مولفه های علوی در اندیشه های سیاسی سید قطب الدین نیریزی در تطبیق با مضامین مذهبی کتیبه های مقبره سید احمد نیریزی در نیریز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجو دکتری گروه تاریخ، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.

2 استادیارگروه تاریخ، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.

10.22034/ias.2020.226047.1223

چکیده

تاکنون اندیشه­ های حضرت علی (ع) از زوایای گوناگون بررسی شده است؛ اما کمتر به صورت مستقل به بازتاب آن در اندیشۀ علمای شیعی توجه شده است. یکی از علمای شیعه سید قطب ­الدین نیریزی (متوفی1173ه.ق) است. سید قطب­ الدین نیریزی از حکمای شیعۀ عصر صفوی است که نقش مهمی در تحول گفتمان سیاسی- شیعی زمانۀ خویش داشته است. گرچه معرفت­ شناسی دینی وی از سوی محققان مطالعه شده‌؛ اما تاکنون اندیشۀ سیاسی ایشان مغفول مانده است. پژوهش حاضر به روش توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر داده‌های منابع کتابخانه ­ای و مشاهدات میدانی انجام شده است. در این پژوهش بر‌اساس روش جستاری توماس آرتور اسپریگنز، مهم‌ترین مؤلفه ­های علوی تأثیرگذار در اندیشۀ سیاسی سید قطب‌الدین نیریزی واکاوی شده و با مضامین مذهبی کتیبه های مقبره سید احمد نیریزی مقایسه شده است. نتایج تحقیق حاکی از این است که سید قطب­ الدین نیریزی به پیروی از حضرت علی (ع) و به تبع آن مؤلفه ­های اصیل علوی از‌جمله نهج ­البلاغه و زیر‌مجموعه ­های آن همچون تعقل‌گرایی و اختیار باوری سعی در بنای اندیشه سیاسی خویش داشته است؛ از‌این‌رو نقد علمای قشری، نقد حاکمیت صفوی، توجه به اهمیت و جایگاه مردم در ادارۀ جامعه و انتخاب سلطان، مهم­ترین دلالت ­های تبیینی (‌وضعیتی) و تأکید بر عمل مسئولانه در برابر انزوای عافیت­ طلبانه و اجرای تعهدنامۀ سیاسی، مهم­ترین دلالت­ ها و مقومات هنجاری و تضمنات سیاسی اندیشۀ سید قطب­الدین نیریزی بوده که این نکات با مضامین کتیبه های مقبره سید احمد نیریزی برابری می ­کند.

اهداف پژوهش
بازشناسی مؤلفه ­های علوی در اندیشۀ سیاسی سید قطب ­الدین نیریزی؛
تطبیق اندیشه­ های سیاسی سید قطب ­الدین نیریزی با کتیبه­ های مقبرۀ سید احمد نیریزی.

سؤالات پژوهش
مؤلفه ­های علوی چه تأثیری بر اندیشه سیاسی سید قطب ­الدین نیریزی داشته است؟
مضامین کتیبه ­های مقبرۀ سید احمد نیریزی چه شباهتی با اندیشه­ های علوی سید قطب‌الدین نیریزی دارد؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Alavi Components in the Political Thought of Seyyed Qutbuddin Neyrizi in Comparison with Religious Concepts of the Inscriptions of the Tomb of Seyyed Ahmad Neyrizi in Neyriz

نویسندگان [English]

  • Ali Ashraf Hatami 1
  • Nasser Jadidi 2
  • Seyed Ali Reza Abtahi 2
1 PhD Student, Department of History, Najafabad Branch, Islamic Azad University, Najafabad, Iran.
2 Assistant Professor of Department of History, Najafabad Branch, Islamic Azad University, Najafabad, Iran
چکیده [English]

So far, the thoughts of Imam Ali (PBUH) have been studied from various angles, but less attention has been paid to its reflection in the thought of Shiite scholars. One of the Shiite scholars is Sayyid Qutbuddin Neyrizi (deceased 1173 AH). Seyyed Qutbuddin Neyrizi is one of the Shiite scholars of the Safavid era who bestowed a significant role in the evolution of the Shiite political discourse of his time. Although his religious epistemology has been studied by scholars, his political thought has so far been neglected. The present study is a descriptive and analytical method based on library resource data and field observations. In this research, based on the research method of Thomas Arthur Springs, the most imperative influential Alavi components in the political thought of Seyyed Qutbuddin Neyrizi have been analyzed and compared with the religious themes of the inscriptions of the tomb of Seyyed Ahmad Neyrizi. The results of the research indicate that Seyyed Qutbuddin Neyrizi, following Imam Ali (PBUH) and consequently the original Alavi components such as Nahj al-Balaghah and its subsets such as rationalism and authoritarianism, attempted to build his own political thought, thus critique of cortical scholars, critique of Safavid rule, attention to the importance and position of the people in the administration of society and the election of the sultan, the most important explanatory (situational) implications and emphasis on responsible action against welfare isolation and demanding the implementation of the political pledge were all among the most important implications and normative elements and political guarantees of the opinions of Seyyed Qutbuddin Neyrizi, which are equal to the contents of the inscriptions on the tomb of Seyyed Ahmad Neyrizi.

Research aims:
Understanding the value of Alavi components in the political thought of Seyyed Qutbuddin Neyrizi.
Comparing the political ideas of Seyyed Qutbuddin Neyrizi with the inscriptions on the tomb of Seyyed Ahmad Neyrizi.

Research questions:
What effect did the Alavi components have on the political thought of Seyyed Qutbuddin Neyrizi?
What are the similarities between the inscriptions on the tomb of Seyyed Ahmad Neyrizi and the Alavi thoughts of Seyyed Qutbuddin Neyrizi?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Alavi Components
  • Seyyed Qutbuddin Neyrizi
  • Political Thought
  • Inscription
  • Seyyed Ahmad Neyrizi
احسانی مقدم، علی؛ کامگار، فربد. (1390). کتاب­شناسی میرزا احمد نیریزی، شیراز: بنیاد فارس­ شناسی
اسپریگنز، توماس. (1377). فهم نظریه‌های سیاسی، ترجمه فرهنگ رجایی، چاپ چهارم، تهران: نشرآگاه.
بشارت، مهدی. (1390). «تشیع و ادوار اندیشه سیاسی، در باب در باب فراز و فرودهای اندیشه ­ی سیاسی شیعه از پیدایش تا حال، دو ماهنامه سوره اندیشه، صص. 56-57.
بشیریه، حسین. (1383). «عقل در سیاست: سی و پنج گفتار در فلسفه، جامعه­ شناسی و توسعه سیاسی»، تهران: نگاه معاصر، شماره 6.
جناتی، محمد ابراهیم. (1390). ادوار اجتهاد، قم: بی­نا.
چهاردهی، نورالدین مدرسی. (1382). سلسله­ های صوفیه در ایران، تهران: علمی فرهنگی.
خاوری، اسدالله. (1362). ذهبیه، تصوف علمی آثار ادبی، ج 1، تهران: دانتشارات دانشگاه تهران.
داوری اردکانی، رضا. (1377). «عرفان و سیاست»، فصلنامه متین، شماره 7.
شیبی، کامل مصطفی. (1359). تشیع و تصوف، ترجمه علیرضا ذکاوتی، تهران: دانشگاه تهران.
صدر حاج سید جوادی، احمد. (1366). دایرۀالمعارف تشیع، ج 4، تهران: انتشارات حکمت.
طباطبایی، سیدجواد. (1368). درآمدی فلسفی بر تاریخ اندیشه سیاسی ایران، چاپ دوم، تهران: انتشارات دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه.
عقیلی، سید احمد. (1389). «تحولات سیاسی و علمی تصوف از صقوط صفویه تا بر آمدن زندیه 1135-1163 ق»، نشریه تاریخ ایران، ش 65/66.
فدائی مهربانی، مهدی؛ خسروپناه، عبدالحسین. (1391). «عرفان و راه برون رفت از بحران سیاسی در اندیشه سیاسی سید قطب ­الدین نیریزی»، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره 65.
فضائلی، حبیب ­الله. (1362). اطلس خط، تهران: سروش.
کلینی الرازی، ابی جعفر محمدبن یعقوب بن اسحاق. (بی­تا)؛ اصول کافی، ج 1، ترجمه و شرح سیدجواد مصطفوی، تهران: انتشارات مسجد.
منوچهری، عباس. (1388). «نظریه سیاسی پارادایمی». دو فصلنامه علمی پژوهشی «پژوهش سیاست نظری» دوره جدید، شماره 6.
مهاجرنیا، محسن. (1380). «تاریخ اندیشه سیاسی در اسلام»، فصلنامه قبسات، شماره 20 و 21.
نسفی، عزیزالدین. (1384). مجموعه رسائل (مشهور به کتاب الانسان الکامل)، با پیشگفتار هانری کربن، تصحیح و مقدمه ماریژان موله، ترجمة مقدمه از سیدضیاء­الدین دهشیری، تهران: انتشارات طهوری.
نیریزی، سید قطب ­الدین محمد. (1371). رساله سیاسی در تحلیل علل سقوط دولت صفویه و راه حل بازگشت آن به قدرت، به اهتمام رسول جعفریان، قم: کتابخانه آیت ­الله مرعشی نجفی.
نیریزی، سید قطب ­الدین محمد. (بی­تا). فصل الخطاب یا حکمت العلوی، نسخه خطی شماره 3/364 دانشگاه تهران.