بررسی روابط بینامتنی قرآن و خطبه 152 نهج البلاغه در حوزه اسماء و صفات الهی و انعکاس آن در کتیبه های مسجد کبود تبریز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

3 استاد گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

4 استادیار دانشکده زبان های خارجی، دانشگاه باقرالعلوم، قم، ایران.

10.22034/ias.2020.254400.1421

چکیده

یکی از رویکردهای مهم در پژوهش‌های ادبی، الگوپذیری یک متن از متن دیگر است. امروزه به این نوع پژوهش رابطه بینامتنیت و یا تناص گفته می‌شود. این رابطه نشان می‌دهد که بعضی از متون خودآگاه یا نا خودآگاه از دیگر متون بهره جسته‌اند. و بر آن است که بیان کند هر متن و گوینده‌ای متأثر از دیگر متون و گویندگان سابق یا همزمان، بوده و آگاهانه و یا ناخودآگاه از کلام و اندیشه آن‌ها بهره‌مند گردیده است. نوشته حاضر به ارتباط بینامتنیتی دو متن قرآن و نهج‌البلاغه می‌‌پردازد. اسما و آیات الهی علاوه بر متون ادبی در بخش تزئینات آثار هنری و به‌خصوص معماری نیز نمود واضحی دارد؛ یکی از این آثار برجست مسجد کبود تبریز است. قرآن، متن پنهان یا غایب بوده و نهج‌البلاغه، متن حاضر است. این پژوهش به شیوه توصیفی، تحلیلی، تطبیقی رابطه بینامتنیت قرآن با خطبه 152 نهج البلاغه را در حوزه اسماء و صفات الهی بررسی کرده است. سپس انواع مختلف بینامتنیت اعم از اجترار، امتصاص و حوار را تعیین می‌کند. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد بیشترین تأثیرپذیری کلام آن حضرت از قرآن متعلق به رابطه بینامتنیت از نوع نفی کلی با 50 درصد بوده است، همچنین اجترار ناقص با 33 درصد و نفی متوازی با 17 درصد رتبه‌های بعدی بینامتنیت در این خطبه را به خود اختصاص داده‌اند و از اجترار کامل در این خطبه بهره گرفته نشده است. همچنین بررسی‌ها نشان داده که در کتیبه‌های مسجد کبود تبریز نیز می‌توان نمونه‌های بارزی از تأثیر قرآن را مشاهده کرد.

اهداف پژوهش:
1. بررسی تأثیرپذیری خطبه 152 نهج‌البلاغه از قرآن در حوزه صفات و اسماء الهی.
2. بررسی جایگاه صفات و اسماء الهی در کتیبه‌های مسجد کبود تبریز.

سؤالات پژوهش:
1. رابطۀ بینامتنیت قرآن و خطبۀ 152نهج‌البلاغه به چه صورت است؟
2. صفات و اسماء الهی چه جایگاهی در کتیبه‌های مسجد کبود تبریز دارد؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the intertextual relations of the Qur'an and Sermon 152 of Nahj al-Balaghah in the field of divine names and attributes

نویسندگان [English]

  • Marziyeh Fayaz 1
  • Mahdi Moti 2
  • Mohammad Reza Haji Esmaeili 3
  • Mahdi HAbibollahi 4
1 PhD student in Quran and Hadith, Isfahan Branch (Khorasgan), Islamic Azad University, Isfahan, Iran.
2 Associate Professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, Faculty of Literature and Humanities, University of Isfahan, Isfahan, Iran.
3 Professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, University of Isfahan, Isfahan, Iran.
4 Assistant Professor, Faculty of Foreign Languages, Baqerul Uloom University, Qom, Iran.
چکیده [English]

One of the important approaches in literary research is the patterning of one text from another. Today, this type of research is called intertextuality or interdependence. This relationship shows that some self-conscious or unconscious texts have used other texts and intends to state that every text and speaker is influenced by other texts and speakers, past or simultaneous, and consciously or unconsciously Their words and thoughts have benefited. The present article deals with the intertextual relationship between the two texts of the Qur'an and Nahj al-Balaghah. The Qur'an is a hidden or absent text and Nahj al-Balaghah is the present text. The author intends to clarify the depth and depth of the connection between these two texts and to reveal the manifestation of the luminosity of the word of revelation in the words of Imam Ali (AS). This research will examine the relationship between the intertextuality of the Qur'an and Sermon 152 of Nahj al-Balaghah in the field of divine names and attributes in a descriptive, analytical, and comparative manner, and then determines the different types of intertextuality, including abrogation, retribution, and apostleship. The results of this study show that the most influential words of that Imam from the Qur'an belong to the relationship between intertextuality of the general negation type with 50%, also incomplete expropriation with 33% and parallel negation with 17% have the next ranks of intertextuality in this sermon. Have been allocated and full reward has not been used in this sermon

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quran
  • Nahj al-Balaghah
  • Divine names and attributes
  • Intertextuality
قرآن کریم.
صالح، صبحی. (1370). نهج‌البلاغه، ترجمه: محمد بهشتی، تهران: انتشارت تابان.
ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید. (1404ق). شرح نهج البلاغه، تصحیح: محمد ابوالفضل ابراهیم، قم: مکتبه آیه‌الله مرعشی نجفی.
امین، نصرت‏بیگم. (بی‌تا). تفسیر مخزن العرفان در علوم قرآن، 15جلد، بی‌جا: بى‌نا.
بحرانی، میثم بن علی‌بن‌میثم. (1362). شرح نهج‌البلاغه(ابن میثم)، بی‌جا: دفتر نشر الکتاب.
بحرانی، میثم بن علی‌بن‌میثم. (1375). شرح دیجیتال نهج البلاغه(ابن میثم)، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
برازش، علیرضا. (1394). تفسیر اهل بیت(علیهم السلام)، تهران: انتشارات امیر کبیر.
بیضاوی، عبدالله بن عمر.( 1418ق). انوار التنزیل و اسرار التأویل، تحقیق، المرعشلی‏، محمد عبد الرحمن، ج ‏1، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
جعفری، محمدتقی. (1376). تفسیر و ترجمه نهج البلاغه، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
حسینی شاه عبدالعظیمی، حسین. (1315). تفسیر اثنى عشرى. تهران: دارالکتب الاسلامیه.   
حسینی، عبدالزهراء. (1409ق). مصادر نهج‌البلاغه،  بیروت – لبنان: دارالزهراء.
شیخ صدوق، محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی. الأمالی للصدوق. بی‌جا: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
طالقانی، سید محمود. (1362). پرتوی از قرآن، چاپ چهارم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
طباطبایى، محمدحسین. (1374). ترجمه تفسیر المیزان، 20جلد، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طباطبائی، محمدحسین. (1367). ترجمه تفسیر المیزان ترجمه ناصر مکارم شیرازی ... [و دیگران] قم:بنیاد علمی و فرهنگی علامه طباطبایی، تهران: رجاء.
طبرسی، فضل­بن­حسن. (468 - 548ق). ترجمه تفسیر مجمع البیان/ تالیف ابوعلی الفضل بن الحسن الطبرسی؛ ترجمه و نگارش از احمد بهشتی؛ تصحیح و تنظیم موسوی دامغانی، چ13، تهران: فراهانی.
طیب، عبدالحسین. (1369). اطیب البیان فی تفسیر القرآن، 14جلد، چ2، تهران: اسلام.
عبیری، عباس. (1376). سایه اشراق (زندگینامه میر داماد). گرگان: مؤسسه فرهنگی انتشاراتی گرگان.
قرشی، سید علی‌اکبر. (1365). تفسیر أحسَنُ الحَدیث، تهران: بنیاد بعثت.
کلینی ، محمد بن‌یعقوب. (1411ق). عنوان قراردادی: اصول الکافی. بیروت: دارالتعارف للمطبوعات. ‫
مجلسی، محمدباقر. (1403ق). بحار الانوار، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
مطهری، مرتضی. (1376). مجموعه آثار. قم: صدرا.
مطهری، مرتضی. (1399). حماسه حسینی. قم: صدرا.
مغنیه، محمدجواد. (1378). ترجمه تفسیر کاشف، 8جلد. قم: بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم).
مکارم شیرازی، ناصر. (1353). تفسیر نمونه بقلم جمعی از نویسندگان؛ زیرنظر ناصر مکارم شیرازی. طهران: دارالکتب الاسلامیه. 
مکارم شیرازی، ناصر. (1385).  شرح تازه و جامعی بر نهج‌البلاغه، تهران: دارالکتب الاسلامیه. 
مکارم شیرازی، ناصر. (1375). پیام امام امیرالمومنین (ع). شرح تازه و جامعی بر نهج‌البلاغه مکارم شیرازی با همکاری جمعی از فضلا و دانشمندان. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مکاریک، ایرناریما. (1385). دانشنامه نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگه.
مطمئن، نوا و همکاران. (1400). «کتیبه‌های قرآنی مسجد مظفریه(کبود) تبریز، بررسی و تحلیل مضامین آیات در بستر تحولات زمان». مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی، ش3، صص144-119.
موسوی خمینی، سید روح‌الله. (1394). چهل حدیث. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
موسوی مقرم، عبدالرزاق. (1369).  مقتل الحسین(ع): (چهره خونین حسین سیدالشهداء(ع)) ترجمه عزیزالله عطاردی. تهران: جهان.
موسی، خلیل. (2000 م). قرائات فی الشعر العربی الحدیث و المعاصر. دمشق: اتحاد الکتاب العرب.
نامور مطلق، بهمن. (1390). درآمدی بر بینامتنیت، تهران: انتشارات سخن.
وعدالله، لیدیا. (2005 م). التناص المعرفی فی شعر عزالدین المناصره، بی‌جا: دار المندلاوی.
http://ahlolbait.com
https://olama-orafa.ir
https://nahj.valiasr-aj.com/include/VIEW3.php?bankname