بازشناخت گوتیک در ادبیات فارسی با تکیه بر رمان و نمایش شازده احتجاب هوشنگ گلشیری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد تربت حیدریه، دانشگاه آزاد اسلامی، تربت حیدریه، ایران.

2 گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تربت حیدریه، دانشگاه آزاد اسلامی، تربت حیدریه ، ایران

3 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تربت حیدریه، دانشگاه آزاد اسلامی، تربت حیدریه، ایران.

4 عضو مدعو گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تربت حیدریه، دانشگاه آزاد اسلامی، تربت حیدریه، ایران.

10.22034/ias.2020.253128.1400

چکیده

در حوزه‌ی ادبیات داستانی، گوتیک به شیوه‌ای از داستان‌نویسی در اواخر قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم میلادی اطلاق می‌شود که موضوعاتی چون ترس و وحشت، مرگ، فضاهای وهم‌آلود، غلبه‌ی اندیشه‌های مردسالارانه، زورگویی نسبت به زنان، شخصیّت‌های روان‌رنجور، مکان‌های ترسناک و ... برجسته‌ترین محورهای آن را تشکیل می‌دهند. این شیوه از نویسندگی برای نخستین­بار در سال 1764 با نگارش قلعه‌ی اوترانتو از سوی «هوراس والپول» ظهور کرد. بعدها نویسندگان دیگر با نگارش آثاری به بسط و گسترش این شیوه‌ی داستان‌نویسی پرداختند. داستان‌نویسان در حوزه‌ی ادبیات داستانی فارسی نیز به دنبال تأثیرپذیری از مکاتب غربی، به این شیوه‌ی ادبی گرایش یافتند. صادق هدایت برای نخستین­بار با نگارش بوف کور در این راه قدم نهاد و نویسندگان دیگر نیز به دنبال آن به بسط و گسترش این نوع ادبی در آثار داستانی فارسی پرداختند. اگر چه مؤلفه‌های گوتیک در ادبیات داستانی ایران، کاملاً با نمونه‌های غربی آن منطبق نیست، امّا می‌توان این ادّعا را داشت که آثار داستانی فارسی در این حوزه توانسته‌اند موفق عمل کنند و حتّی در پاره‌ای موارد مؤلّفه‌هایی را نیز بر آن بیفزاید. رمان شازده احتجاب از هوشنگ گلشیری، از جمله رمان‌هایی است که در نوع ادبی گوتیک به رشته‌ی تحریر درآمده و مؤلفه‌های این نوع ادبی در آن قابل بررسی است. روش پژوهش حاضر مبتنی بر تحلیل محتواست و جمع‌آوری اطلاعات به روش کتاب­خانه‌ای صورت گرفته است. نتایج پژوهش حاضر نشان می‌دهد که گلشیری با فضسازی مناسب و بهره‌گیری مناسب از دو عنصر زمان و مکان و نیز به تصویر کشیدن شخصیّت‌هایی که اعمال و رفتارآنان بر فضای وحشت­انگیز و وهم­آور داستان افزوده و بیان توهمات و خشونت و مرگ آوری در داستان، اثر خود را به عنوان رمانی گوتیک به همگان معرّفی کرده است. 
اهداف پژوهش:

بازشناسی سبک گوتیک در ادبیات فارسی.
بررسی گوتیک در رمان و نمایش شازده احتجاب هوشنگ گلشیری.

سؤالات پژوهش:

سبک گوتیک چه جایگاهی در ادبیات فارسی دارد؟
گوتیک در رمان و نمایش شازده احتجاب چه بازتابی یافته است؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Gothic Recognition in Persian Literature Based on the Novel and the Play of Prince Houshang Golshiri

نویسندگان [English]

  • Amin Ahmadyan 1
  • Mahmoud FirouziMoghaddam 2
  • Hamedreza Selamanan 3
  • Ali Sadegimanash 4
1 PhD Student in Persian Language and Literature, Torbat Heydariyeh Branch, Islamic Azad University, Torbat Heydariyeh, Iran
2 Department of Persian Language and Literature, Torbat Heydariyeh Branch, Islamic Azad University, Torbat Heydariyeh, Iran (Corresponding Author)
3 Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Torbat Heydariyeh Branch, Islamic Azad University, Torbat Heydariyeh, Iran.
4 Invited member of Persian Language and Literature Department, Torbat Heydariyeh Branch, Islamic Azad University, Torbat Heydariyeh, Iran.
چکیده [English]

In the field of fiction, Gothic refers to a style of storytelling in the late eighteenth and early nineteenth centuries that addresses topics such as fear, death, chaotic spaces, the domination of patriarchal ideas, coercion of women, and terrifying characters. They are its most prominent axes. This style of writing first appeared in 1764 with Horace Walpole writing The Castle of Otranto, and other writers later expanded this style of storytelling by writing worksStorytellers in the field of Persian fiction also tended to this literary style, following the influence of Western schools. Sadegh Hedayat took this path for the first time by writing The Blind Owl, and other writers followed and expanded this type of literature in Persian fiction. Although the Gothic components in Iranian fiction are not entirely consistent with Western examples, it can be argued that Persian fiction has been able to succeed in this area and even add components in some cases. The novel Prince of Ehtejab by Houshang Golshiri is one of the novels that has been written in the Gothic literary genre and the components of this literary genre can be studied in it.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fiction
  • Gothic
  • Prince of Ehtejab
  • Houshang Golshiri
آیت­اللهی، حبیب­الله. (1381). «وجوه افتراق و اختلاف میان دو جریان بزرگ هنری گوتیک و رنسانس»، مجلّه‌ی مدرس هنر، شماره‌ی 2.
باتیست بارونیه، ژان. (1385).«سیاهی‌های گوتیک»، ترجمه‌ی شعله رجایی، نشریه‌ی سمرقند، شماره‌ی 13 و 14.
باتینگ، فرد. (1389). گوتیک، ترجمه علیرضا پلاسید، تهران: افراز.
بناکار، نگین. (1395). تأثیر مکتب گوتیک در ادبیات داستانی معاصر ایران، استاد راهنما: ناصر علیزاده، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان.
ثابت‌پی، علی. (1379). جایگاه گوتیک در رمان‌های انگلیس تحلیل شخصیت رمانهای ماجرای عجیب دکتر جکیل و آقای هاید و دراکولا، استاد راهنما: فریده پورگیو، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز.
 
جودکی، طاهره. (1395). بررسی تطبیقی داستان وحشت براساس مجموعه رمان‌های دایره وحشت آر. ال.استاین و خون‌آشام سیامک گلشیری، استاد راهنما: بهناز علی‌پور، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور تهران.
حسن­زاده میرعلی، عبدالله. (1393). «مشخصه‌های ادبیات گوتیک در ملکوت بهرام صادقی »، فصلنامه تخصصی مطالعات داستانی، شماره 3.
حسینی فاطمی و همکاران. (1393). «گوتیک در ادبیات تطبیقی: بررسی برخی از آثار صادق هدایت و ادگار آلن پو»، نشریه مطالعات زبان و ترجمه، دوره 50.
سهراب­نژاد، علی حسن؛ پناهی، مریم. (1393). « ررسی تطبیقی عناصر گوتیک در گودال و آونگ ادگار آلن پو و گجسته دژ صادق هدایت»، دوفصلنامه مطالعات داستانی، شماره 4.
صادق‌بیگی، آرش. (1390). بررسی مفهوم گوتیک در آثار نویسندگان و نمایشنامه‌نویسان قرن نوزدهم عنوان بخش عملی: نمایشنامه دویدن در خواب، استاد راهنما: کامران سپهران، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر تهران.
صباغ، شهرزاد. (1386). موضوع نظری: گوتیک و سینمای وحشت/ موضوع عملی: وقتی چی رو جا گذاشتم؟، استاد راهنما: شهاب‌الدین عادل، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر تهران.
گلشیری، هوشنگ. (1368). شازده احتجاب، تهران: نیلوفر.
گیمر، مایکل. (1384). «داستان گوتیک و نوشتار رمانتیک در بریتانیا»، ترجمه‌ی علی‌رضا طاهری عراقی، نشریه‌ی فارابی، شماره‌ی 55.
لزگی، هدا. (1385). بررسی داستان های گوتیک ادگار آلن پو از منظر روایت شناسی، استاد راهنما: رضا دیداری، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی.
محمدی، سریه. (1397). بررسی تطبیقی مشخصه‌های ادبیات گوتیک در آثار داستانی رضا براهنی، بهرام صادقی و ادگار آلن پو، استاد راهنما: پروانه عادل‌زاده، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، مؤسسۀ آموزش عالی چرخ نیلوفری آذربایجان.
نصر اصفهانی، محمدرضا؛ خدادادی، فضل‌الله. (1392). «گوتیک در ادبیات داستانی»،  شماره اول دوفصلنامه پژوهش‌های ادبیات تطبیقی.
Harris, R. (2011). Elements of the Gothic Novel. Virtual Salt.
Olson, D. (2011). st-Century Gothic Great Gothic Novels since 2000. Estover Road, Plymouth PL6 7PY, United Kingdom.
Williams, A. (1995). Art ofdarkness: a poetics of gothic. The University ofChicago Press, Ltd., London.