تاثیر پذیری حافظ از خواجوی کرمانی در مضامین مصور عاشقانه و عارفانه، بر اساس نظریه بینامتنیت ژرار ژنت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی،واحد نیشابور،دانشگاه آزاد اسلامی، نیشابور،ایران

2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی،واحد نیشابور،دانشگاه آزاد اسلمی ، نیشابور ، ایران

3 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نیشابور، دانشگاه آزاد اسلامی،نیشابور، ایران

4 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نیشابور،دانشگاه آزاد اسلامی، نیشابور،ایران

10.22034/ias.2020.252989.1394

چکیده

حافظ یکی از برجسته­ترین شاعران زبان فارسی­ است. او در سروده­های خود به آثار گذشتگان از جمله به اشعار خواجوی کرمانی توجهی ویژه­ داشته است. خواجو و خواجه هر دو بارها از  موضوعات عاشقانه  و عارفانه سخن گفته­اند. در این مقاله، با بهره­گیری از مبانی نظریه­ی بینامتنیت ژرار ژنت، زمینه­های  همسانی­های فکری و لفظی دو شاعر در غزلیات به روش توصیفی - تحلیلی و با رویکرد مقایسه­ای بررسی شده است  نتایج تحقیق حاکی از آن است که اثرپذیری حافظ از خواجو در زمینه­ی مسائل ادبیات غنایی، عمدتاً از نوع پنهان - تعمدی بوده است وچون غالبا بدون ذکر نام خواجو صورت گرفته است برخی ممکن است از آن به سرقت ادبی - هنری (نسخ و انتحال/ مسخ و اغاره) نام ببرند. مهم­ترین متغیر غنایی که در غزلیات دو شاعر دیده می­شود، به مناسبات میان عاشق و معشوق مرتبط است. البته، حافظ در پیوند با مسائل عرفانی نیز، توجهاتی به همتای کرمانی خود داشته است. در مجموع باید گفت که حافظ در غالب موارد، بی­آنکه نامی از خواجو ببرد و یا با ذکر نشانه­ای، مرجع اشعار را به او یادآور شود، لفظ و معنا را عیناً از وی گرفته و در غزلیات خود انعکاس داده است. همچنین، مشخص شده است که زیر متن اصلی در برخی ابیات، قرآن بوده که هم خواجو و هم خواجه از مبانی این کتاب آسمانی وام گرفته و شعر خود را تقویت کرده­اند.
اهداف پژوهش:

بررسی تأثیرپذیری مضامین مصور اشعار عاشقانه و عارفانه حافظ با خواجوی کرمانی.
مطالعه ارتباط مضامین عاشقانه و عارفانه حافظ و خواجوی کرمانی براساس نظریه بینامنیت ژرار ژنت.

سؤالات پژوهش:

حافظ در مضامین عاشقانه و عارفانه تا چه حد تحت تأثیر خواجوی کرمانی بوده است؟
براساس نظریه بینامتنیت ژراژ ژنت میان مضامین مصور عاشقانه و عارفته حافظ و خواجوی کرمانی چه ارتباطی وجود دارد؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Hafez's Influence on Khajavi Kermani in Romantic and Mystical Illustrated Themes, Based on Gerard Genet's Intertextual Theory

نویسندگان [English]

  • Firoozeh Ahanjan 1
  • Mahdi Noroz 2
  • Farzad Abasi 3
  • Batol Fakhr eslam 4
1 PhD Student, Department of Persian Language and Literature, Neishabour Branch, Islamic Azad University, Neishabour, Iran
2 Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Neishabour Branch, Islamic Azad University, Neishabour, Iran
3 Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Neishabour Branch, Islamic Azad University, Neishabour, Iran
4 Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Neishabour Branch, Islamic Azad University, Neishabour, Iran
چکیده [English]

Hafez is one of the most prominent Persian language poets. In order to strengthen his poems, he paid special attention to the works of the past, among which we can mention the poems of Khajooye Kermani. Khajoo and Khajeh have spoken many times on various issues, including lyrical and mystical issues, in the verse of the Divan of Ghazals. In this research, using the foundations of Genet's intertextual theory, the fields of intellectual and verbal similarities of the two poets in the scope of these topics have been investigated. The research method is descriptive-analytical and with a comparative approach. The results of the research indicate that Hafez's influence on Khajoo in the field of lyrical and mystical issues has been mainly of the hidden-intentional type and literary-artistic theft (copying and transfer / metamorphosis and exaggeration). The most important lyrical variable seen in the lyric poems of the two poets is related to the relationship between the lover and the beloved. Of course, Hafez, in connection with epistemological and mystical issues, has also paid attention to his Kermani counterpart. In general, it should be said that in most cases, Hafez, without mentioning Khajoo or mentioning the poet's reference to him by mentioning a sign, took the word and meaning from him and reflected it in his lyric poems. Also, it has been revealed that the main subtext of some verses is the Qur'an, from which both Khajoo and Khajeh have borrowed the principles of this divine book and strengthened their poetry.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Influence and Influence
  • Khajooye Kermani
  • Hafez
  • Intertextuality
قرآن کریم.
آلن، گراهام. (1380). بینامتنیت، ترجمه­ی پیام یزدان­خواه، چاپ سوم، تهران: مرکز.
احمدی، بابک. (1388). ساختار و تأویل متن، چاپ یازدهم، تهران: مرکز.                           
جرجانی، علی. (1405ق). التعریفات، به کوشش ابراهیم ابیاری، بیروت: بی­نا.
جلالی پندری، یدالله. (1385). «حکیم سنایی و غزلیات قلندرانه»، مجموعه­مقالات شوریده­ای در غزنه؛ اندیشه­ها و آثار حکیم سنایی، به کوشش محمود فتوحی و علی­اصغر محمدخانی، تهران: سخن.
حافظ شیرازی، خواجه شمس­الدین محمد. (1389). دیوان، به تصحیح مجتبی مینوی و قاسم غنی، تهران: طلایه.
خاتمی­کاشانی، صدیقه. (1386). نقد فرمالیستی غزلیات خواجو و حافظ، با توجه به تأثیرپذیری حافظ از خواجوی خالقی، پرویز. (1395). «خواجو، عامل بنیادی آفرینش غزل­های حافظ»، مجله ی عصر مردم، سال 21، شماره­ی 5758.
کرمانی، پایان­نامه کارشناسی ­ارشد دانشگاه الزهراء، سهیلا صلاحی­مقدم.
خراسانی، ابوتمام. (1998م). باب الشیطان من کتاب الشجره، به کوشش مادلونگ و واکر، هلند: بریل.
خرمشاهی، بهاءالدین. (1395). ذهن و زبان حافظ، تهران: ناهید.
خواجوی کرمانی، کمال­الدین ابوالعطاء. (1369). دیوان اشعار، به تصحیح احمد سهیلی خوانساری، چاپ دوم، تهران: پاژنگ.
رزمجو، حسین. (1385). انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی، مشهد: دانشگاه فردوسی.
شمیسا، سیروس. (1393). انواع ادبی، چاپ پنجم، تهران: میترا.
شهرستانی، محمد بن عبدالکریم. (1381ق). الملل والنحل، به کوشش محمد سید کیلانی، بیروت: دارالمعرفه.
کریستوا، ژولیا. (1389). فردیت اشتراکی، ترجمه­ی مهرداد پارسا، تهران: روزبهان.
قانونی، حمیدرضا. (1396). «مطالعه­ی تطبیقی درخت و جایگاه آن در شعر حافظ و خواجوی کرمانی»، مجله­ی مطالعات زبان و ادبیات غنایی، سال 7، شماره­ی 25، صص 52-41.
میرزایی، پدرام؛ ستارزاده، فریده. (1397). «مقایسه­ی سبک­شناختی غزلی از خواجوی کرمانی با غزلی از حافظ شیرازی»، مجله­ی علوم ادبی، شماره­ی 14، صص 189-173.
نامورمطلق، بهمن. (1386). «ترامتنیت، مطالعه­ی روابط یک متن با دیگر متن­ها»، پژوهش­نامه­ی علوم انسانی، شماره­ی 56، صص 98-83.
مقدادی، بهرام. (1378). فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی (از افلاطون تا عصر حاضر)، تهران: فکر روز.
ناشناس. (1390). درآمدی بر بینامتنیت؛ نظریه­ها و کاربردها، تهران: سخن.
ناشناس. (1395). بینامتنیت از ساختارگرایی تا پسامدرنیسم، تهران: سخن.
همایی، جلال­الدین. (1389). فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: اهورا.