تقابل شریعت و طریقت در دوران صفوی (با تکیه‌بر دیدگاه مقدس اردبیلی در کتاب حدیقه‌الشیعه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه ادیان و عرفان، واحد خرم آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، خرم آباد، ایران.

2 دانشیار گروه ادیان و عرفان ، واحد خرم آباد، دانشگاه آزاد اسلامی ، خرم آباد، ایران.

3 دانشیار گروه الهیات، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران.

10.22034/ias.2020.255999.1433

چکیده

صوفیان صفوی که با فعالیت شیخ صفی‌الدین اردبیلی در قرن هفتم کار خود را آغاز کردند، به‌مرور زمان از همسویی شرایط سیاسی و اجتماعی زمانه بهره گرفته و چنان کوشیدند تا جایی­که دو قرن بعد همین صوفیان تبدیل به سپاهیان جانبازی شدند که حکومت صفوی را شکل دادند. در دوران پس از شاه اسماعیل صفوی و تثبیت قدرت صفویان، درحالی‌که بخشی از نیاز به فقه شیعه با مهاجرت علمای شیعه به ایران فراهم شد، به‌مرور جایگاه فقها ارتقاء یافت. فقهای شیعه با مناسک صوفیان و عمل نکردن به احکام توسط ایشان، مخالف بودند و درصدد بودند تا ولو با توسل به حکومت صفوی از بی‌توجهی صوفیان به احکام فقهی بکاهند. مقدس اردبیلی به‌عنوان بارزترین فقیه شیعی در قرن دهم، در زمرۀ مخالفان سرسخت صوفیان بود. مطالعه حاضر برای بررسی علل مخالفت مقدس اردبیلی با صوفیان در کتاب حدیقه‌الشیعه انجام‌شده است و بر این نکته تأکید دارد که نظر به جایگاه صوفیان در جامعه صفوی، آیا رویکرد منفی مقدس اردبیلی در قالب تقابل تاریخی فقها و صوفیه بر این رویه اثرگذار بوده است یا موقعیت خاص صوفیان عصر صفوی عامل اصلی آن بود؟ نتایج پژوهش که از بررسی منابع کتابخانه‌ای با تحلیل محتوا به‌دست‌آمده نشان می‌دهد که فضای تاریخی دوران تثبیت و نیاز به نهادهای دینی و حکومتی، زمینه رقابت فقها و صوفیه را تشدید کرد. مقدس اردبیلی با استناد به منابع فقهی، اعمال و رفتار صوفیان را نامشروع و مجرمانه می‌داند. او ضمن تکفیر صوفیان، هیچ تمایزی بین خوب و بد این گروه قائل نشده است.

اهداف پژوهش:
1. واکاوی علل تقابل طریقت و شریعت در دوره صفوی.
2. بررسی ارتباط طریقت و شریعت از دیدگاه مقدس اردبیلی با تکیه بر کتاب حدیقه ­الشیعه.

سؤالات پژوهش:
1. علل تقابل طریقت و شریعت در دوره صفوی چه بود؟
2. مقدس اردبیلی در کتاب حدیقه ­الشیعه چه دیدگاهی درباره شریعت و طریقت دارد؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Confrontation of Sharia and Tariqat in the Safavid Era (Based on the View of Moghadas Ardabili in the Book of Hadighat-Al Shi’ah

نویسندگان [English]

  • Ali Rezza Haji Sadeghiyan Najaf Abadi 1
  • Ali Fathollahi 2
  • Mohammad Rezza Aboei Mehrizi 3
1 PhD Student, Department of Religions and Mysticism, Khorramabad Branch, Islamic Azad University, Khorramabad, Iran.
2 Associate Professor, Department of Religions and Mysticism, Khorramabad Branch, Islamic Azad University, Khorramabad, Iran.
3 Associate Professor, Department of Theology, Yazd Branch, Islamic Azad University, Yazd, Iran.
چکیده [English]

The Safavid Sufis, who began their work with the activities of Sheikh Safi al-Din Ardabili in the seventh century, over time, took advantage of the alignment of political and social conditions of the time and attempted that two centuries later the same Sufis became veteran troops that formed the Safavid rule. In the period after Shah Ismail and the consolidation of Safavid power, while the need for Shiite jurisprudence was partially met by the migration of Shiite scholars to Iran, the status of jurists gradually raised. Shiite jurists were opposed to the rites of the Sufis and their non-observance of the rulings, and sought to reduce the Sufis' disregard for the rulings of the jurisprudence, even by appealing to the Safavid rule. Moghadas Ardabili, as the most prominent Shiite jurist in the tenth century, was among the staunchest opponents of the Sufis. The present study has been conducted to investigate the causes of Ardabili's holy opposition to Sufis in the book Hadith al-Shi'ah and emphasizes that according to the position of Sufis in Safavid society, Moghadas Ardebili’s negative approach in the form of historical confrontation between jurists and Sufis has influenced this practice and situation that was specific to the Sufis of the Safavid era? The results of the research that are obtained from the study of library resources achieved by content analysis show that the historical atmosphere of the period of stabilization and the need for religious and governmental institutions intensified the competition between jurists and Sufis. Moghadas Ardabili, citing jurisprudential sources, considers the actions and behavior of Sufis to be illegitimate and criminal. While excommunicating the Sufis, he did not distinguish between the virtuous and the immorality of this group.

Research aims:
Analysis of the causes of the conflict between Tariqah and Sharia in the Safavid period.
Examination of relationship between Tariqah and Shari'a from viewpoint of Moghadas Ardabili, relying on the book of Hadighat-al Shi’ah.

Research questions:
What were the reasons for the confrontation between Tarighat and Sharia in the Safavid period?
What is the opinion of Moghadas Ardebili on Shari'a and Tariqah according to his book Hadighat-al Shi’ah?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shiite Jurisprudence
  • Moghadas Ardebili
  • Sufism
  • Hadighat-Al Shi’ah
  • Safavid
آقاجری، سید هاشم. (1389). مقدمه‌ای بر مناسبات دین و دولت در ایران عصر صفوی، تهران: طرح نو.
ابن‌بزار، درویش توکلی بن اسماعیل. (1373). صفوه ­الصفا، تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد، اردبیل: ناشر مصحح با همکاری هیئت اردبیل­ شناسی.
ابن‌خلدون، عبدالرحمن بن محمد. (1369). مقدمه ابن‌خلدون، ترجمه محمد پروین گنابادی، جلد دوم، تهران: علمی و فرهنگی.
افندی الاصفهانی. (1401ق). ریاض ­العلما و حیاض الفضلا، تحقیق السید احمد الحسینی، جلد یکم، قم: مکتبه آیه ­الله المرعشی.
ترکمان، اسکندربیک. (1387). تاریخ عالم آرای عباسی، تصحیح ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.
تنکابنی، محمد بن سلیمان. (1383). قصص العلماء، به کوشش محمدرضا برزگر خالقی و عفت کرباسی، تهران: علمی و فرهنگی.
تکمیل همایون، ناصر. (1382). «نقش تشیع در جنبش‌های سیاسی صوفیان قزلباش»، مجله تاریخ اسلام، شماره 13، صص. 194-159.
جعفریان، رسول. (1369). «رویارویی فقیهان و صوفیان در عصر صفویان»، چاپ‌شده در نشریه کیهان اندیشه، شماره 33، صص. 127 -101.
جعفریان، رسول. (1388). سیاست و فرهنگ روزگار صفوی، جلد اول، تهران: نشر علم.
حسن‌زاده مراغه‌ای، صادق. (1375). «بررسی حدیقه‌الشیعه»، چاپ‌شده در نشریه آینه پژوهش، شماره 39، صص. 67-56.
حسینی خاتون‌آبادی، سید عبدالحسین. (بی­تا). وقایع السنین و الاعوام، تصحیح محمدباقر بهبودی، تهران: اسلامیه.
خوانساری، میر سید محمدباقر. (1357). روضات الجنات فی احوال العلما و السادات، ترجمه محمدباقر ساعدی خراسانی، جلد اول، تهران: اسلامیه.
دانش‌پژوه، محمدتقی. (1350). «یک پرده از زندگی شاه‌تهماسب صفوی»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، شماره 28، صص. 997-915.
ذکاوتی قراگوزلو، علیرضا. (1390). بازشناسی و نقد تصوف، تهران: سخن.
روملو، حسن بیگ. (1357). احسن التواریخ، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: بابک.
زرین‌کوب، عبدالحسین. (1369). جستجو در تصوف ایران، تهران: امیرکبیر.
زرین‌کوب، عبدالحسین. (1373). ارزش میراث صوفیه، تهران: انتشارات امیرکبیر.
سعدی، مصلح­الدین. (1386). گلستان، با مقدمه و شرح حسن احمدی گیوی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
شیخ بهایی، محمد بن حسین. (1376). کشکول شیخ بهایی، ترجمه عزیز الله کاسب، تهران: گلی.
صفت­گل، منصور. (1381). ساختار نهاد و اندیشه دینی در ایران عصر صفوی، تهران: رسا.
عطار، شیخ فریدالدین. (1377). تذکره الاولیاء، تصحیح محمد استعلامی، تهران: انتشارات زوار.
عقیلی، سید احمد. (1395). «تحلیل تاریخی عملکرد قزلباشان قبل و بعد از تشکیل دولت صفوی»، مجله پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، شماره 18، صص. 165-132.
عین‌القضات، ابوالمعالی احمد بن محمد. (1370). تمهیدات، تصحیح عفیف عسیران، تهران: منوچهری.
غنی، قاسم. (1383). تاریخ تصوف در اسلام، تهران: انتشارات زوار.
قشیری، عبدالکریم بن هوازن. (1387). رساله قشیریه، ترجمه ابوعلی حسن بن احمد عثمانی، تصحیح بدیع‌الزمان فروزان فر، تهران: زوار.
قمی، قاضی احمد. (1383). خلاصه ­التواریخ، تصحیح احسان اشراقی، تهران: دانشگاه تهران.
گوهرین، سید صادق. (1382). شرح اصطلاحات تصوف، ده جلد، تهران: زوار.
مجیر شیبانی، نظام‌الدین. (1346). تشکیل شاهنشاهی صفویه، تهران: دانشگاه تهران.
معصوم علیشاه، محمد بن معصوم شیرازی. (بی‌تا). طرائق الحقایق، جلد اول، تصحیح محمدجعفر محجوب، تهران: سنایی.
مقدس اردبیلی، احمد بن محمد. (1383). حدیقه‌الشیعه، جلد اول، تصحیح علی‌اکبر زمانی نژاد، قم: انصاریان.
مقدس اردبیلی، احمد بن محمد. (بی‌تا). حدیقه‌الشیعه، به کوشش حسین فشاهی، تهران: علمیه اسلامیه.
مولوی، جلال‌الدین محمد. (1387). مثنوی، تصحیح عزیز الله کاسب، تهران: گلی.
میهنی، محمد بن منور. (1377). اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ ابی سعید، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، جلد اول، تهران: آگه.
نفیسی، سعید. (1343). سرچشمه تصوف در ایران، تهران: انتشارات کتاب‌فروشی فروغی.
نوایی، عبدالحسین؛ غفاری فرد، عباسقلی. (1392). تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوران صفویه، تهران: سمت.
نویدی شیرازی، عبدی­بیک. (1369). تکمله ­الاخبار، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: نشر نی.
هدایت، رضاقلی­خان. (1339). تاریخ روضه ­الصفای ناصری، جلد هشتم، قم: حکمت.