تأثیر آیین میترائیسم در نقش مایه های ماهی درهم فرش صفوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری تخصصی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.

2 دانشجوی کارشناسی ارشد، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.

چکیده

فرش در دوره صفوی یکی از مراحل رونق و شکوفایی خود را پشت سرگذاشته است. در این دوره تاریخ ایجاد کارگاه های بزرگ سلطنتی و حمایت حکومت صفوی زمینه ­ساز ایجاد طرح­های زیبا با الگوهای کهن در طراحی فرش این دوره گردید. بررسی طرح های فرش در این مقطع تاریخی حاکی از وجود انگاره های مذهبی و غیر مذهبی در بافتار این الگوها است. مسئله ­ای که می توان اینجا طرح کرد تأثیر باورهای مذهبی عهد باستان در ایران در این طرح ­های فرش این دوره است. آیین میترایسم یکی از این باورهای مذهبی است که ردپای ظهور و تداوم نمادهای آن در بسیاری از هنرهای دوره اسلامی در ایران به چشم می­ خورد. این پژوهش با روش توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر داده های کتابخانه ­ای انجام شده است. یافته ­های پژوهش حاکی از این است که ظهور نقش مایه ­های ماهی درهم در فرش­ های دوره صفوی تحت تأثیر باورهای آیین میترایسم است. طراحی ماهی های درهم در کنار گل از شاخصه های هنری عهد باستان نیز بوده است که در الگوهای فرش دوره صفوی به چشم می­ خورد. طرح ماهی درهم یا «هراتی» در فرش عبارت است از دو ماهی و چهره مِهر در میان آن.

اهداف پژوهش:
1. واکاوی چگونگی تأثیر آیین مهر بر نقوش فرش دوره صفوی.
2. بررسی طرح ماهی درهم فرش دوره صفوی.

سؤالات پژوهش:
1. طرح ماهی درهم فرش دوره صفوی تحت تأثیر چه باور مذهبی ایجاد شده بود؟
2. طرح ماهی درهم در فرش دوره صفوی چه مختصاتی داشت؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Effect of Mithraism on Safavid Tangled-Fish Design Carpets

نویسندگان [English]

  • Hamid reza Avishi 1
  • Saogand mohamadzade 2
  • Atefeh Avishi 2
1 PhD, Faculty of Art and Architecture, Sistan and Baluchestan University, Zahedan, Iran.
2 Master student, Faculty of Art and Architecture, Sistan and Baluchestan University, Zahedan, Iran.
چکیده [English]

Carpets have undergone one of the stages of prosperity and richness during the Safavid period. In this historic period, the establishment of large royal workshops under the support of the Safavid government paved the way for the creation of beautiful designs with ancient patterns of the carpets of this era. By studying the carpet designs of the Safavid period, the existence of religious and non-religious notions is exposed. The issue under study is the influence of ancient religious beliefs of Iran on the carpet designs of this period. Mithraism is considered as a belief in which the emergence and continuity of its symbols are observed in many of the arts of the Islamic period. The research in hand is conducted via a descriptive and analytical method while relying on library data. Findings indicate that the appearance of tangled fish motifs in Safavid carpets is influenced by the beliefs of Mithraism. The appearance of the tangled fish subsequent to flower motifs has also been one of the artistic features of antiquity abundantly perceived in Safavid carpet designs. The motif of the tangled fish or "Herati" design is the appearance of two fish amidst the face of the “Mehr”.
Research aims:
1. An analysis of the effect of the Mehr religious symbol on the carpet designs of the Safavid period.
2. An investigation on the presence of the tangled-fish pattern in Safavid carpets.
Research questions:
1. Under what religious impact was the tangled-fish design generated in the carpets of the Safavid period?
2. What were the characteristics of the tangled-fish design in Safavid carpets?

کلیدواژه‌ها [English]

  • carpet design
  • Safavid period
  • tangled fish
  • Mithraism
آموزگار، ژاله. (1387). تاریخ اساطیری ایران. چاپ دهم. تهران: انتشارات سمت.
الهی، محبوبه. (1387). «هویت ماهی در فرش ایرانی». فصلنامه فرش ایران، شماره10، 136-111.
اتینگهاوزن، آرتور. (1379). اوج های درخشان هنر ایران. ترجمه رویین پاکباز و هرمز، تهران: آگاه.
اروین، گنز رودن. (1361). هنر قالی بافی در ایران. تهران: شرکت افست.
اسپانی، محمدعلی. (1387). «فرش صفوی از منظر صفوی نوآوری در طرح و نقش». فرش ایران، شماره9، 34-9.
تاریخ ایران(دوره صفویان): پژوهش دانشگاه کمبریج. (1380). ترجمه یعقوب آژند، تهران: جامی.
تناولی، پرویز. (1368). قالیچه های تصویری ایران. تهران: سروش.
حصوری، علی. (1379). نماد چیست؟ فرش دستباف ایران. شماره 18، 38-34.
حصوری، علی. (1385). مبانی طراحی سنتی. تهران: سرچشمه.
حصوری، علی. (1387). «از پیکر مهر تا سر ترنج». هنر و مردم، شماره 24 (7)، 41-30.
حصوری، علی. (1388). مبانی طراحی سنتی در ایران، چاپ دوم. تهران: نشر چشمه.
چوبک، حمیده و قاسمی، مریم. (1386). «نقوش قالی دوره صفوی با تاکید بر نقشهای ابداعی و اقتباسی». مطالعات هنر اسلامی، شمار6، 11-93.
دادور، ابوالقاسم و منصوری، الهام. (1385). درآمدی بر اسطوره ها و نمادهای هند در عهد باستان. تهران.
دانشگر، احمد. (1390). فرهنگ جامع فرش یادواره(دانشنامه ایران). تهران: یادواره اسدی.
رضی، هاشم. (1371). آیین مهر، میترائیسم، تهران: بهجت.
ژوله. تورج. (1381). پژوهشی در فرش ایران، تهران: یساولی.
سرلو، خوان ادواردو. (1389). فرهنگ نمادها. ترجمه مهرانگیز اوحدی، تهران: دستان.
صباغ پور، طیبه و شایسته فر، مهناز. (1388). «تأویل و تفسیر معانی نمادین نقش مایه ماهی در قالی­ های دوره صفوی». گلجام، شماره12، 54-31. 
کوپلر، جی. سی. (1386). فرهنگ مصور نمادهای سنتی. ترجمه ملیحه کرباسیان، تهران: نو.
مقدم، محمد. (1388). جستاری درباره مهر و ناهید. چاپ سوم. تهران: هیرمند.
مهرورز، عاطفه؛ خسروی بیژائم، فرهاد و حاجی زاده، محمد امین. (1394). «تحلیل فرمی تعدادی از قالی­ های دوره صفوی موسوم به قالی های لهستانی(پولونزی)»، همایش ملی فرش دستباف خراسان جنوبی.
ویسی، مهسا. (1390). «پژوهشی در صنعت فرش دوره صفوی». همایش ملی هنر، فرهنگ، تاریخ و تولید فرش دستباف ایران و جهان.