شناسایی هنرهای تجسمی و تصویری مؤثر بر دیوارنگاره‌های بناهای مذهبی عصر قاجار (مطالعه موردی: تکیه معاون‌الملک کرمانشاه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوى دکترى پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

2 استادیار گروه نقاشی، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

3 استادیار گروه ارتباط تصویری، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

10.22034/ias.2020.252721.1393

چکیده

دیوارنگاره‌ها، جایگزینی برای زیباسازی نمای معماری در عصر قاجار هستند. به همین دلیل کاشی‌کاری به‌عنوان یکی از تزئینات اصلی معماری ایرانی و اسلامی در اکثر بناهای مذهبی چون تکیه‌ها قابل مشاهده است. تکیه معاون‌الملک کرمانشاه به یاری کاشی‌های زیبایش نمودی از پیوند زیبای معماری و کاشی‌کاری است. روش این پژوهش بر مبنای ماهیت توصیفی- تحلیلی است. شیوۀ جمعآوری اطلاعات، کتابخانه‌ای، میدانی و روش تجزیه و تحلیل کیفی است. یافته‌ها و نتایج حاصل از پژوهش، گویای آن است که هنر تصویری پیش از اسلام و نقش جهان اساطیری در آن، نقاشی روی کاشی، شمایل‌نگاری مکتب زند و قاجار و نقش نقاشی درباری در آن، تصویرسازی کتاب‌های چاپ سنگی، عکاسی، نقاشی پشت‌شیشه، نقاشی خیالی‌نگاری، هنرهای تجسمی و تصویری کشورهای غربی، نقوش هندسی و اسلیمی در هنرهای سنتی، نگارگری عصر صفوی و خوشنویسی از هنرهای تجسمی و تصویری هستند که بر دیوارنگاره‌ها تأثیر گذاشته‌اند. همچنین هنرمندان در هنرهای نمایشی از پرده‌نقالان و تعزیه و در ادبیات از متون ادبی و چاپ سنگی، وقایع‌نگاری تاریخ ائمه و داستان‌های قرآنی و روایات الهام گرفته‌اند تکیه معاون‌الملک قطعه‌های گمشدۀ هویت ایرانی را در قالب تصاویر و نگاره‌هایی به‌هم گره می‌زند و به نسل‌های حال و آینده می‌شناساند.
اهداف پژوهش:

شناخت هنرهای مؤثر بر دیوارنگاره‌های بناهای مذهبی عصر قاجار با تأکید بر هنرهای تجسمی و تصویری.
شناخت هویت ملی ایرانی- اسلامی به‌منظور بازشناسی آثار ملی تکیۀ معاون‌الملک.

سؤالات پژوهش:

هنرهای تجسمی و تصویری مؤثر بر دیوارنگاره‌های بناهای مذهبی عصر قاجار کدامند؟
منشأ الهام‌بخش دیوارنگاره‌های تکیۀ معاون‌الملک به‌منظور بازشناسی هویت ایرانی-اسلامی چیست؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Identifying Visual and Graphic Arts Affecting the Murals of Religious Monuments of Qajar Era (Case Study: Moaven-Al Molk’s Tekiye of Kermanshah)

نویسندگان [English]

  • Atieh Youzbashi 1
  • Seyed reza Hoseini 2
  • Abdolreza Chareie 3
1 Ph.D student in Art research, Shahed University, Tehran, Iran
2 Assistant Professor of Painting, Art Faculty, Shahed University, Tehran, Iran
3 Assistant Professor of Graphic, Art Faculty, Shahed University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Murals are considered as alternative for beautifying the architectural facade in the Qajar era. Therefore tiling as one of the main decorations of Iranian and Islamic architecture can be seen in most religious monuments such as Tekiyes, and Moaven-Al Molk’s Tekiye of Kermanshah is a manifestation of the adorable connection between architecture and tiling according to its good-looking tiles. The nature of the present research method is based on description and analysis. Data collecting was based on library and field research. Method of data analysis was qualitative. Findings and results of the research indicate that pre-Islamic visual and graphic art and the role of the mythical world in it, painting on tiles, iconography of Zand and Qajar schools and the role of painting allocated to it, illustration of lithographic books, photography, painting behind glass, Coffee-house painting, visual and graphic arts of Western countries, geometric and arabesque motifs in traditional arts, Safavid era miniature and calligraphy are some of the visual and graphic arts that have influenced murals. Artists in literature and the performing arts are also inspired by the Pardeh-khan(s) and Taziye; and artists in literature and poetry are inspired by literary texts and lithography, chronicles of the history of the Imams, and Qur'anic stories and narrations. Moaven-Al Molk’s Tekiye of Kermanshah connects the lost pieces of Iranian identity in the form of images and drawings and introduces them to present and future generations

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qajar religious monuments
  • visual and graphic arts
  • mural
  • Moaven-Al Molk’s Tekiye
  • Iranian-Islamic identity
آقابیگی‌پور، پیمان؛ کاظمی، داریوش و شایگان، مریم. (1399). "بررسی نماد گاو یکتا آفریده و ماهیّت سیاوش در شاهنامه و انعکاس آن در سنگ‌برجسته‌های تخت جمشید". مطالعات هنر اسلامی، شماره 37، صص 20-1.
اخویان، مهدی. (1391). "مطالعۀ خاستگاه اجتماعی دیوارنگاره‌های اسلامی شمال ایران". رساله دکتری رشته پژوهش هنر، دانشگاه شاهد، دانشکده هنر، ایران.
افشار مهاجر، کامران. (1384). هنرمند ایرانی و مدرنیسم. تهران: دانشگاه هنر.
افضل‌طوسی، عفت‌السادات؛ حسن‌­ور، مریم. (1391). "نقش نمادهای آیینی و دینی در نشانه‌های بصری گرافیک معاصر ایران". مطالعات ملی، شماره 49، صص 162-131.
افضل‌طوسی، عفت‌السادات. (1384). "بررسی یک سند تاریخی از دورۀ قاجار". گنجینه اسناد، شماره 59، صص 31-26.
الیاده، میرچا. (1365). اسطوره بازگشت جاودانه. ترجمه: بهمن سرکاراتی، تبریز: نیما.
انصاری، مجتبی. (1381). "تزیین در معماری و هنر ایران (دوره اسلامی با تأکید بر مساجد)". مدرسه هنر، دوره 1، شماره 1، صص 74-59.
پنجه‌باشی، الهه؛ فرهد، فرنیا. (1394). "مطالعه نقوش مذهبی در کاشی‌های تکیۀ معاون‌الملک". نگارینه هنر اسلامی، شماره 7 و 8، صص 29-15.
تهرانی، رضا. (1388). "بررسی ترکیب‌بندی در آثار پیکرنگاری رضا عباسی و دو نقاش قاجاری، مهرعلی و میرزا بابا". نگره، شماره 10، صص 63-52، تصویر ص 52 (تصویر 17).
جلالی­جعفری، بهنام. (1383). نقاشی قاجاریه: نقد زیبایی­شناسی. تهران: کاوش قلم.
چلیپا، کاظم؛ گودرزی، مصطفی و شیرازی، علی‌اصغر. (1390). "تأملاتی درباره موضوعات ملی و مذهبی در نقاشی قهوه‌خانه‌ای". نگره، شماره 18، صص 81-68، تصویر ص70 (تصویر 35).
حسینی­راد، عبدالمجید؛ خان­سالار، زهرا. (1384). "بررسی کتاب­های چاپ سنگی مصور دوره قاجار". هنرهای زیبا معماری و شهرسازی، شماره 23، صص 87-77.
خزایی، محمد. (1381). "نقش شیر در هنر اسلامی". مطالعات هنرهای تجسمی، شماره 17، صص 57-54.
دستمردی، عبدالخالق؛ یوزباشی، عطیه. (1398). "تأثیرپذیری نقش‌برجسته‌های دوره فتحعلی‌شاه از نقش‌برجسته‌های دوره ساسانی"، پنجمین کنفرانس بین‌المللی پژوهش در علوم و مهندسی و دومین کنگره بین‌المللی عمران، معماری و شهرسازی آسیا. دانشگاه Kasem Bundit، بانکوک، تایلند، صص 7-1.
رابی، جولین. (1384). "چهره‌های قاجاری". مطالعات هنرهای تجسمی، ترجمه: مریم خلیلی، شماره 23، صص 55-48.
ذکاء، یحیی. (1376). تاریخ عکاسی: عکاسان پیشگام در ایران، سیر تحول عکاسی در دوران قاجاریه. تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
رسولی، احسان؛ اعتصام، ایرج و مهرداد، متین. (1399). "سبک و تزیین معماری دوره تیموریان". مطالعات هنر اسلامی، شماره 37، صص 18-1.
ریاضی، محمدرضا. (1395). کاشی­کاری قاجاری، با همکاری اکرم کبیری، تهران: یساولی.
زارعی، محمدابراهیم. (1379). آشنایی با معماری جهان، همدان: فن‌آوران.
زارعی، محمدابراهیم؛ یداله حیدری، ‌باباکمال. (1395). "تأملی بر تنوع مضامین هنری و منشأ کاشی‌های قاجاری تکیه‌ی معاون‌الملک کرمانشاه". هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، شماره 68، صص 64-53.
ستاری، جلال. (1382). «نقاشی قهوه‌خانه‌ای». مجله هنر و مردم، شماره 2 و 3، تهران: یساولی.
سفرمی. (1396). "تخت جمشید افسانه‌ای؛ اوج نبوغ بشری در هنر و معماری". 13/2/1396 (تصویر 10).
سیف، هادی. (1376). نقاشی روی کاشی. تهران: سروش.
شایسته­فر، مهناز. (1390). "انعکاس مضامین سوره یوسف در نقاشی‌های دیواری عباسیه تکیه معاون‌الملک کرمانشاه". کتاب ماه هنر. شماره 159، صص 63-54.
کوپر، جب. سی. (1379). فرهنگ مصور نمادهای سنتی. ترجمه: ملیحه کرباسیان، تهران: اساطیر.
علی‌جعفری، حسین. (1396). "تأثیر مهرپرستی بر مسیحیت". تحقیقات مدیریت آموزشی، شماره 31، صص 163-149.
قاجار، جلال‌الدین‌میرزا قاجار. (1448ق). نامه خسروان داستان پادشاهی پارس به زبان پارسی که سودمندترین مردمان بویژه کودکان است، طهران: کارخانه استاد محمدتقی،  ص 119 (تصویر 19).
فرازمند، پروین و دیگران. (1398). "بررسی و تحلیل تزیینات آجرکاری مساجد مراغه بر مبنای مبانی هنرهای تجسمی". مبانی نظری هنرهای تجسمی، شماره 8، صص 140-125.
فرصت حسینی شیرازی، محمدنصیر میرزا آقا. (1314 ق). آثار‌العجم، بندر معموره‌ی بمبئ: مطبع ناصری، نمره 22 و 25 (تصویر 8 و 11).
نوروزی، نسترن. (1396). "خوانش جامعه­شناختی مضامین کاشی­های تکیۀ معاون­الملک". جامعه­شناسی هنر و ادبیات، دوره 9، شماره 2، صص 252-213.
میرزایی‌مهر، علی‌اصغر. (1386). نقاشی‌های بقاع متبرکه در ایران. تهران: فرهنگستان هنر.
مهدی‌آبادی، ملیحه. (1390). "تغییرات ایجاد شده در اطراف تکیه معاون‌الملک کرمانشاه براساس دومین سند مالیکت آن". اسناد بهارستان، شماره 1، صص 358-343.
هالینگبری، ویلیام. (1980). روزنامه سفر هیئت سرجان ملکم به دربار ایران در سال­های 1799، 1800 و 1801، ترجمه امیرهوشنگ امینی. (1363)، تهران: کتاب‌سرا.