بررسی وجوه اشتراک و افتراق مضامین به کار رفته در نگارگری صفوی و عثمانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری تخصصی، گروه هنر اسلامی، پردیس هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس تهران، ایران.

2 دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه طراحی صنعتی، پردیس هنر های زیبا، دانشگاه تهران، ایران.

10.22034/ias.2021.129304

چکیده

هنر نگارگری یکی از جلوه­گاه­ های  انگاره­ های ملی و مذهبی است. هنرمندان مسلمان در سرزمین ­های مختلف بسیاری از مضامین اخلاقی و مذهبی مشترک را در آثار خود منعکس ساخته­ اند. در این میان، به علت ارتباطات فرهنگی، مذهبی و حتی جنگ­ های صورت گرفته میان ملت­ ها که به تصرف سرزمین ­ها منجر شده است، آثار نگارگری و تصویرپردازی نسخ مصور صفوی و عثمانی در میان سده­ های پانزدهم تا هفدهم/ نهم تا یازدهم تأثیرات بسیاری بر یکدیگر داشته است و مضامین مختلفی به صورت مشترک، از جمله مضامین مذهبی، ادبی، عرفانی و تاریخی در نسخ مصور آن ­ها یافت می­ شود. لذا، با توجه به ویژگی ­های نگارگری در دو دوره صفویه و عثمانی، فرضیه این پژوهش را می­ توان چنین مطرح کرد که با وجود ارتباط فرهنگ ­ها و تغییرات سیاسی و اجتماعی رایج در هر دو دوره، می­ توان تأثیرات بارزی را در هنر نگارگری این دو منطقه مشاهده کرد. پژوهش حاضر از لحاظ ماهیت از نوع تحلیل محتوای کیفی می­ باشد و روش گردآوری اطلاعات با استفاده از روش کتابخانه ­ای صورت گرفته است. نتایج این پژوهش نشان­دهنده این مطلب است که نقطه تفاوت این نگاره ­ها در شیوه و سبک و سیاق به تصویر کشیدن آن ­ها است. از سوی دیگر  ویژگی ­های بصری شاخص در هر کدام از نگاره ­های صفوی و عثمانی که از فرهنگ و مذهب جامعه آن روزگار تأثیر پذیرفته، منعکس کننده وضعیت فرهنگی و مذهبی آن دوره  است لذا دارای تفاوت­ هایی نیز می ­باشد.

اهداف پژوهش:
1. بررسی مختصات  نگارگری دوره صفوی و عثمانی.
2. تحلیل نگاره ­ها با مضامین مشابه در آثار نگارگری دوره صفوی و عثمانی.

سؤالات پژوهش:
1. در آثار نگارگری صفوی و عثمانی چه مضامین و داستان­ هایی مورد استفاده بوده است؟
2. مضامین و داستان­ های مشترک به چه شیوه­ای در آثار نگارگری صفوی و عثمانی به تصویر کشیده شده است؟

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigating the Commonalities and Variances Between the Themes Applied in the Safavid and Ottoman Paintings

نویسندگان [English]

  • Mahnaz Shayestehfar 1
  • Erfan Khazaei 2
1 Ph.D., Department of Islamic Art, Art and Architecture Campus, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.
2 Master's student, Department of Industrial Design, College of Fine Arts, University of Tehran, Iran.
چکیده [English]

The art of painting is the manifestation of national and religious ideas. Muslim artists in diverse lands have reflected many common moral and religious themes; in the interim, due to cultural, religious ties and wars between nations that led to the conquest of lands, the paintings and illustrations of the Safavid and Ottoman illustrated manuscripts of the fifteenth to seventeenth /ninth to eleventh centuries highly influenced each other and many common concepts including religious, literary, mystical and historical themes are found in their illustrated versions. Therefore, considering the characteristics of the paintings of the Safavid and Ottoman periods, the hypothesis of this research is that despite the relationship between cultures and the common political and social changes of both empires, significant effects are considered. The present research is a qualitative content analysis and the method of data collection is accomplished via the library method.  
The findings of this research display that the paintings of the Safavid and Ottoman empires are similar in a number of features, however they are diverse in terms of method, style and context. In addition, the prominent visual features in the paintings of each era were influenced by the culture and religion of the society of that time and reflect the cultural and religious situation of that period despite their variances.

Research aims:
1. A study on the characteristics of the paintings in the Safavid and Ottoman periods.
2. An analysis of the paintings with similar themes in Safavid and Ottoman paintings.

Research questions:
1. What themes and stories have been used in Safavid and Ottoman paintings?
2. How are common themes and stories depicted in Safavid and Ottoman paintings?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Safavid Painting
  • Ottoman Painting
  • Religious Themes
  • Mystical and Literary Themes
  • Historical Themes

مراجع

آ. پولیاکووا، زی. رحیمووا. (1381). نقاشی و ادبیات ایرانی. ترجمه و تحقیق زهره فیضی، تهران: روزنه.
آدامووا، ا.ت. (1386). نگاره های ایرانی، گنجینه ارمیتاژ. ترجمه زهره فیضی، تهران: وزارت ارشاد اسلامی و فرهنگستان هنر.
آژند، یعقوب. (1379). «شکل گیری شیوه صفوی: تبریز، قزوین». مجموعه مقالات در سایه طوبی: همایش نخستین دوسالانه بین المللی نقاشان جهان اسلام، موزه هنرهای معاصر تهران.
ابراهیمی ناغانی، حسین. (1382). تجلی انسان در نگارگری بهزاد. کتاب ماه هنر، شماره 63 و 64. 
بخت آور، الهه و شیرازی، علی اصغر. (1388). نحوه شکل گیری مکتبی عثمانی و بررسی ویژگی های آن. فصلنامه تحلیلی پژوهشی نگره، شماره 10، صص 31-40.
بلر، شیلا و بلوم، جاناتان. (1383). هنر و معماری اسلامی. ترجمه اردشیر اشراقی، تهران: سروش.
بلر، شیلا و بلوم، جاناتان. (1386). هنر و معماری اسلامی 2، تهران: سمت.
بینیون، لورنس؛ ویلکینسون، ج. و.س. و گری، بازیل. (1367). سیر تاریخ نقاشی ایرانی. ترجمه محمد ایرانمنش، تهران، انتشارات امیرکبیر.
پاکباز، رویین. (1388). نقاشی ایران از دیرباز تا امروز. چ هشتم، تهران: زرین و سیمین.
تفضلی، ابوالفضل. (1370). سماع درویشان در تربت مولانا، تهران: انتشارات تفضلی.
تمیم داری، احمد. (1372). عرفان و ادب در عصر صفوی، تهران: انتشارات حکمت.
حافظ شیرازی، شمس الدین محمد. (1381). دیوان حافظ. از نسخه علامه قزوینی و دکتر قاسم غنی، تهران: جیحون.
چارشی لی، اوزون و حقی، اسماعیل. (1368). تاریخ عثمانی. ترجمه ایرج نوبخت، تهران: کیهان.
دیماند، موریس اسون. (1383). راهنمای صنایع اسلامی. ترجمه عبد الله فریار، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
رابینسون، بزیل ویلیام؛ پناهی، حسین و فیض آبادی، حمیده. (1376). هنر نگارگری ایران. ترجمه یعقوب آژند، تهران: مولی.
رجبی، محمد علی. (1384). شاهکارهای نگارگری ایران، تهران: موزه هنرهای معاصر.
رسولی محلاتی، سید هاشم. (1379). تاریخ انبیاء. تهران: انتشارات اسلام.
رهنورد، زهرا. (1386). تاریخ هنر ایران در دوره اسلامی: نگارگری. تهران: سمت.
سمسار، محمدحسن. (1379). کاخ گلستان. تهران: انتشارات زرین و سیمین.
سوچک، پریسیلا. (1382). کمال الدین بهزاد. ترجمه مولود شادکام، کتاب ماه هنر، شماره 63- 64.  
شایسته فر، مهناز. (1382). آثار زندگی در نگارگری بهزاد، کتاب ماه هنر، شماره 63 و64 .
شایسته فر، مهناز. (1384). هنر شیعی. تهران: موسسه مطالعات هنر اسلامی.
شایسته فر، مهناز. (1386). دیباچه ای بر هنر اسلامی- ایرانی. تهران: مؤسسه مطالعات هنر اسلامی.
شایسته فر، مهناز. (1386). جایگاه مضمونی و زیباشناسی شعر در نگاره های خمسه شاه طهماسبی. دو فصلنامه مطالعات هنر اسلامی، سال  چهارم، شماره 7، 25- 11.
شایسته فر، مهناز. (1388). بررسی موضوعی نسخه ی خطی احسن الکبار: شاهکار نگارگری مذهبی دوره صفویه، کتاب ماه هنر، شماره 138، 35-20.
شمس تبریزی. محمد. (1375). مقالات شمس تبریزی. تصحیح و تعلیق محمد علی موجد، تهران: انشارات دانشگاه صنعتی.
شیخ ابوالسعید ابوالخیر. (1349). «حالات و سخنان شیخ ابوسعید ابوالخیر». به کوشش ایرج افشار، تهران: اﻧﺘﺸﺎرات ﻛﺘﺎب ﻔﺮوﺷﻲ ﻓﺮوﻏﻲ.
صداقت، معصومه. (1386). پیامبران اولوالعزم در نگاره های قصص الانبیاء ابواسحاق نیشابوری. دو فصلنامه مطالعات هنر اسلالامی، شماره 7، پاییز و زمستان، ص 20-40.
فدوی، محمد. (1386). تصویرسازی در عصر صفویه و قاجار. تهران: دانشگاه تهران.
فرخ فر، فرزانه؛ خزائی، محمد و حاتم، غلامعلی. (1391). نگارگری عثمانی با رویکرد به دستاوردهای هنری ایران (بررسی تطبیقی نگارگری عثمانی و نگارگری ایران نیمه نخست قرن دهم هجری)، نشریه هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، شماره 49، صص 19- 30. 
قمی، قاضی احمد. (1366). گلستان هنر. تصحیح احمد سهیلی خوانساری، تهران: منوچهری.
قزوینی ترکمان، اسکندر بیگ کاتب زین العابدین بن میرزا محمد شریف. (1334). تاریخ عالم آرای عباسی. تهران: امیرکبیر.
کین راس، پاتریک بالفور. (1373). قرون عثمانی: ظهور و سقوط امپراطوری عثمانی. تهران: کهکشان.
موزه مترو پولیتن. (1390). نگاره ورود شاهزاده صفوی حیدر میرزا را به همراه مقامات دیگر در سال1590/ 999، دسترسی در تاریخ 8/8/ 98، https://www.metmuseum.org/art/collection/search/450587
نیشابوری، ابواسحاق. (1382). قصص الانبیاء. به اهتمام حبیب یغمایی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
نوشاهی، عارف. (1380). ثواقب المناقب اولیاءالله: ماخذی فراموش شده درباره مولانا و مولویه، نشریه معارف، دوره هجدهم، شماره 2، 60 – 63.
وبگاه رایزنی فرهنگی و توریستی سفارت ترکیه در ایران، 23/7/1390، 12:30.
http://www.gototurkey.ir/naghashisanatlaur.cgi
هولود، رنات. (1385). اصفهان در مطالعات ایرانی. ترجمه محمد تقی فرامرزی، تهران: فرهنگستان هنر.
Arnold, T. (2002). Painting in Islam, A study of the place of pictorial art in Muslim Culture. Gorgias Press.
Bağci, S. (2000). From translated word to translated image: The illustrated Şehnâme-i Türkî copies. Muqarnas Online, 17(1), pp. 162-176.
Çiçekoglu, F. (2003). Difference, visual narration, and" point of view" in my name is red. Journal of Aesthetic Education, 37(4), pp. 124-137.
Farhad, M., & Bağcı, S. (2009). Falnama: The Book of Omens. Thames & Hudson.
Felmming, B. (1996). Turkish Religious Miniatures and Album Leaves, Dreaming of paradise, Islamic Art from. Collection of The Museum of Ethnology Rotterdam, Material & snoeck.
Grabar, O. & Natif, M. (2001). Two Safavid Paintings: An Essay in Interpretation. Muqarnas, 18, 173-202.
Inalcik, H. & Faroqhi, S. (1997). An economic and social history of the Ottoman Empire (Vol. 1). Cambridge University Press.
Mahir, B. (2009). Kitap Sanatları Araştırmaları. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, (14), pp. 209-248.
Milstein, R. (1990). Miniature Painting in Ottoman Baghdad (No. 5). Mazda Pub.
Simpson, M. S. (1982). The Production and Patronage of the" Haft Aurang" by Jāmī in the Freer Gallery of Art. Ars Orientalis, pp. 93-119.
Welch, A. (1973). Shah Abbas & the arts of Isfahan. New York Graphic Society Books.
Welch, S. C. (1976). Persian painting: five royal Safavid manuscripts of the sixteenth century. George Braziller.
Weleh, S. (1975). “Royal Persian Mansusipe”. London, Twams and Hudson Ltd, p. 15.
Wright, E. (2009). Islam: Faith, Art, Culture: Manuscripts of the Chester Beatty Library. Scala Books.
Yarshater, E. (1988). The development of Iranian literatures. Persian literature.
Yazici, T. (1922-2002). Encyclopaedia Iranian. Accessed February 10.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار