تبیین مولفه و شاخص های اثرگذار مدرنیسم در خانه های اعیانی مشهد در اواخر دوره قاجار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه معماری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.

2 دکتری تخصصی، گروه معماری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.

3 دکتری تخصصی، گروه شهرسازی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.

10.22034/ias.2021.248369.1350

چکیده

پیدایش نوگرایی و ورود تدریجی جریان مدرنیسم به ایران در دوره قاجار بر زوایای مختلف جامعه ایران مؤثر بود. یکی از عرصه ­هایی که مدرنیسم در آن تأثیرگذار بود، مختصات معماری بود. در این دوره دستاوردهای عصر مدرنیته غرب، هرچه بیشتر وارد کالبد و روح معماری زمانه شهر از جمله ابنیه و عمارت­ های آن شد. مسئله ­ای که اینجا مطرح می­ گردد دامنه و ابعاد تأثیرگذاری مدرنیسم بر معماری خانه ­های مسکونی در این دوره است. پژوهش حاضر در صدد آن است سعی بر آن تا علاوه بر شناخت وجوه اثرگذار بر معماری بناهای مسکونی اواخر قاجار در شهر مشهد، به اولویت­ بندی آن ­ها بپردازد. پژوهش حاضر به لحاظ هدف کاربردی و از نظر روش توصیفی- تحلیلی است. روش گردآوری داده ­ها به صورت کتابخانه ­ای- اسنادی و تکمیل پرسشنامه خبرگان می باشد. همچنین از روش دلفی برای تعیین اهمیت به مؤلفه ­ها و شاخص ­ها استفاده شد. یافته­ های پژوهش حاکی از این است که بر اساس تحلیل ­های صورت گرفته و مؤلفه ­ها و شاخص­ های به دست آمده از منابع موجود و نظرسنجی، مدلی با 5 مؤلفه و 20 شاخص تدوین و وزن هر دسته و ترتیب اهمیت شاخص ­ها تعیین شد. بدین صورت مؤلفه ­های «پلان»، «عناصر ساختمانی» و «تزئینات» و نیز سه شاخص «محوریت راه پله»، «بالکن» و «بام شیبدار و سنتوری» رتبه های اول تا سوم را کسب نمودند. تأثیرات مدرنسیم به شکل­ های مختلف در پلان، نما، ورودی­ ها، فضاهای داخلی و به ­طور شاخص به عناصر و اجزای معماری دیده می­شود.

اهداف پژوهش:
1.مطالعه و واکاوی تأثیر مدرنیسم بر معماری در دوره قاجار.
2.بررسی تأثیر وجوه مدرنیسم بر خانه­ های اواخر دوران قاجار شهر در مشهد.

سؤالات پژوهش:
1.مدرنیسم چه تحولاتی را در معماری دوره قاجار ایجاد کرد؟
2.مدرنیسم چه تأثیری بر خانه ­های اعیان در اواخر دوره قاجار در شهر مشهد داشت؟

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Study on the Effective Components and Indicators of Modernism in the Aristocratic Houses of Mashhad in the Late Qajar Period

نویسندگان [English]

  • Bahareh Torkashvan 1
  • Khosrow Afzalian 2
  • Khosro Sahhaf 2
  • Amidol Eslam Saghatol Eslami 3
1 PhD student, Department of Architecture, Mashhad Branch, Islamic Azad University, Mashhad, Iran.
2 Ph.D., Department of Architecture, Mashhad Branch, Islamic Azad University, Mashhad, Iran.
3 دکتری تخصصی، گروه شهرسازی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.
چکیده [English]

The emergence of innovation and the gradual entry of modernization in Iran during the Qajar period was influential on various aspects of the Iranian society. One of such influential areas was architecture. During this period, the achievements of Western modernity entered the body and soul of the architecture of the city, including its buildings and mansions. The issue raised here is the scope and dimensions of the impact of modernism on the architecture of residential houses of the Qajar epoch. The present study seeks to prioritize such features in addition to identifying the aspects affecting the architecture of late Qajar residential buildings in the city of Mashhad. The present study is an applied research study in terms of purpose and descriptive-analytical in terms of method. The method of data collection is library and documentary purpose accomplished via a questionnaire distributed among experts; furthermore, Delphi method was also used to regulate the importance of the components and indicators. Findings of the research indicate that based on the analysis obtained from available sources and surveys, a model with 5 components and 20 indicators is compiled and the value of each category and the order of importance of the index were determined. Thus, the components of "plan", "construction elements" and "decorations" as well as the three indicators of "staircase axis", "balcony" and "sloping roof and santouri" gained the first to third ranks. The effects of modernism are seen in various forms in the plan, facade, entrances, interiors and, as an indicator, to the elements and components of architecture.

Research aims:
1. Study and analysis of the impact of modernism on architecture of the Qajar period.
2. Investigation on the effect of modernism on the houses of the late Qajar period in Mashhad.

Research questions:
1. What changes did modernism bring to the architecture of the Qajar period?
2. What effect did modernism have on the houses of the aristocracy in the late Qajar period in the city of Mashhad?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Modernism
  • Qajar Architecture
  • Residential Houses
  • Aristocracy

مراجع

آبراهامیان، یرواند. (1389). تاریخ ایران مدرن، مترجم محمد ابراهیم فتاحی، چاپ چهارم، تهران: نشر نی.
بانی مسعود، امیر. (1391). معماری معاصر ایران، چاپ پنجم. تهران: نشر هنر معماری قرن.
جلیلی، تورج و اکبری، سروش. (1392). بررسی تحولات پلان های مسکونی از دوره قاجار تا پهلوی دوم، اولین کنفرانس سالانه پژوهش های معماری، شهرسازی و مدیریت شهری.
دادور، ابوالقاسم؛ قریب پور، نازنین و عرب­ نیا، فرناز. (1393). جستاری در سنت و مدرنیسم، تهران: انتشارات مرکب سفید.
رسولی، آذر، مسعودی، امید علی و دلاور، علی. (1398). سیاست های فرهنگی، هنری و تجاری قالی ایرانی دوران قاجاریه(1329تا1344)، فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات هنر اسلامی، سال 15، شماره 33، صص 23-1.
سالاری طالقانی، معصومه. (1389). بررسی تطبیقی نقوش کاشی­کاری عصر صفویه و قاجار، استاد راهنما: حسین سلطان زاده و استاد مشاور: اسکندر مختاری، پایان نامه کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشکده هنر و معماری، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
سجادی، فریبرز؛ رستمی، محسن و رستمی، ثریا. (1393). ریشه های تاریخی چالش سنت و تجدد در معماری معاصر قاجاریه، نقش جهان، سال چهارم، شماره 2، صص94-85.
ضمیری، چکامه؛ افشار مهاجر، کامران. (1398). بررسی تاریخی تقابل سنت و مدرنیته در طرح و رنگ فرش دستباف شهری ایران، فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات هنر اسلامی، سال 15، شماره 33، صص 43-24.
فرح بخش، مرتضی؛ حناچی، پیروز. غنائی، معصومه. (1396). گونه شناسی خانه های تاریخی بافت قدیم شهر مشهد، از اوایل قاجار تا اواخر پهلوی اول، فصلنامه معماری ایرانی (مطالعات معماری ایران)، شماره 12، صص 116-97.
قاسمی سیچانی، مریم. (1387). بازشناسی بخشی از هویت معماری ایرانی بوسیله تحلیل گونه شناسانه خانه های اصفهان در دوره قاجار، استاد: راهنما غلامحسین معماریان، رساله دکتری معماری، تهران: دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات.
قبادیان، وحید. (1393). سبک شناسی در مبانی نظری در معماری معاصر ایران. چاپ دوم، تهران:  نشر علم معمار.
کرسول، جان دبلیو. (1393). طرح پژوهش رویکردهای کمی، کیفی و ترکیبی، چاپ دوم، ترجمه دکتر علیرضا کیامنش و مریم دانای طوس، نشر: جهاد دانشگاهی(دانشگاه علامه طباطبایی).
کیانی، مصطفی. (1392). معماری دوره پهلوی اول: دگرگونی اندیشه ها، پیدایش و شکل گیری معماری دوره بیست ساله معاصر ایران، تهران: موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
مومنی، کوروش؛ عطاریان کوروش، قدردان و قراملکی، رضا. (1394). بررسی تزئینات خانه های قاجاری شهر قم (مطالعه موردی: خانه شاکری قم)، فصلنامه علمی نگارینه هنر اسلامی، شماره 7 و 8، صص 142-128.
محمدزاده، رحمت. (1390). بررسی آثار مدرنیته غرب بر شهرسازی ایران، مجله صفه، دوره 18، صص 94-79.
نظربلند، نازیلا. (1396). نوگرایی در تزئینات خانه های قاجار شهر شیراز، مجله گزارش، شماره 95، صص 61-57.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار