سیاست های فرهنگی و حکومتی در تبیین ارزش های زیبایی شناختی هنر و ادبیات ایران پهلوی اول

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه پژوهش هنر، دانشکدۀ علوم نظری و مطالعات عالی هنر، پردیس بین المللی فارابی، دانشگاه هنر، تهران.

2 دکتری تخصصی، استاد گروه پژوهش هنر، دانشکدۀ علوم نظری و مطالعات عالی هنر، دانشگاه هنر، تهران، ایران.

3 دکتری تخصصی، دانشیار گروه پژوهش هنر، دانشکدۀ علوم نظری و مطالعات عالی هنر، دانشگاه هنر، تهران، ایران.

10.22034/ias.2021.306877.1736

چکیده

ساختارهای سیاسی و رویکردهایی که اتخاذ می کنند نقش مهمی در کیفیت ساحت هنر و ادبیات دارند. دوران پهلوی اول را باید یک گذر بزرگ و دوران­ساز در تاریخ معاصر ایران دانست. چرا که در این دوران، ظهور جریان عظیمِ فکری و سیاسی موسوم به نوسازی، از آغاز ساختِ ایرانی مدرن سخن می ­گفت. بدین‌جهت شاه و دولتمردانش، به‌عنوان رهبران سیاسی و فرهنگی این جریان، متعهد شده بودند تا خط‌مشی نویسندگان، شاعران و هنرمندان را ترسیم کنند. مفصل‌بندی این اندیشه که در قالب یک هژمونی ریخته شده بود، دو ایدۀ ایرانی گری و تجدد­خواهی را هم‌زمانِ باهم و در یک مسیر دیکته می­کرد. این دو ایده، اگرچه از تبار مشروطه و قاجار و بعضاً قبل ­تر از آن آمده بود، اما در عصر پهلویِ اول به سبب دگرگونی ­ها و رخدادهای بزرگ منطقه ­ای و جهانی، در چرخشی گفتمانی ایده­ای کاملاً نوظهور محسوب می ­شد. تغییر شیوۀ بیانی هنرمندان نشان از این دگرگونی­ می­ داد. درنتیجه، جوّ فرهنگِ سیاسیِ اقتدارگرا، فضای مطلوبی را برای هنرمندان و خصوصاً نویسندگان و شاعران ایجاد نمی­ کرد. ایجاد آزادی­ های نسبی در فرهنگ و تولید هنر، ایجاد اصالتِ سلیقه و ارتقاء ذوق در هنر و معماری بر مبنای ارزش­های زیباشناختی هنر باستان و مدرنیسم و تولّد و تحقّق آثاری باارزشِ فرا تاریخی و هنری را می ­توان از آن جمله­ دانست. یافته‌های این پژوهش که با استفاده از منابع کتابخانه ­ای و به روش تاریخی-تحلیلی نگارش یافته است، نشان می ­دهدکه ایرانی­گری در رویکرد باستان­گرایی ­اش و دولت نیرومند مرکزی با رویکرد تجدد محوری­اش، دو عاملِ وثیق در ساخت آمرانۀ هنر و ادبیات پهلوی اول بوده است.

اهداف پژوهش:
1. بررسی سیاست­گذاری ­های فرهنگی در هنر و ادبیات پهلوی اول.
2. نقش سیاست ­های فرهنگی در تبیین ارزش ­های زیبایی­ شناختی هنر و ادبیات پهلوی اول.

سؤالات پژوهش:
1. خط‌مشی‌ عاملان سیاست­گذاری فرهنگ برای ایجاد ارزش ­های زیبایی شناختی هنر و ادبیات پهلوی اول چه بود؟
2. ایدئولوژی «ایرانیگری و تجدد­خواهی» نزد عاملان قدرت، چگونه و تا چه اندازه موفق شد در ساخت آمرانۀ هنر و ادبیات پهلوی اول تأثیر بگذارد؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Cultural and Governmental Policies in Clarifying the Aesthetic Values of Iranian Art and Literature of the First Pahlavi

نویسندگان [English]

  • Ali Rezza Soleimani 1
  • Gholam Ali Hatam 2
  • Seyed Saeed Seyed Ahmadi Zavieh 3
1 P, H. D., student, Department of Art Research, Faculty of Theoretical Sciences and Advanced Art Studies, Farabi International Campus, University of Arts, Tehran.
2 P. H. D., Professor of Art Research Department, School of Theoretical Sciences and Advanced Art Studies, University of Art, Tehran, Iran.
3 P. H. D., Associate Professor of Art Research Department, School of Theoretical Sciences and Advanced Art Studies, University of Art, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Adopted political structures and approaches play a central role in the quality of art and literature. The first Pahlavi era should be considered as a great and epoch-making transition in the contemporary history of Iran. It was during this age that the emergence of a huge intellectual and political movement known as modernization, initiated the beginning of the construction of modern Iran. Thus, the Shah and his statesmen, as the political and cultural leaders of this trend, were committed to drawing the policy of writers, poets and artists. The articulation of this idea, which was cast in the form of a hegemony, dictated the two ideas of Iranianism and modernism at the same time in a corresponding manner. Although these two ideas came from the constitutional and Qajar descent and even earlier than that, in the first Pahlavi era, due to major regional and global transformations and events, they were considered a completely emerging idea in a discourse cycle. The change in the expression style of the artists indicated this transformation; As a result, the atmosphere of authoritarian political culture did not create a favorable environment for artists, specifically for writers and poets. The creation of relative freedoms in culture and art production, the originality of perception and the promotion of taste in art and architecture based on the aesthetic values ​​of ancient art and modernism, and the birth and achievement of valuable transhistoricity and artistic works can be considered among the achievements of this movement. The findings of this research, complied via the aid of library sources and following a historical-analytical method, conclude that Iranianism in its archaism approach and the powerful central government with its modernity-oriented approach are two reliable factors in the construction of Pahlavi art and literature.

Research aims:
1. Investigating cultural policies in the art and literature of the first Pahlavi age.
2. Understanding the role of cultural policies in explaining the aesthetic values ​​of first Pahlavi art and literature.

Research questions:
1. What were the policies of culture policymakers to create aesthetic values ​​of art and literature of the first Pahlavi period?
2. How and to what extent did the ideology of "Iranianism and modernism" influence the authoritarian construction of the first Pahlavi art and literature?

کلیدواژه‌ها [English]

  • The First Pahlavi
  • Art and Literature
  • Cultural Policy
  • Modernism
  • Aesthetic
آبراهامیان، یرواند. (1390). تاریخ ایران مدرن، ترجمۀ محمدابراهیم فتاحی، تهران: نی.
آرین ­پور، یحیی. (1372). از صبا تا نیما، ج 2، تهران: زوار.
آژند، یعقوب. (1363). ادبیات نوین ایران از مشروطیت تا انقلاب اسلامی، تهران: امیرکبیر.
آشوری، داریوش. (1377). ما و مدرنیت، تهران: نشر صراط.
آشوری، داریوش. (1355). واژگان فلسفه و علوم اجتماعی، چاپ دوم، تهران: نشر آگاه.
آل­احمد، جلال. (1357). هفت مقاله، تهران: رواق.
اسماعیلی، زیبا. (1395). «هنجارگریزی زمانی (باستان‌گرایی) در اشعار اخوان ثالث»، مطالعات ادبیات، عرفان و فلسفه، شمارۀ 2، 50-32.
بروجردی، مهرزاد. (1389). تراشیدم، پرستیدم، شکستم: گفتارهایی در سیاست و هویت ایرانی، تهران: نگاه معاصر.
حق­جو، امیر؛ سلطان زاده، حسین؛ تهرانی، فرهاد و آیوازیان، سیمون. (1398). «گرایش ­ها و رویکردهای­ نظری معماری بناهای دولتی و حکومتی دورۀ پهلوی اول و دوم»، نشریۀ مطالعات هنر اسلامی، سال پانزدهم، شمارۀ 34، ص. 159.
دل­زنده، سیامک. (1395). بررسی انتقادی تحولات تصویری هنر ایران، تهران: نظر.
زیباکلام، صادق. (1398). رضاشاه، تهران: روزنه.
سپانلو، محمدعلی. (1374). نویسندگان پیشرو ایران، تهران: نگاه.
عابدینی، حسن. (1366). صدسال داستان­نویسی در ایران، جلد 1، تهران: تندر.
غنی، سیروس. (1385). برآمدن رضاشاه، برافتادن قاجار و نقش انگلیسی ­ها، ترجمۀ حسن کامشاد، تهران: نیلوفر.
قلی ­پور، علی. (1398). پرورش ذوق عامه، تهران: نظر.
کاتوزیان، محمدعلی. (1372). ترجمه محمدرضا نفیسى و کامبیز عزیزی، اقتصاد سیاسى ایران از مشروطیت تا پایان سلسلۀ پهلوی، تهران: مرکز.
کشمیرشکن، حمید. (1396). کنکاشی در هنر معاصر ایران، تهران: نظر.
مسکوب، شاهرخ. (1384). داستان ادبیات و سرگذشت اجتماع، تهران: فرزان.
مریدی، محمدرضا. (1397)، گفتمان­های فرهنگی و جریان­های هنری ایران، تهران: نشر دانشگاه هنر.
مسعودنیا، حسین و فروغی، عاطفه. (1391). «بازتاب تحولات سیاسی و اجتماعی دورۀ پهلوی اول در رمان­های تاریخی و اجتماعی این دوره»، پژوهش­نامۀ تاریخ اجتماعی و اقتصادی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شماره اول، صص. 79-96.
ناتل­خانلری، پرویز. (1385)، مجموعه مقالات نخستین کنگرۀ نویسندگان ایران، تهران: کتابخانه ملی ایران.
همراز، ویدا. (1376). «نهادهای فرهنگی در حکومت رضاشاه، نشریۀ تاریخ معاصر ایران»، شمارۀ اول، صص. 63-50.
Brumfield, W. (2004). A History of Russian Architecture, university of Washington Press, USA.
Dye, T. R. (2005). Understanding Public Policy, Eleventh Edition, New Jersey, Pearson Prentice Hall.