تحلیل ویژگی‌های بصری و معنایی هنر در دوره عباسیان (با تاکید بر هنرهای معماری، نقاشی و منسوجات)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، دانش آموخته سطح چهار حوزه علمیله قم، استاد مدعو گروه معارف، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران.

2 دکتری تخصصی، استادیار گروه حقوق، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران.

10.22034/ias.2021.305604.1729

چکیده

بعد از ظهور اسلام، این دین از نظر فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی بر جامعه‌ها اثرگذار بود. هنر نیز تحت تأثیر این دین در این جامعه‌ها دچار تحولاتی گردید و با نام جدید هنر اسلامی مشهور شد. بنابراین هنر اسلامی اغلب بر آفرینش زیبایی با نقش­ های انتزاعی و استفاده از حروف، تمرکز داشته ‌است. در این مقطع زمانی به خاطر محدودیت نسبی سایر هنرها همچون نقاشی، موسیقی، مجسمه‌سازی و حتی گاهی، حرام شمردن آن‌ها مسلمانان به گسترش شیوه ­های متنوع در زمینه‌هایی انتزاعی روی آوردند. در دوره عباسی، به ­عنوان یکی از درخشان­ترین عصرهای تمدن و فرهنگ اسلامی، انواع هنرها شامل نقاشی خطاطی معماری و موسیقی و... مورد توجه بسیار قرار گرفته است؛ چنانکه قصرهای خلفا محل اجتماع  آثار هنری و وجود هنرمندان بود. خلفای عباسی در همه زمینه ­ها تحت تأثیر فرهنگ ایرانیان بودند و  به سبک شاهان ساسانی هنرمندان را حمایت می­ کردند و به آنان صله و پاداش می­ دادند. به نحوی که هنر در این عصر به کمال خود رسید. مؤلفه­ های هنر اسلامی در دوره عباسیان عبارتند از: شهرسازی، نقاشی در دوره عباسیان، خوشنویسی، موسیقی، نساجی، طراز (پارچه ­های دارای کتیبه). پژوهش حاضر به روش توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر داده­ های منابع کتابخانه ­ای، انجام شده است. یافته ­های پژوهش حاکی از این است که در این دوره نقاشی با مکتب بغداد به اوج رسید، در معماری نیز علاقه خلفای عباسی منجر به رشد آن شد و در منسوجات بازتاب تحولات سیاسی و اجتماعی منجر به رونق طراز شد.

اهداف پژوهش:
1. بررسی ویژگی ­های بصری هنر در دوره عباسی.
2. بررسی ویژگی ­های معنایی هنر در دوره عباسی.

سوالات پژوهش:
1. در دوره عباسی چه ویژگی­ های بصری هنری در هنرهای نقاشی، منسوجات و موسیقی وجود داشته است؟
2. ویژگی­ های معنایی هنر در دوره عباسی چه بوده است؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Investigation of the Visual and Semantic Features of Art in the Abbasid Period (with Emphasis on the Arts of Architecture, Painting and Textiles)

نویسندگان [English]

  • Hashem Mojtahedi 1
  • Saeed Safi Shalamzari 2
1 Ph.D. Student, graduate of the fourth level of Qom seminary, visiting professors of the Department of Education, Shahrekord University, Shahrekord, Iran.
2 Ph.D, Assistant Professor, Department of Law, Shahrekord University, Shahrekord, Iran.
چکیده [English]

After the advent of Islam, this religion had a cultural, economic, social and political impact on societies. Under the influence of Islam, art underwent changes in societies and became famous under the term “Islamic art”. Therefore, Islamic art repeatedly focuses on generating beauty with the aid of abstract designs and the usage of letters. During this period, due to the relative limitations of other arts such as painting, music, sculpture, and sometimes even their prohibition, Muslims began to develop various methods in abstract fields. In the Abbasid period, as one of the most brilliant eras of Islamic civilization and culture, all categories of arts, including calligraphy, architecture and music received much attention; as so that the palaces of the caliphs were fortified with works of art and the gathering of artists. The Abbasid caliphs were influenced by the Iranian culture in all fields and supported artists of the former Sassanid court and rewarded them. In a way, art reached its perfection in this era. The components of Islamic art in the Abbasid period include: urban planning, painting, calligraphy, music, textile and Tiraz (inscribed fabrics). The present research has been accomplished via a descriptive and analytical methods by relying on the data of library resources. The findings of the research indicate that in this period, painting of the Baghdad school reached its greatest, furthermore, the interest of the Abbasid caliphs towards architectural values led to its growth, and in the field of textiles, the reflection of political and social changes initiated the development of Tiraz.

Research aims:
1. Examining the visual features of art in the Abbasid period.
2. Studying the semantic features of art in the Abbasid period.

Research questions:
1. In the Abbasid period, what visual artistic features existed in the arts of painting, textiles and music?
2. What were the semantic features of arts in the Abbasid period?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Abbasid Period
  • Art
  • Vsual and Semantic Features
ابن ­بابویه، محمدبن­ على.‌ (1413 ق.) من لایحضره الفقیه‌، دوم، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.
ابن ­خلدون. (1360). تاریخ ابن خلدون، دوم، بیروت: دارالفکر.
اتینگهازون، ریچارد. (1379). هنر و معماری اسلامی، تهران: انتشارات سمت.
احمد رمضان، احمد. (1978). حضاره الدوله العباسیه، قاهره: مرکز للکتب الجامعه و المدرسیه.
ابراهیم حسن، حسن. (1389). تاریخ سیاسی اسلام، ترجمه ابوالقاسم پاینده، چهارم، تهران: نشر بدرقه جاویدان.
البلاذری، احمد بن یحیی. (1988). فتوح البلدان، بیروت: انتشارات مکتبه الهلال.
الگ گرابر، ریچارد اتینگهاوزن. (1379). هنر و معماری اسلامی، ترجمه یعقوب آژند، تهران: سمت.
بووا، لوسین. (1336). برمکیان، ترجمه عبدالحسن میکده، تهران: بنیاد ترجمه و نشر کتاب.
پاکباز، رویین. (1381). دایره المعارف هنر، سوم، تهران: انتشارات وزارت و فرهنگ ارشاد اسلامی.
چیت­ساز، محمدرضا. (1379). تاریخ پوشاک ایران، تهران: انتشارات سمت.
خضری، سید احمدرضا. (1398). دولت عباسی، تهران: انتشارات سمت.
خطیب بغدادی، احمد بن علی. (1417). تاریخ بغداد او مدینه الاسلام ، بیروت: انتشارات دارالکتب العلمیه.
دیماند، موریس‌اسون. (1390). راهنمای صنایع اسلامی، ترجمه عبدالله فریار، چهارم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
رمضان ماهی، سمیه. (1391). هنر و معماری اسلامی، تهران: انتشارات پیکان.
زیدان، جرجی. (1345). تاریخ تمدن اسلام، ترجمه علی جواهر کلام، تهران: انتشارات امیر کبیر.
سجادی، محمدصادق. (1385). برمکیان، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشاری یزدی.
سیدین، علی. (1389). پشمینه‌پوشان: فرهنگ سلسله‌های صوفیه، دوم، تهران: نشر نی.
سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر. (1967). حسن المعاضره فی تاریخ مصر و القاهره، مصر: انتشارات دار الحیا الکتب العربیه.
سیوطی، عبدالرحمن‌بن‌ابی‌بکر. (1369). المزهر فی علوم اللغه و انواع ها، تهران: فیروزآبادی.
ضیف، شوقی. (1389). العصر العباسی الاول، تهران: ذوی القربی.
طبری محمدبن جریر. (1375). تاریخ الرسل و الملوک، ترجمه ابو الحسن پاینده، تهران: انتشارات اساطیر.
عیسی ­بک، احمد. (2005). تاریخ البیمارستانات فی الاسلام، دمشق: عین للدراسات و البحوث الإنسانیة و الإجتماعیة.
عقیلی، سیف ­الله حاجی­بن­ نظام. (1364). آثار الوزرا، تصحیح میرجلال­الدین حسینی ارموی، تهران: انتشارات اطلاعات.
مقزیری، تقی­الدین احمد بن علی. (2007). الخطط المقریزیه، مصر: انتشارات مکتبه المدبولی.
مقدسی، شمس ­الدین ابی ­عبدالله محمد. (2008). احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، مصر: انتشارات مکتبه مدبولی.
متز، آدم. (2010). الحضاره الاسلامیه فی القرن الرابع الهجری او عصر النهضه فی الاسلام، بیروت: انتشارات دار­الکتاب العربی.
مکی، محمد کاظم. (1383). تمدن اسلامی در عصر عباسی، ترجمه محمد سپهری، تهران: انتشارات سمت.
مناظر احسن، محمد. (1380). زندگی اجتماعی در حکومت عباسیان، ترجمه مسعود رجب نیا، دوم، تهران: انتشارت علمی و فرهنگی.
منشی قمی، احمد بن حسین. (1367). گلستان هنر، تهران: کتابخانه.
میتز، آدام. (1967). الحضارة الاسلامیة فی القرن الرابع، چهارم، قاهره: مکتبة الخانجی.
همایون فرخ، رکن­ الدین. (1350). سهم ایرانیان در پیدایش و آفرینش خط، تهران: انتشارات بی­تا.
هیلن برند، رابرت. (1387). هنر و معماری اسلامی، دوم، تهران: انتشارات روزنه.
یعقوبی، احمدبن اسحاق. (1389). تاریخ یعقوبی، یازدهم، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
یعقوبی، احمدبن اسحاق. (1408). البلدان، بیروت: داراحیاء التراث العربی.