تجلی بصری حوادث سیاسی و اجتماعی قرون دوم تا چهارم هجری بر بناهای تاریخی ( از نظرگاه سفرنامه های ابن فضلان و ابن بطوطه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ اسلام، گروه تاریخ، واحدیادگار امام خمینی (ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 دکتری تخصصی، استادیارتاریخ، گروه تاریخ، واحدیادگار امام خمینی (ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

10.22034/ias.2020.239363.1296

چکیده

سفرنامه ­ها یکی از مهم­ترین نوشته ­های که درک ما  از جهان پیرامون و گذشته را روشن می­ سازند. نگارش این نوع این آثار از گذشته های دور رایج بوده است. پس از ظهور اسلام و در نتیجه تشویق آموزه­ های دینی به سیر و سفر با انگیزه ­های مذهبی، علمی، سیاسی، نگارش سفرنامه ­ها رو به فزونی نهاد. سفرنامه ­های نگاشته شده حاصل مشاهدات و درک شخصی سفرنامه نویس از جهان پیرامونش است که دیده و شنیده است. در قرون نخستین اسلامی شاهد ظهور سفرنامه نویسان متعددی هستیم که امروزه آثارشان یکی از منابع مهم برای شناخت دقیق تحولاتی زمانی و مکانی دورۀ آنهاست. ابن فضلان و ابن بطوطه نیز از جمله این سفرنامه ­نویسان بودند که بررسی آثارشان، آیینه ­ای برای آگاهی از تحولات سیاسی و اجتماعی است. پژوهش حاضر به روش توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر داده ­های منابع کتابخانه ­ای انجام شده است. پژوهش حاضر تلاش دارد تا با دیدگاهی تطبیقی به بررسی این دو سفرنامه با تکیه بر مسائل مردم ­شناختی بپردازد. یافته ­های پژوهش حاکی از این است که یکی از مهم­ترین مضامینی که در این دو سفرنامه مورد توجه قرار گرفته است حوادث سیاسی و اجتماعی قرن دوم تا چهارم هجری و تجلی آن در بناهای تاریخی است.

اهداف پژوهش:
1. شناخت خطوط کلی تحولات سیاسی و اجتماعی  قرن دوم تا چهارم هجری مندرجات سفرنامه ­های ابن فضلان و ابن بطوطه.
2. بازشناسی تجلی بصری رویدادهای سیاسی و اجتماعی قرن دوم تا چهارم هجری در بناهای تاریخی با تکیه بر سفرنامه ابن­ فضلان و ابن بطوطه.

سؤالات پژوهش:
1. تحولات سیاسی و اجتماعی دوم تا چهارم هجری چه بازتابی در سفرنامه ابن­ فضلان و ابن ­بطوطه داشته است؟
2. تجلی تحولات سیاسی و اجتماعی قرن دوم تا چهارم هجری بر بناهای تاریخی چیست؟

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Visual Manifestation of Political and Social Events of the Second to Fourth centuries AH on Historical Buildings (from the Perspective of the Travelogues of Ibn Fazlan and Ibn Batuta)

نویسندگان [English]

  • Kiomars Ahmadi 1
  • Mehdi Goljan 2
  • Ramin Yalfani 2
1 PhD Student in Islamic History, Department of History, Imam Khomeini Branch, Shahrari, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 Ph.D., Assistant Professor of History, Department of History, Yadgar Imam Khomeini (RA) Shahrari Unit, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Travelogues are one of the most imperative writings that illuminate our understanding of the world around us and the events of the past. Writing this type of work has been common since ancient times. After the advent of Islam and as a result of encouraging religious teachings to travel with religious, scientific, and political motives, the writing of travelogues increased. The written travelogues are the result of the travel writer's personal observations and perceptions of the world around him and what has been seen and heard. In the first centuries of Islam, we see the emergence of many travel writers whose works today is one of the important sources for accurate knowledge of the temporal and spatial developments of their period. Ibn Fadhlan and Ibn Battuta were also among these travel writers whose study of works is a mirror for awareness of political and social developments. The present research is accomplished by descriptive and analytical methods and by relying on the data of library resources. The present study attempts to examine these two travelogues with a comparative perspective based on anthropological issues. Findings of the research indicate that one of the most significant themes in these two travelogues is the political and social events of the second to fourth centuries AH and its manifestation in historical buildings.

Research aims:
1. Recognition of the general lines of political and social developments of the second to fourth centuries AH, the contents of the travelogues of Ibn Fazlan and Ibn Battuta.
2. Perception of the visual manifestation of political and social events of the second to fourth centuries AH in historical buildings based on the travelogues of Ibn Fazlan and Ibn Batuta.

Research questions:
1. What is the reflection of the political and social developments of the second to the fourth AH in the travelogue of Ibn Fazlan and Ibn Batuta?
2. What is the manifestation of political and social developments of the second to fourth centuries AH on historical buildings?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ibn Fazlan
  • Ibn Batuta
  • Historical Study
  • Historical Monuments

مراجع

آئینه ­وند، صادق و گراوند، مجتبی. (1390). «شیوه سفرنامه ­نویسی در مغرب و اندلس؛ مطالعه موردی الرحله المغربیه ابوعبدالله عبدری(قرن 4 تا 8 هجری)»، پژوهش ­های تاریخی، دوره جدید، سال سوم؛ شماره چهارم، صص. 22-1.
ابن ­بطوطه، ابوعبدالله. (1337). سفرنامه، ترجمه محمدعلی موحد، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ابن­ خلدون. (1364). العبر، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی. 
ابن­ طقطقی، محمد بن­علی بن طباطبا. (1360). تاریخ فخری، ترجمه محمد وحید گلپایگانی؛ تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ابن ­فضلان، احمد. (1345). سفرنامه، ترجمه ابولفضل طباطبائی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
ابن­ منظور، جمال­الدین محمد بن مکرم. (1955). لسان العرب، بیروت: دار صادر.
اکبری، امیر و فرخی، علی. ( 1395). «اهمیت بناهای تاریخی سنگ بست و تلاقی راه های ارتباطی جاده ابریشم در خراسان»، فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ، شماره22، صص. 21-7.
بارانی، محمدرضا. (بی­تا). معرفی و نقد سفرنامه ابن فضلان. تهران: نگاه.
بغدادی، ابومنصور عبدالقاهر. (1358). الفرق بین­الفرق، ترجمه محمد جواد مشکور، تهران: اشراقی.
برومند اعلم، عباس و انارکی، رقیه. (1391). «نهادهای آموزشی در مغرب اقصی در عصر بنی مرین»، مطالعات تاریخ اسلام، سال چهارم شماره 15.
بهادر، ‌محمدخان. (1314). «بزرگان: ابن­بطوطه»، مجله مهر، شماره 26.
پور احمد، احمد. (1377)، «تاریخ و فلسفه جغرافیا: نقش جغرافی دانان مسلمان در پیشبرد علم جغرافیا»، دانشگاه انقلاب، شماره 111.
تکمیل همایون، ناصر. (1385). «اوضاع روسیه در سفرنامه ابن ­فضلان»، مؤسسه فرهنگی مطالعاتی آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 2.
ثقفی،‌سید محمد. (1394). «فرهنگ­شناسی در سفرنامه ابن ­بطوطه در قرن هشتم»، مطالعات اندیشه معاصر مسلمین، شماره 1.
ثقفی، سید محمد. (1375). «بررسی مسائل اجتماعی- فرهنگی سفرنامه ابن فضلان»، آینه پژوهش، شماره 8.
جوینی، عطاملک. (1382). تاریخ جهانگشا. تصحیح محمد قزوینی. تهران: انتشارات دنیای کتاب.
حموی، یاقوت. (1374هـ..ق). معجم البلدان، بیروت: دارالصادر.
حبیبی، حسن. (1385). «چند نمونه از داده­های جامعه­ شناختی و روان­شناختی در سفرنامه ابن­ بطوطه­، فصلنامه انجمن، شماره 21.
ذاکری، علی ­اکبر. (1376). «نگاهی به جهانگردی در تمدن اسلامی»، کاوشی نو در فقه، شماره 14.
ذکاوتی قراگزلو، علیرضا. (1377). «ابن بطوطه»، کتاب ماه ادبیات و فلسفه، شماره 15.
رضایی، مرتضی. (1391). «درآمدی بر سفرنامه­های مسلمانان در عصر عباسی»، تاریخ نو، سال دوم، شماره 3.
رضایی، رضا؛ شیخ، محمد. (1394). «زبان فارسی در هند بر اساس ملاحظات ابن‌بطوطه»، مطالعات شبه قاره، شماره 24.
رضا، عنایت ­الله. (1370). ابن فضلان، دایره المعارف بزرگ اسلامی، جلد چهارم، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.
رودگر،‌ محمدعلی. (1376). «تصویری از اوضاع فرهنگی و علمی ایران در سفرنامه ابن بطوطه»، نامه پژوهش فرهنگی، شماره 4.
زمرشیدی، حسین. (1390). «پدیده­های بدیع معماری ایران از نیمه قرن اول تا دوره ایلخانی»، شهرهای ایرانی- اسلامی، شماره 4، صص. 58-49.
شبارو، عصام محمد. (1386). «دولت ممالیک و نقش سیاسی و تمدنی آنان در تاریخ اسلام»، ترجمه شهلا بختیاری، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
طبری، محمد بن جریر. (1363). تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: انتشارات اساطیر.
کراچکوفسکی، ایگناتی یولیانوویچ. (1376). تاریخ نوشته­ های جغرافیایی در جهان اسلام، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
کولسینکف، آ.ای. (1357). ایران در آستانه یورش تازیان، ترجمه م.ر. یحیایی، تهران: آگاه.
گراوند، مجتبی. (1387).  «رحالان و رحله نویسی در تمدن اسلامی»، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی تهران واحد مرکز، تهران.
فروغی، محمدعلی. (1316). «مردم­شناسی چیست؟»، مجله مردم­شناسی، سال هشتم، ش 2.
لسترنج، گای. (1367). جغرافیای تاریخی سرزمین­ های خلافت شرقی. ترجمه  محمود عرفان تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
محمدی ملایری، محمد. (1379). تاریخ  و فرهنگ ایران در دوران انتقال به عصر اسلامی، تهران: توس.
مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین، (1365). مروج الذهب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
موسوی، سید هادی. (1392). «رخداد فهم در سفرنامه ابن فضلان با تکیه بر هرمونتیک گادامری»، نیمسال نامه تاریخ نو، شماره پنجم.
نصیب، سیّد امید علی. (1382). «سفرنامه ابن بطوطه به روایت مردم­شناسی»، کاوش­نامه، سال چهارم، شماره 5 و 6.
نفیس احمد. (1376). خدمات مسلمانان به جغرافیا، ترجمه حسن لاهوتی، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوى.
هولت و لمبتون. (1381). تاریخ اسلام، ترجمه احمد آرام، تهران: امیرکبیر.
وجدی، محمد فرید. (بی­تا). دائره معارف­القرن العشرون، المجلد الرابع، بیروت: دارالفکر.
یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب. (1366). تاریخ یعقوبی، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار