بازشناسی هویت خانه‌های سنتی ایرانی با تکیه بر عناصر کالبدی، اجتماعی و فرهنگی هویت ساز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه معماری و شهرسازی، دانشکده معماری، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران.

2 دکتری تخصصی، گروه هنر و معماری، دانشکده معماری، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران.

3 دکتری تخصصی، دانشیار پژوهشکده فرهنگ، دانشکده هنر و معماری، سازمان جهاد دانشگاهی، تهران، ایران.

10.22034/ias.2020.219851.1190

چکیده

علی­ رغم توسعه و پیشرفت ­های حاصله در امر مسکن­ سازیِ معاصر، این مهم در ایرانِ کنونی هم­چنان دارای مشکلات و ضعف­ های بنیادین می­ باشد. یکی از مهم­ترین دلایل آن، بی­ توجهی به ساختارهای هویتی معماری مسکونی ایران در دوره ­های پیشین می ­باشد که به نوعی با هویت انسانِ ایرانی نیز گره خورده است. شاید بازگشت و رجوع دوباره به اصول بنیادین خانه­ سازی ایرانی و شناخت و بکارگیری صحیح مبانی ساخت آن ­ها، راهکار و راه ­حل اصلی رهایی از مشکلاتی باشد که گریبان­گیر مسکنِ معاصر ایران شده است. چرا که خانه ­های سنتی در همه ­ی زمان ­ها و دوره ­های تاریخی به بهترین نحو ممکن پاسخ­گوی نیازهای ساکنان و کاربران خود بوده ­اند. با عنایت به این موضوع که یکی از راهکارهای شناسایی ساختارهای هویتی خانه ­های سنتی ایرانی، بررسی عناصر هویت ­ساز در معماری آن ­هاست. این پژوهش با بهره ­گیری از روش توصیفی – تحلیلی، و مطالعه منابع کتابخانه­ ای و اسنادی متعدد، و تحلیل محتوایی آن­ ها، توانسته است شاخص ­ها و زیرشاخص ­های مربوط به این عوامل را شناسایی و استخراج نماید. نتایج حاصل از پژوهش حاکی از آن است که با شناخت صحیح عناصر و شاخصه ­های هویت ­ساز معماری خانه های سنتی ایرانی و بکارگیری بهینه و اصولی آن ­ها در خانه سازی معاصر می­ توان مشکلات فعلی کاربران این فضاهای زیستی را تا اندازه­ ی قابل توجهی مرتفع نمود. البته این بدان معنی نیست که این عوامل و عناصر را در معماری مسکونی معاصر به همان شکلی که در گذشته استفاده می­ شده به کار گرفت، بلکه لازم است آن ­ها را با معماری جدید مسکونی، هماهنگ و منطبق ساخت.

اهداف پژوهش:
1. بازشناسی هویت خانه های سنتی ایرانی.
2. آشنایی با عناصر کالبدی، فرهنگی و اجتماعی هویت ساز در خانه های ایرانی.

سؤالات پژوهش:
1. خانه های سنتی ایرانی دارای چه شاخصه هایی است؟
2. چگونه می توان از الگوی خانه های سنتی ایرانی در عصر حاضر استفاده کرد؟

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Recognizing the Distinctiveness of Traditional Iranian Houses based on Physical, Social and Cultural Components of Identity

نویسندگان [English]

  • Sadegh Ahuey 1
  • Yadollah Ahmadi Disfani 2
  • Hossein Kalantari Khalil Abad 3
1 PhD Student, Department of Architecture and Urban Planning, Faculty of Architecture, Yasouj Branch, Islamic Azad University, Yasouj, Iran.
2 PhD, Department of Art and Architecture, Faculty of Architecture, Roodehen Branch, Islamic Azad University, Roodehen, Iran.
3 PhD, Associate Professor, Institute of Culture, Faculty of Art and Architecture, University Jihad Organization, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Despite the development and progress in contemporary housing, up till the present time, this issue bestows fundamental problems and weaknesses in the society of contemporary Iran. One of the most significant explanations for this is the disregard of the structures of Iranian residential architecture towards identity in the previous periods, which is somehow attached to the Iranian human identity. Perhaps returning to the basic principles of Iranian housing and recognizing and applying the correct principles of their construction is the main solution to the complications that have plagued contemporary Iranian housing as traditional houses in all historical times and periods have best encountered the needs of their residents and users. Considering that one of the ways to detect the identity of the structures of traditional Iranian housing is to study the identity related elements in their architecture. By using a descriptive-analytical method and through the study of various library and documentary sources along with their content, this research has been able to identify and extract indicators and sub-indicators related to such factors. The results of the research indicate that with the correct knowledge of the elements and characteristics of the identity of the architecture of traditional Iranian houses and their optimal and principled use in contemporary housing, the current complications of users living in such spaces can be raised considerably. Of course, this does not mean that these factors and elements were used in contemporary residential architecture in the same way as in the past, nevertheless, it is compulsory to harmonize them with the innovative residential architecture.

Research aims:
1. Recognizing the identity of traditional Iranian houses.
2. Familiarity with the physical, cultural and social elements of identity in Iranian households.

Research questions:
1. What are the characteristics of traditional Iranian houses?
2. How can the pattern of traditional Iranian houses be applied in the present era?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Traditional House
  • Iranian Architecture
  • Distinctiveness
  • Identity

مراجع

بهزادفر، مصطفی. (1387). "هویت شهر (نگاهی به هویت شهر تهران)"، مرکز مطالعات فرهنگی شهر تهران، چاپ دوم، تهران: مؤسسه نشر شهر.
بوردیو، پیر. (1389). "نظریه کنش دلایل عملی و عقلانی"، ترجمه ­ی مرتضی مردی­ ها، انتشارات نقش و نگار، چاپ سوم، ایران، تهران: ایران.
پیرنیا، محمدکریم. (1374). "آشنایی با معماری اسلامی ایران"، تهران: دانشگاه علم و صنعت.
پیرنیا، محمدکریم. (1386). " سبک ­شناسی معماری ایرانی"، تهران: نشر سروش دانش.
پیرنیا، محمدکریم. (1389). "معماری ایرانی"، تدوین غلامحسین معماریان، تهران: نشر سروش دانش.
تاجیک، محمدرضا. (1384). "روایت غیرهویت و هویت در میان ایرانیان"، تهران: نشر فرهنگ گفتمان.
ترک ­زاده، نغمه. (1377). «رویشی نو در باغ لاله­زار»، پایان­ نامه کارشناسی ارشد معماری، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
توسلی، محمود. (1367). "قواعد و معیارهای طراحی فضای شهری"، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
جنکینز، ریچارد. (1381). "هویت اجتماعی"، ترجمه تورج یاراحمدی، تهران: نشر شیرازه.
حائری­ مازندرانی، محمدرضا. (1387). "خانه، فرهنگ، طبیعت"، تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.
حبیبی، امین و ایران ­پور، لیلی. (1393). "هویت؛ فرهنگ؛ خانه­ ی ایرانی (بازخوانی مولفه ­های فرهنگی مسکن)"، نهمین سمپوزیوم پیشرفت­های علوم و تکنولوژی مشهد.
قاسمی اصفهانی، مروارید. (1383). «اهل کجا هستم، هویت­ بخشی به بافت­ های مسکونی»، چاپ اول، تهران: انتشارات روزنه.
قربانی­ سی­ سخت، پورمند؛ یزدان­ پور، آناهیتا. (1392). "کنکاشی بر تأثیر متقابل معماری مسکن بر فرهنگ و هویت در جامعه ایرانی"، همایش معماری و شهرسازی و توسعه پایدار با محوریت از معماری بومی تا شهر پایدار، مشهد: مؤسسه آموزش عالی خاوران.
گیدنز، آنتونی. (1378). "جامعه ­شناسی"، ترجمه منوچهر صبوری، تهران: نشر نی.
گیدنز، آنتونی. (1379). «نظریه ­های بنیادی جامعه ­شناسی»، تهران: نشر نی.
مارشال ­ریو، جان. (1381). "انگیزش و هیجان"، ترجمه یحیی سید محمدی، تهران: نشر ویرایش.
محرمی، توحید. (1383). "هویت ایرانی – اسلامی ما در هویت ایران"، تهران: پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی.
کوپر، کلیر. (1379). "خانه همچون نمادی از خود"، از کتاب مبانی فلسفی و روانشناختی ادراک فضا، ترجمه آرش ارباب جلفایی، اصفهان: نشر خاک.
معماریان، غلامحسین. (1387). "معماری ایرانی"، تهران: انتشارات سروش دانش.
نولان، پاتریک؛ گرهارد، لنسکی. (1380). «مقدمه­ ای بر جامعه­ شناسی کلان»، ترجمه ناصر موفقیان، تهران: نشر نی.
اصانلو، حسن. (1391). "بازشناسی مفهوم هویت کالبدی و تعامل معماری کهنه و نو در سامان­دهی محله­ی تاریخی جلفا اصفهان"، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره 10، صص 95-85.
اکبریان، رضا. (1386). "مناسبات دین و فلسفه در جهان اسلام"، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، صص 540 - 541.
اکرمی، غلامرضا؛ زارع، فائزه. (1392). "طراحی خانه در بافت سنتی شهری (مطالعه موردی: طراحی در بافت سنتی قم)"، نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، دوره18، شماره 2، صص 68-55.
بمانیان، محمدرضا؛ غلامی­رستم، نسیم و رحمت­ پناه، جنت. (1389). "عناصر هویت ­ساز در معماری سنتی خانه­ های ایرانی (نمونه موردی: خانه رسولیان یزد)"، دوفصلنامه علمی - پژوهشی مطالعات هنر اسلامی، شماره سیزدهم، صص 55- 68.
پاکزاد، جهانشاه. (1375). «هویت و این همانی با فضا»، مجله صفه، دانشکده معماری و شهرسازی دانشکده شهید بهشتی، تهران، شماره 21 و 22.
جوادی، مهسا؛ بوداغ، مهرناز و مکانی، ویدا. (1394). «درآمدی بر مفهوم هویت محیط انسان ساخت به وسیله مولفه ­های مکان، فضا و کالبد»، فصلنامه مدیریت شهری، شماره 41، صص 149- 160.
حجت، عیسی. (1384). "هویت انسان ­ساز، انسان هویت­پرداز"، مجله هنرهای زیبا (دانشگاه تهران)، شماره­ی 24.
حسین­ زاده، عباس، پویان، امیر احسان و موسوی سروینی باغی، الهه سادات. (1392). "هویت فرهنگ و سنت - الگوی تدوین تعلق فضایی به خانه ­های ایرانی"، همایش ملی معماری، شهرسازی و توسعه پایدار با محوریت از معماری بومی تا شهر پایدار، مشهد، موسسه آموزش عالی خاوران.
حسین ­زاده­ مقدم، اکبرعلی؛ ستاری ­فرد، شهرام. (1394)."عناصر هویت­ ساز در معماری سنتی خانه­ های ایرانی (نمونه موردی: خانه صادقیه اردبیل)"، تهران: کنفرانس بین­ المللی پژوهش­ های نوین در عمران، معماری و شهرسازی.
رایگانی، ناصر. (1390). "کالبد و خلق فضا"، وبلاگ مقالات معماری و عمران، قابل دسترس در سایت www.bastam.blogsky.com.
زارعی، ندا؛ احمدی، لیلا و فولادی، وحدانه. (1394). "بررسی سیر تحول خانه­ های سنتی از درونگرا در دوره قاجار به برونگرا در دوره پهلوی در شیراز"، اولین کنگره علمی پژوهشی افق ­های نوین در حوزه مهندسی عمران، معماری، فرهنگ و مدیریت شهری ایران، انجمن توسعه و ترویج علوم و فنون بنیادین.
صادق ­زاده، نیما؛ عیدیوندی، میلاد. (1394). "بررسی الگوهای فضایی در خانه ­های سنتی ایران با هدف بازشناسی هویت جمعی"، همایش ملی معماری و شهرسازی هویت­ گرا، به صورت الکترونیکی، مؤسسه بین­ المللی معماری، شهرسازی مهراز شهر.
صارمی، علی ­اکبر. (1385). "مدرنیته ناتمام در معماری ایران"، مجله معمار، شماره­ ی 36.
ضرغامی، اسماعیل؛ سادات، سیده اشرف. (1395). "بررسی تطبیقی شاخصه­ های مسکن ایرانی – اسلامی با مسکن آپارتمانی امروز"، فصلنامه علمی پژوهشی نقش جهان، شماره 2-6، صص 82-60.
عباس ­زادگان، مصطفی. (1385). «آفرینش حس شهروندی با توجه به نیازهای روانشناختی اجتماعی در شهرهای جدید»، مجموعه مقالات هویت شهرهای جدید.
عباسی، کاظم. (1383). «هویت اجتماعی و عوامل موثر بر آن در میان کادر آموزشی شهر تبریز»، استاد راهنما: محمد حریری اکبری، استاد مشاور: نعمت ­الله تقوی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، تبریز: دانشگاه تبریز.
عسگری، مجتبی. (1395). مسکن معاصر و طرح­واره ­های سنتی، شانزدهمین همایش سیاست­ های توسعه مسکن در ایران، دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران.
کامیار، سجاد. (1393). «رابطه وجوه ادراکی انسان با عوامل هویت­بخش در معماری»، فصلنامه مسکن و محیط روستا، شماره 146.
میرسجادی، سیدامیر؛ فرکیش، هیرو. (1395). "ارزیابی الگوها و شناخت فاکتورهای کالبدی تاثیرگذار در معماری خانه­ های تاریخی نیشابور جهت دست­یابی به راهکارهای طراحی و الگوی ساخت منازل در بافت مسکونی سنتی"، فصلنامه پژوهش­ های معماری اسلامی، شماره سیزدهم، صص 72- 92.
میرمقتدایی، مهتا. (1383). "معیارهای شناخت هویت کالبدی شهرها"، مجله هنرهای زیبا، شماره 19، صص 32- 35.
نقره ­کار، عبدالحمید؛ حمزه ­نژاد، مهدی و دهقانی­ تفتی، محسن. (1389). "بررسی تأثیر محیط بر رفتار و اخلاق از دید متفکران اسلامی و نتایج آن در طراحی محیط"، فصلنامه آرمانشهر، شماره 5، صص 96 - 79 .
نقی ­زاده، محمد. (1381). "تأثیر معماری و شهر بر ارزش­ های فرهنگی"، نشریه هنرهای زیبا، شماره 11، صص 76-62.
ویسی، صلاح ­الدین. (1385). "معماری، هویت انسانی و محلی"، زری بار، سال دهم، شماره 60 ، صص 235 - 248.
هال، استوارت. (1382). "رمزگذاری و رمزگشایی"، ترجمه نیما ملک­ مهدی، چاپ اول، (مهسا طایع، 1389، در تکاپوی هویت، سایت روزنامه پیمان).
هدایت، اعظم؛ طباییان، سیده مرضیه. (1391). "بررسی عناصر شکل ­دهنده و دلایل وجودی آن­ ها در خانه­ های بافت تاریخی بوشهر"، نشریه شهر و معماری بومی، شماره 3.
Alexander, Ch. (1979). “The timeless way of building”, oxford university press, New York.
Basiago, A. (1999). “Economic social and environmental sustainability in development theory and urban planning practice”, The Environmentalist, 2: 145-161.
Ennaji, M. (2005). “Cultural Identity, and Education in Morocco”, Springer Science & Business Media, pp.19-23.
Hoon Hwang, J. (1994). “The reciprocity between architectural typology and urban morphology”, university of Pennsylvania.
Logan & Harvey,  M. (1987). “Urban Fortunes: The political Economy of Place”, 20th Anniversary Edition, Berkeley, Los Angeles and London: University of California Press.
Rapaport, A. (1969). “House Form and Culture”, Prentice Hall.
Rapaport, A. (2005). “Culture, Architecture, and Design”, Locke science publishing company, Inc.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار