هنر و صناعت صفوی از منظر مشائیان (با تأکید بر نظریه میرفندرسکی در رساله صناعیه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه فلسفه هنر، واحد شاهرود، دانشگاه آزاد اسلامی، شاهرود، ایران.

2 دکتری تخصصی، دانشیار گروه پژوهش هنر، دانشگاه هنر، تهران، ایران.

3 دکتری تخصصی، استادیار گروه هنر، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

10.22034/ias.2021.304601.1726

چکیده

در دورۀ حکومت صفویه (907-1135ه.ق) هنر و صنایع وارد مرحله ­ای جدید از شکوفایی شد. با‌این‌حال هنرهای مختلف در این دورۀ تاریخی، فراز‌و‌‌فرودهای زیادی را تجربه کردند. این تحول از نگاه فلاسفۀ این زمان دور نماد و هر یک به بررسی این تغییرات و علل بنیادی آن پرداخته ­اند؛ لذا بررسی دیدگاه آن ها دربارۀ هنر و صنایع این دوره قابل تأمل است. روش انجام پژوهش حاضر توصیفی و تحلیلی و بر پایۀ منابع کتابخانه ­ای انجام شده است. یافته ­های پژوهش حاکی از این است که از نظر فلاسفه مشائی بقای اثر هنری با اندیشۀ پسِ‌پُشتِ آن و جاودانگی نام هنرمند با دانایی، خیال پردازی و توانایی در صورت ­پردازی معنا ممکن است. در این دورۀ تاریخی  هنر به‌عنوان فضیلت، وجه مشترک همۀ افراد جامعه بدون توجه به طبقۀ آن هاست. در ایران اصل وظیفه شهریاران، حفاظت از ملک، دین، بسامانی سرزمین و نیل آن به‌سوی سعادت، تعالی و گسترش عدالت‌ است. تعالی و تدانی امور سرزمین از جمله درستی انجام امور توسط پیشه‌وران تحت تاثیر عملکرد و تفکر شهریار صاحب فره یا شهریار است. میرفندرسکی در رسالۀ صناعیه مدعی صناعت رو‌به‌زوال و کم‌فروغ شدن اشتداد آن است؛ به این معنا که شهریاران صفوی دچار خطا و اشتباه شده، فره خود را از دست داده و ظلم شان فراگیر شده است. یکی از مهم‌ترین عوامل نیل جامعه به سعادت؛ تفکر، خلاقیت، پشت‌کار و دوری از تن‌آسایی در کار بر مبنای نیاز زیر نظر حاکم حکیم است.

اهداف پژوهش:
1. بررسی هنر و صناعت صفوی از منظر مشائیان.
2. بررسی و مقایسه هنر دوران صفوری با نظریه میرفندرسکی.

سؤالات پژوهش:
1. هنر و صناعت صفوی از منظر مشائیان چگونه است؟
2. هنر دوران صفوری براساس نظریۀ میرفندرسکی چگونه است؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Safavid Art and Craft from the Perspective of the Peripatetic (With Emphasis on Mirfendersky's Theory in the Treatise on Industry)

نویسندگان [English]

  • Salar Hasanzadeh 1
  • Esmail Bani Ardalan 2
  • Iraj Dadashi 3
1 P. H. D., Student, Department of Philosophy of Art, Shahroud Branch, Islamic Azad University, Shahroud, Iran.
2 P. H. D., Associate Professor, Art Research Department, University of Arts, Tehran, Iran.
3 P. H. D., Assistant Professor, Department of Art, University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]

During the Safavid reign (907-1135 AH), art and industries entered a new stage of prosperity. Conversely, various arts experienced many diversities during this historical period. From the point of view of the philosopher, this alternation is far from symbolic and many have investigated these changes and their fundamental causes; Therefore, it is worth considering their views on the arts and industries of this period. The method of conducting the present research is descriptive and analytical based on library sources. The findings of the research indicate that, according to the philosophers of Peripatetic School, the survival of the work of art is possible with the principal behind it and the immortality of the artist's name with knowledge, imagination and the ability to express meaning. In this historical period, art as a virtue, is common to all members of society regardless of their class. In Iran, the main duty of princes is to protect the property, religion, orderliness of the land and its achievement towards prosperity, excellence and the spread of justice. The excellence and understanding of land affairs, including the correctness of accomplishments by professionals, is influenced by the performance and thinking of Shahriar Sahib Farah or Shahriar. Mirfendersky in his treatise on industry claims that the industry is declining and its intensity is decreasing; this means that the Safavid princes have made mistakes, lost their dignity and increased their cruelty. One of the most important factors for society to achieve happiness; thinking, creativity, perseverance and avoiding complacency in work is based on necessity under the supervision of the wise ruler.

Research aims:
1. Investigating Safavid art and industry from the perspective of the Peripatetic School.
2. Exploring and associating the art of the Safavid era with Mirfendersky's theory.

Research questions:
1. What are the cultural factors influencing the formation process of signs and symbols in Islamic art that are perceived from the productions of occult sciences?
2. How can the expression of "mystery" in Iranian-Islamic works of art be studied and analyzed with the eco-cultural semiotics approach?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Art
  • Industry
  • Safavid Era
  • Peripatetic School
  • Mirfendersky
بلعمی، ابوعلی‌محمد‌بن‌محمد. (1341). تاریخ بلعمی؛ تکمله و ترجمه تاریخ طبری. تصحیح محمد‌تقی بهار، به کوشش محمد پروین گنابادی. تهران: انتشارات وزارت فرهنگ.
بهار، مهرداد. (1362). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: انتشارات طوس.
بنی اردلان، اسماعیل. (1387). سرفرسنگ ­های تحوّل در مسیر نگارگری ایران. تهران: دانشگاه هنر.
بنی اردلان، اسماعیل. (1391). مَجال آه. تهران: شرکت انتشارات سوره مهر.
پرهام، باقر. (1373). با نگاه به فردوسی – مبنای نقد خرد سیاسی در ایران. تهران : نشر مرکز.
جعفری، علامه محمدتقی. (1369). زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
سیوری، راجر. (1372). ایران عصر صفوی. ترجمه کامبیز عزیزی. تهران :نشر مرکز.
روملو، حسن. (1342). احسن ­التواریخ. به اهتمام عبدالحسین نوری. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
زادهوش، محمدرضا. (1383). راه نمای پژوهش درباره میرفندرسکی. اصفهان: مهر قائم.
دادگی، جلیل. (1370). اوستا. تهران: انتشارات مروارید.
دوستخواه، جلیل. (1370). اوستا. تهران: انتشارات مروارید.
طباطبایی، سید جواد. (1367). درآمدی فلسفی بر تاریخ اندیشه سیاسی ایران. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین­الملل .
فریزر، جیمز. (1383). شاخه ­های زرین. مترجم: کاظم فیروزمند. تهران: نشر آگاه.
فوران، جان. (1377). مقاومت شکننده: تاریخ اجتماعی ایران: از سال 1500میلادی مطابق با 879 هجری شمسی تا انقلاب، ترجمه احمد تدین، تهران: خدمات فرهنگی رسا .
عوض ­پور. بهروز. (1396). رساله ­ای در باب گل و مرغ. تهران: کتاب­ آرایی ایرانیان.
کیوانی، مهدی. (1395). پیشه ­وران و زندگی صنفی آنان در عهد صفوی جستارهایی در تاریخ اجتماعی- اقتصادی ایران. ترجمه: یزدان فرخی. چاپ دوم. تهران: انتشارات امیر کبیر.
کریستین­سن، آرتور. (1368). نخستین انسان و نخستین شهریار. ترجمه و تحقیق احمد تفضلی – ژاله آموزگار. تهران: نشر نو.
میرفندرسکی، ابوالقاسم. (1378). رساله صناعیه، به کوشش محقق: حسن جمشیدی. قم: مؤسسه بوستان کتاب .