تحلیل گفتمان ساختار سیاسی اجتماعی و فرهنگی قاجاری و انعکاس آن در نسخه های چاپ سنگی مذهبی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم سیاسی، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران.

2 استادیار گروه علوم سیاسی، واحد تهران مرکز، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

3 استادیارگروه علوم سیاسی، واحد تاکستان، دانشگاه آزاد اسلامی، تاکستان، ایران.

10.22034/ias.2020.236330.1276

چکیده

فرهنگ سیاسی مجموعه ‏ای از نگرش ­ها، ارزش ­ها و هنجارهای موجود دربارۀ سیاست و قدرت است که به‌عنوان زمینۀ پشتیبانی‌کنندۀ کل فرآیند توسعه تلقی‏ می ‏شود. فرهنگ سیاسی در طول حیات سیاسی و اجتماعی یک جامعه و تحت تأثیر عوامل مختلفی چون وضعیت اقلیمی و جغرافیایی، ساختار نظام سیاسی و اجتماعی، شرایط تاریخی، نظام اعتقادی، آداب و رسوم، نظام اقتصادی و... شکل می ­گیرد، سپس در یک فرآیند مستمر جامعه ­پذیری، نهادینه و از نسلی به نسل دیگر منتقل می­ شود. در جامعۀ ایران عصر قاجار، فرهنگ سیاسی ناسالم همچون ساختار سیاسی پاتریمونیالیستی، اعتقاد به باورهای خرافی، طلسم و جادو و تقدیرگرایی تفکر غالب در جامعه است که ردپای آن را در سفرنامه ­ها، جراید و آثار ادیبان و متفکران این دوران می­ توان به‌وفور یافت. بر همین اساس، پژوهش حاضر تأثیر فرهنگ سیاسی ناسالم بر توسعه نیافتگی و عقب­ ماندگی دوران قاجار را محور کار خود قرار داده و به روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از چارچوب نظری تحلیل انتقادی نورمن فرکلاف در پی پاسخ به این پرسش است که فرهنگ سیاسی ناسالم (خرافه‌گرا) چه نقشی بر توسعه‌نیافتگی دورۀ قاجار ایفا کرده است و این مسئله چه بازتابی در نسخه ­های چاپ سنگی مذهبی داشته است؟ یافته های پژوهش حاکی از این است که فرهنگ سیاسی به­ویژه در ساحت ناسالم آن (خرافه­ گرایی) از طریق عقل ستیزی، علم­ گریزی و بی ­خبری، یکی از علل توسعه ­نیافتگی در دوران قاجار محسوب می ­شود و این مسئله به­ خوبی در نسخ چاپ سنگی مذهبی دورۀ قاجار نیز منعکس شده است.

اهداف پژوهش:
بازشناسی گفتمان ساختار سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دورۀ قاجار؛
واکاوی چگونگی انعکاس ساختار سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دورۀ قاجار در نسخه ­های چاپ سنگی مذهبی.

سؤالات پژوهش:
ساختار سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دورۀ قاجار دارای چه مختصاتی بود؟
گفتمان ساختار سیاسی، اجتماعی و فرهنگی چه بازتابی در نسخه ­های چاپ سنگی مذهبی دورۀ قاجار دارد؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Discourse Analysis of Qajar Socio-Political and Cultural Structure and its Reflection in Religious Lithographic Versions

نویسندگان [English]

  • Roholah Pour Molaii 1
  • Ali Akbar Amini 2
  • Sayed Asdolah Athari 3
1 PhD student in Political Science, Zahedan Branch, Islamic Azad University, Zahedan, Iran.
2 Assistant Professor of Department of Political Science, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
3 Assistant Professor of Department of Political Science, Takestan Branch, Islamic Azad University, Takestan, Iran.
چکیده [English]

Political culture is a set of existing attitudes, values, and norms about policymaking and power supporting the whole development process. Political culture is formed during the political and social life of a society and under the influence of various factors such as climatic and geographical conditions, political and social system structure, historical conditions, belief system, customs, economic system and other various circumstances. Ongoing to this procedure, the process of socialization is institutionalized and passed down from generation to generation. In Qajar Iranian society, unhealthy political culture such as patrimonialism political structure, belief in superstitions, magic and destiny were the dominant thought in society and its traces can be traced in travelogues, newspapers and works of writers and thinkers of this period. Accordingly, the present study focuses on the effect of corrupt political culture on the underdevelopment and backwardness of the Qajar period and seeks to answer the question in a descriptive-analytical manner by applying the theoretical framework of Norman Fairclough critical analysis. The findings indicate that political culture, especially in its unhealthy field (superstition) through irrationality, scientism and ignorance, are the causes of underdevelopment in the Qajar period and this issue is well reflected in the religious lithographic versions of the Qajar period.

Research aims:
Recognition of the discourse of the political, social and cultural structure of the Qajar period.
Analysis of how the political, social and cultural structures of the Qajar period are reflected in religious lithographic versions.

Research questions:
What were the characteristics of the political, social and cultural structure of the Qajar period?
What is the reflection of the political, social and cultural structure of the Qajar period in the religious lithographic versions of the Qajar period?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Corrupt Political Culture
  • Underdevelopment
  • Patrimonialism
  • Religious Lithography
  • Qajar
آدمیت، فریدون. (1349). اندیشه­ های میرزا فتحعلی آخوندزاده، تهران: انتشارات خوارزمی.
آدمیت، فریدون؛ ناطق، هما. (1355). رساله ­های سیاسی و اقتصادی در آثار منتشر نشده دوران قاجار، تهران: نشر آگاه.
آدمیت، فریدون. (1357). اندیشه ­های میرزا آقاخان کرمانی، تهران: انتشارات پیام.
آرین پور، یحیی. (1372). از صبا تا نیما، تهران: نشر زوار.
آپتون، جوزف.ام. (1361). نگرشی بر تاریخ نوین ایران،ترجمه یعقوب آژند، تهران: انتشارات نیلوفر.
آل­احمد، جلال. (1357). در خدمت و خیانت روشنفکران، جلد 2، تهران: انتشارات خوارزمی.
ازغندی، علیرضا. (1376). ناکارآمدی نخبگان سیاسی ایران بین دو انقلاب، تهران: انتشارات قومس.
ازغندی، علیرضا. (1385). درآمدی بر جامعه شناسی سیاسی ایران، تهران: نشر قومس.
افشاری، مرتضی. (1386). «خیالی ­انگاری، پایه گذار شمایل­نگاری به مفهوم امروزین»، ماه هنر، شماره 107 و 108، صص44.
افضل ­الملک، غلامحسین. (1361). افضل التاریخ، به کوشش منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان، تهران: نشر تاریخ ایران.
اسدآبادی، سید جمال­ الدین. (1379). مجموعه رسائل و مقالات، به کوشش سید هادی خسرو شاهی، تهران: بی­جا.
اولیویه، گیوم آنتوان. (1371). سفرنامه اولیویه؛ تاریخ اجتماعی اقتصادی ایران. ترجمه: محمدطاهر میرزا، تصحیح: غلامرضا ورهرام، تهران: نشر اطلاعات.
اوپن، اوژن. (1362). ایران امروز، ترجمه علی اصغر سعیدی، تهران: نشر زوار.
ایرانسکی، تریا پاولوویچ. (1357). انقلاب مشروطه ایران، ترجمه: م. هوشیار، تهران: شرکت سهامی کتاب­های جیبی.
ابن­ خلدون، عبدالرحمن. (1362). مقدمه ابن­ خلدون، ترجمه محمد پروین گنابادی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
بشیریه، حسین. (1380). موانع توسعه سیاسی در ایران. تهران: انتشارات گام نو.
بیانی، خانبابا. (1357). پنجاه سال تاریخ ناصری، جلد 3، تهران: نشر علم.
بلوک­باشی، علی. (1381). باطل السحر، دایرالمعارف بزرگ اسلامی، ب به سرپرستی سید کاظم بجنوردی. ج 11، بی­جا: بی­نا.
بروگش، هینریش. (1374). در سرزمین آفتاب، ترجمه مجید جلیلوند، تهران: نشر مرکز.
بنجامین، س-گ-و. (1363). ایران و ایرانیان، ترجمه: رضا رحیم زاده ملک، تهران: انتشارات گلبانگ.
پولاک، یاکوب ادوارد. (1368). سفرنامه پولاک؛ ایران و ایرانیان، مترجم: کیکاووس جهانداری، تهران: انتشارات خوارزمی.
پیت،چارلز ادوارد. (1365). سفرنامه خراسان و سیستان. ترجمه: قدرت ­الله روشنی، زعفرانی و مهرداد رهبری، تهران: یزدان.
تحویلدار اصفهانی، میرزا حسین­ خان. (1342). جغرافیای اصفهان، به کوشش منوچهر ستوده، تهران: انتشارات مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی.
ترابی فارسانی، سهیلا. (1384). تجار مشروطیت و دولت مدرن، تهران: نشر تاریخ ایران.
جاهودا، گوستاو. (1363). روانشناسی خرافات، ترجمه محمدنقی براهینی، تهران: نشر نو.
حاج سیاح. (1359). خاطرات حاج سیاح، به کوشش حمید سیاح، تهران: انتشارات امیرکبیر.
حائری، عبدالهادی. (1364). جغرافیای اصفهان، به کوشش منوچهر ستوده، تهران: انتشارات مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی.
حسینی­راد، عبدالمجید؛ خان­سالار، زهرا. (1384). «بررسی کتاب­های چاپ سنگی مصور دوره قاجار»، هنرهای زیبا، شماره23، صص86-77.
خاوری شیرازی، میرزا فضل­الله. (1380). تاریخ ذوالقرنین، به کوشش ناصر افشارفر، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
دیولافوا.م-ژ. (1369). ایران،کلده و شوش،ترجمه:علی محمد فره وشی، تهران: انتشارات خیام.
دولت آبادی، هوشنگ. (1379). جای پای زروان؛ خدای بخت و تقدیر، تهران: نشر نی.
دولت آبادی، یحیی. (1387). حیات یحیی، جلد اول، تهران: انتشارات فردوس.
دالمانی، هانری رنه. (1378). از خراسان تا بختیاری، ج 2، ترجمه غلامرضا سمیعی، تهران: طاووس.
ذاکرزاده، امیرحسین. (1388). سرگذشت طهران، گزیده­ای از آداب و رسوم مردم طهران، تهران: قلم.
زرین­ کوب، عبدالحسین. (1356). دو قرن سکوت، تهران: نشر جاویدان.
زیباکلام، صادق. (1397). سنت و مدرنیته: ریشه ­یابی علل ناکامی اصلاحات و نوسازی سیاسی در ایران عصر قاجار، تهران: نشر روزنه.
ماه­وان، فاطمه. (1399). «عامه ­نگاری در چاپ سنگی مصور نوش آفرین گوهرتاج»، دو ماهنامه فرهنگ و ادبیات عامه، شماره32، صص. 174-149.