مقایسه تطبیقی تزیینات معماری مسجد جامع کبود ایروان با مسجد جامع کبود تبریز به مثابه راهبرد فرهنگی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران.

2 دانشجوى دکترى پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران.

3 دانشجو دکتری پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران.

10.22034/ias.2020.228246.1233

چکیده

گسترۀ وسیع جغرافیای جهان اسلامی سبب شده است امروزه شاهد وجود آثار متعددی از تمدن اسلامی در مناطق دور و نزدیک باشیم. ارمنستان به­عنوان منطقه‌ای که همواره محل اختلاف میان حکومت ­های مسیحی و مسلمان بوده است، آثار مربوط به فرهنگ اسلامی را در خود دارد. بررسی وجوه اشتراک این بناها با بناهاب تاریخی دورۀ اسلامی در ایران می­تواند به‌مثابۀ یک راهبرد فرهنگی مورد توجه قرار گیرد. مسجد کبود در شهر ایروان یکی از آثار مربوط به دورۀ اسلامی است که در این پژوهش با مسجد جامع کبود تبریز مورد بررسی تطبیقی قرار گرفته است. این پژوهش به لحاظ محتوا، با روش توصیفی و تطبیقی انجام پذیرفته و جمع‌آوری اطلاعات نیز به شیوۀ کتابخانه‌ای صورت گرفته است. سرانجام برآیند پژوهش پیش‌رو را می‌توان این‌گونه بیان کرد: سبک هنری و نوع تزییناتِ به ­کار رفته در دو مسجد موردمطالعه تقریباً مشابه هستند که ناشی از تأثیر فرهنگ غنی ایران بر مردم ارمنستان بوده است. با این تفاوت که در مسجد کبود تبریز تزئینات ساده‌تر اجرا شده‌اند و همچنین دو بنای مذکور بر پایۀ سبک و سیاق مهندسیِ ایرانی (تیموریان) طراحی و ساخته شده‌اند.

 
اهداف پژوهش:
1. بازشناسی سبک معماری در مسجد کبود ایروان و مسجد کبود تبریز.
2. مقایسه تطبیقی تزئینات معماری مسجد جامع کبود ایروان با مسجد جامع کبود تبریز به ­مثابۀ راهبرد فرهنگی.

سؤالات پژوهش:
1. چه ارتباطی میان سبک هنری در تزیینات معماری به‌کار‌رفته در مسجد کبود ایروان و مسجد کبود تبریز وجود دارد؟
2. در تکوین نهایی مسجد جامع کبود ایروان و تبریز، اتمسفر فرهنگی ایران چگونه و به چه میزان اثرگذار بوده است؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Comparison of the Architectural Decorations of the Blue Mosque of Yerevan with the Blue Mosque of Tabriz as a Cultural Strategy

نویسندگان [English]

  • Somayeh Rasouli Pour 1
  • Atieh Youz Bashi 2
  • Reyhaneh Keshtgar Ghasemi 3
  • AbdulKhaleq Dastmardi 3
1 P. H. D., Student of Art Research, Faculty of Arts, Shahid University, Tehran, Iran.
2 P. H. D., Student of Art Research, Faculty of Arts, Shahid University, Tehran, Iran.
3 P. H. D., Student of Art Research, Faculty of Arts, Shahid University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The vast geographical area of the Islamic world has triggered the existence of numerous traces of Islamic civilization in far and near regions. Armenia, a section constantly under the conflict of Christian and Muslim governments, beholds many artworks and historic monuments related to the Islamic culture. An exploratory study on the similarities of the historical monuments of Armenia and Iran during the Islamic period a be considered as a cultural strategy; thus, in this study, the Blue Mosques of Yerevan and Tabriz will be deliberated upon. In terms of content, the research has been carried out following a descriptive and comparative method, and the collection of information has been complied via library and documentation research. To conclude, the result of the upcoming research expresses that the artistic style and the category of decorations used in the two mosques are more or less similar, which is due to the influence of the rich culture of Iran on the people of Armenia; however, the Blue Mosque of Tabriz beholds more modest decorations and both structures follow the style of Iranian design and architecture of the Timurid era.

Research aims:
1. Recognizing the architectural style in the Blue Mosque of Yerevan and the Blue Mosque of Tabriz.
2. Comparative comparison of the architectural decorations of the Blue Mosque of Yerevan and the Blue Mosque of Tabriz as a cultural strategy.

Research questions:
1. What is the relationship between the artistic style in the architectural decorations used in the Blue Mosques of Yerevan and Tabriz?
2. How and to what extent has the cultural impact of Iran been effective in the final development of the Blue Mosques in Yerevan and Tabriz?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Architectural Decorations
  • Blue Mosque of Yerevan
  • Blue Mosque of Tabriz
  • Cultural Strategy
آراکلیان، واروژان. ( 1375). "مسجد کبود ایروان"، فصلنامه فرهنگی پیمان، 1 (1).
آیت‌الله‌زاده شیرازی، باقر. (1379). "گزارش: مطالعه و مرمت مسجد جامعه ایروان"،اثر، (31  و 32)، صص. 3– 113.
انصاری، مجتبی و نژاد ابراهیمی، احد. (1389). "هندسه و تناسبات در معماری دوره ترکمانان قویونلو– مسجد کبود (فیروزه جهان اسلام)، "کتاب‌ماه علوم و فنون، 2 (129)، صص. 35– 45.
بهرامی‌نژاد، فاطمه و کابلی، محمدهادی. (1398). "مهندسی فرهنگی در شکل‌گیری الگوی معماری اسلامی"، مطالعات هنر اسلامی، 16 (36)، صص. 27-46.
حسینی‌پور میزاب، منصور. (1388). "زیبایی‌شناسی معماری و تزیینات دوره تیموری (مطالعه موردی: مسجد کبود تبریز)"، پابان‌نامه کارشناسی‌ارشد رشته پژوهش‌هنر، استاد راهنما: سید رسول موسوی حاجی، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
حق‌نظریان، آرمن. (1388)،"مسجد ایرانی کبود ایروان"، فصلنامه پیمان، (50).
رحمانی، جبار؛ جعفرآقایی، محمدرضا. (1390). "ویژگی‌های بنیادین شکوفایی تمدن اسلامی تلفیقی بودن و وحدت فرهنگ"، فصلنامه راهبرد فرهنگ، (14)، صص. 99- 113.
رسولی، احسان؛ اعتصام، ایرج؛ متین، مهرداد. (1399). "سبک و تزیین معماری بناهای دوره تیموریان"، مطالعات هنر اسلامی، (16 (37)، صص. 1-18.
سودائی، بیتا و خانی، حسین. (1398). "آرایه‌های نمادین شیعی در مسجد جامع ورامین"، مطالعات هنر اسلامی، 16 (34)، صص. 47- 71.
سلطان‌زاده، حسین. (۱۳۷۶). تبریز :خشتی استوار در معماری ایران، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
شهبازی‌شیران، حبیب؛ حسینی‌نیا، سید مهدی و کاظم‌پور، مهدی. (1395). "تحلیل تأثیر اعتقادات عرفان و تصوف بر مضامین و تزیینات کتیبه‌های مسجد کبود تبریز"، فیروزه اسلام دو فصلنامه پژوهه معماری و شهرسازی اسلامی،3 (4)، صص. 81- 96.
علوی‌نژاد، سیدمحسن؛ نادعلیان، احمد؛ کفشچیان مقدم، اصغر و شیرازی، علی اصغر. (1389). "مطالعه تطبیقی در کاربرد دو اصطلاح تزیینات معماری و دیوارنگاری در منابع هنر اسلامی"، فصلنامه نگره، (15)، صص. 5– 17.
فهرستی، زهرا. (1389). "بررسی آثار تمدن ایرانی– شیعی در منطقه‌ی ارمنستان"، فصلنامه علمی‌پژوهشی شیعه‌شناسی، 8 (11)، 106-70.
کبیرصابر، محمدباقر؛ مظاهریان، حامد؛ پیروی، مهناز. ( 1393). "ریخت‌شناسی معماری مسجد کبود تبریز"، دو فصلنامه مطالعات معماری ایران،(6)، صص. 5- 24.
مطمئن، نوا. (1389)، "بررسی ویژگی‌های طرح، نقش و رنگ در کاشی‌های ترکمانات قراقویونلو در ایران"، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته هنر اسلامی، استاد راهنما: محمد خزایی، دانشکده هنر ادیان و تمدن‌ها، دانشگاه هنر اصفهان.
مؤمنی، کوروش. (1390)، "بازشناسی مفهوم هویت فرهنگی در معماری مسجد- مدرسه ایران، (مورد مطالعه: دوره قاجار)"، رساله دکتری رشته معماری، استاد راهنما: محمدرضا بمانیان، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس.
مهربانی‌فر، حسین؛ راموز، وادریس. (1396). "واکاوی مفهوم و نسبت جامعه و فرهنگ در اندیشه جورج لوکاچ"، فصلنامه جامعه فرهنگ رسانه، 6 (24)، صص. 31- 50.
مهریار، سعید؛ رازانی، مهدی. (1391). "نقدی بر روش‌های حفاظت و مرمت تزیینات در مسجد مظفریه تبریز"، برگزیده مقالات اولین و دومین همایش ملی کاربرد تحلیل‌های علمی در باستان‌سنجی و مرمت میراث فرهنگی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز.
هویان، آندرانیک. (1379). "جان‌مایه‌های آهنگ آیات در نقش نواهای مسجد کبود"، فصلنامه گلستان قرآن، (20)، صص. 21 – 26.
هویان، آندرانیک. (1383). "ایران‌شناسی: اشتراک و روابط فرهنگی ایرانیان و ارمنیان"، فصلنامه مطالعات ملی، 17، صص. 185– 218.
هویان، آندرانیک. (1386). مسجد کبود ایروان، "فصلنامه گلستان هنر"، (9)، صص. 122-117.
یوزباشی، عطیه و امامی‌فر، سید نظام‌الدین. (1395). "تزیینات وابسته به معماری امام‌زاده‌های شهرستان دماوند استان تهران. نمونه موردی: امام‌زاده شمس‌الدین محمد(ع)"، نشریه هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، دوره 24، (3)، صص. 41-52.