نمود مفاهیم عرفانی و صوفیانه شعر در معماری بقاع متبرکه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اصفهان(خوراسگان) ، دانشگاه آزاد اسلامی ، اصفهان، ایران.

10.22034/ias.2020.253330.1403

چکیده

معماری و ادبیات در کنار هنرهای دیگر چون نقاشی و موسیقی ازجمله هنرهای اسلامی‌اند که از بُعد صوری و لفظی  (فرم و ساختار، ریتم و وزن) و کاربرد مفهومی دارای مشترکات زیادی هستند؛ به‌گونه‌ای که در برخی موارد تردیدی باقی نمی‌گذارد که خاستگاه و منشأ وجودی آن‌ها از منبعی واحد است. ادبیات ابزار تفکیک‌نشدنی معمار و معمار شخصی شهودگرا است. البته در ادبیات برای رسیدن به اهداف یک طراحی خلاقانه، شعر بر سایر ابعاد ادبیات رجحان دارد. پژوهش حاضر به روش توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر داده‌های منابع کتابخانه به رشتۀ تحریر درآمده است. یافته‌های پژوهش حاکی از این است که شعر در مفاهیمی چون فضا، فرم، سبک و در حوزه زیباشناسی چون استعاره، تضاد، توازن، نماد، رمز و رنگ دارای مشابهات زیادی می‌باشد که نه‌تنها در لفظ، در مفهوم و محتوا نیز نمایان است و این نشان‌دهندۀ ارتباط و تأثیر شعر سنتی در معماری امروز است. از نمونه‌های بارز تأثیر شعر بر معماری،  نمود مفاهیم عرفانی و صوفیانه ازجمله افکار خیام، عطار، مولانا و سنایی بر مزار و گنبد بقاع متبرکه است. معماران دوره صفویه و قاجاریه، موسیقایی، هارمونی و مفاهیم شعر شاعران مذکور را دریافته و به حجم بدل ساختند. آثار معماری به‌دست آمده تبلور شاهکاری برآمده از ارتباط و تلفیق ادبیات و معماری است.
اهداف پژوهش:

بازشناسی ارتباط شعر سنتی و معماری در ایران.
مطالعۀ نمود شعرهای عرفانی و صوفیانه در معماری بقاع متبرکه.

سؤالات پژوهش:

شعر سنتی و معماری ایرانی دارای چگونه ارتباطی هستند؟
اشعار صوفیانه و عرفانی در معماری بقاع متبرکه چه بازتابی داشته است؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Manifestation of mystical and Sufi concepts of poetry in the architecture of holy shrines

نویسنده [English]

  • Mahin Katibnia
Department of Persian Language and Literature, Isfahan Branch (Khorasgan), Islamic Azad University, Isfahan, Iran.
چکیده [English]

Architecture and literature, along with other arts such as painting and music, are among Islamic arts that have plenty of common points for their visual and verbal aspects and conceptual applications, such that there is no doubt that their origins and existence are by a unique creator. Literature is the inseparable tool of architects and architects are intuition-oriented. Poetries have great similarities in the concepts, such as space, form and, style, and in aesthetic domains, such as metaphors, contradictions, balances, symbols, secrets and colors, which are not only revealed in word, but also obvious in the concepts and contents. This indicates the relation and effect of traditional poetry in today’s architecture. One of the clear examples in the effects of poetry on architecture is the indication of mythical and theosophical concepts, including the thoughts and ideas of Khayyam, Rumi and Sanaei on the gravestones and domes of religious monuments. Safavid and Qajarid architects found the music, harmony and concepts of the poetries by the mentioned poets, transforming them into volumetric shapes. The obtained architectural works indicate prominence derived from the relation and combination of literature and architecture.
Keywords: Relation, putting, mystical literature, architecture, crystallizatio.
Research Objectives
1.A study of the style of combining literature in the manifestation of artistic masterpieces
2.A study of architectural style in the manifestation of artistic masterpieces
Research Questions
1.What is the style of combining literature in the manifestation of artistic masterpieces?
2.What is the style of architecture in the manifestation of artistic masterpieces?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Communication
  • fusion
  • mystical literature
  • poetry
  • architecture
آنتونی سی، آنتونیادس. (1391). بوطیقای معماری، ترجمه احمد رضا آی، تهران: نشر سروش.
احمدی، بابک. (1372). ساختار تأویل متن، چاپ ششم، تهران: نشر مرکز.
افشاری، نگین. مقاله کاربرد شعر در معماری.http://www.chouk.ir/maghaleh-naghd-gotogo.html)
بمات، نجم‌الدین. رنگ آبی در معماری اسلامی، 26/9/86(www.iranpoetry.com)
تقوایی، سید حسین. (1392). از سبک تا هویت در معماری. نشر هنرهای زیبا، دوره 17 شماره 20، 17-1. 
جمالی، منوچهر، رمزهای شاهنامه 13/12/86 (www.mahmag.org)
خارستانی، اسماعیل. (1400). «تبدیل بقاع متبرکه به قطب فرهنگی با تقویت و ارتقا جایگاه تربیتی آنها». معرفت.، ش285، 99-89.
رضایی، عربعلی. (1382). واژگان توصیفی ادبیات، تهران: نشر فرهنگ معاصر. 
سلطان‌زاده، حسین. (1382). معماری شهرسازی به روایت شاهنامه، تهران: نشر فرهنگ و معماری.
سنجری، محمود. (1386). نگاهی به کارکردهای اسطوره‌های شعر سنتی فارسی، 10/12/86(www.iranpoetry.com
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1370). صورخیال در شعر فارسی، چاپ چهارم، تهران: نشر آگاه.
شمس‌اللهی، بهنوش، مقاله سبک‌شناسی معماری ایرانی ،12/12/86(www.fokoohi.com)
صالحی ابرقویی، نیلوفر، مقاله معماری شعر.( http://www.civilica.com
غیور، زهرا، مقاله استعاره در معماری، 12/12/86 (www.aftab.ir).
فروغی، محمود. (1383). معماری پویا، چاپ چهارم، تهران: نشر خاک.   
فلامکی، منصور و دیگران. (1379). معماری و موسیقی، تهران: نشر جامی.
گروتر، پورگ. (1375). زیباشناختی در معماری، ترجمه جهانشاه پاکزاد و عبدالرضا همایون تهران: نشر دانشگاه تهران.
میرعابدینی، حسن. (1377). صد سال داستان‌نویسی ایران. تهران: نشر چشمه. 
مرباغی، بهروز، مقاله گفتگوی شعر و هنر با مبانی نظری معماری. http://www.memarnet.com/fa/node)  
مفتاحی، محمد. (1386). مقاله نگاهی به استعاره‌های شعر امروز شعر نقاشی کلمات ،21/12/ 86(atiban.com)
نویسنده نامعلوم، مقاله خویشاوندی‌های ادبیات و معماری .(http://forums.memarfa.com. 
نویسنده نامعلوم، مقاله معماری و ادبیات تا ابتدای مدرنیته.http://ammi.ir)
هامانه، خامسی، مقاله جستاری در مشابهات معماری و ادبیاتhttp://www.civilica.com
یاوندیان، علیرضا. (1382). حکمت هنر اسلامی، تهران: نشر شاملو.