.
حمزه‌نژاد، مهدی؛ عربی، مائده. (1393). «بررسی اصالت ایرانی در مساجدنوگرای معاصر( مطالعه موردی طرح مسجد چهار راه ولی عصر(عج) تهران»، فصلنامه مطالعات اسلامی شهر ایران اسلامی، شماره15، 23-12.
جواد، على. (1950). تاریخ العرب قبل الاسلام، بغداد: المجمع العلمى العراقى.
حاج‌تقی، محمد. (1391).  بررسی و نقد منابع اسلامی جنگ‌های صلیبی با تکیه بر الکامل ابن‌اثیر»، تهران: دانشنامه جهان اسلام.
حرّ عاملی، محمدبن‌حسن. (1414). وسائل الشیعة، قم: آل‌البیت.
حسین‌زاده خراسانی، محمود. (1389). خانواده، مسجد و نماز، قم: دفتر مطالعات و پژوهش‌های قم، وابسته به مرکز رسیدگی به امور مساجد کشور.
ریانی، رسول؛ حاجی بابائی، مرتضی. (1383). «تأثیرپذیری معماری مسجد از تحولات اجتماعی و تأثیر آن بر شهرسازی دوره اسلامی». نشریه گلپنگ، شماره 7 و 8، 33-22.
طاهر، احمد مکى. (1970). دراسة فى مصادر الأدب، چاپ دوم، قم: دارالمعارف.
فهری، احمد. (1348). پرواز در ملکوت، تهران: نهضت زنان.
کارگر، عبدالرضا. (1395). مسجد جامع عتیق، موزه‌ای از در و عقیق. اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.
علم‌بیگی، شهرام. (1391). «زیبایی‌شناسی خط در مسجد جامع اصفهان». تهران: هنر.
گالدیری، اوژن. (1379). «گنبد نظام‌الملک در مسجد جامع اصفهان». تهران: آگه
گالدیری، اوژن. (1380). مسجد جامع اصفهان. ترجمه عبدالله جبل عاملی. اصفهان: سازمان میراث فرهنگی.
قاسمی سیچانی، مریم؛ قنبری شیخ شبانی، فاطمه؛ و قنبری شیخ شبانی، محبوبه. (1396). «تحلیل مضمون کتیبه‌های قرآنی ورودی‌ها و محراب‌های مسجد جامع اصفهان». پژوهش‌های معماری اسلامی، 5(3)، 49-65.
مهدوی‌نژاد، محمدجواد؛ مشایخی، محمد؛ بهرامی، منیره. (1393). «الگوهای طراحی مساجد در معماری معاصر». فصلنامه پژوهش‌های معماری اسلامی. 2(4)، 1-15.
نصرتی، مسعود. (1380). «کتیبه‌های قرآنی مسجد جامع اصفهان». گلستان قرآن. تهران.
نوبهار، رحیم. (بی‌تا). سیمای مسجد، تهران، نشر: بی‌جا.
معرفت، محمدهادی، علوم قرآنی، چاپ هشتم، قم: مؤسسه فرهنگی تمهید.
هایده، لاله. (1380). «مسجد جامع اصفهان، نگین معماری اسلامی ایران». گلستان قرآن. شماره 72.، 27-21.
هنرفر، لطف‌الله. (1353). «قدیمی‌ترین سر در تاریخی مسجد جمعه اصفهان». هنر و مردم. شماره 145.
   Abbott. N . (1939). The Rise of the North Arabic script and it's develpment
with a full description of the Kur'an manuscripts in the oriental institues. The University of Chicago Press.