تأثیر مضامین اخترشناسی بر نگارگری شاهنامه و آثار منظوم و مصوّر شاعران دورۀ اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران.

2 استادیار ، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران.

10.22034/ias.2022.313365.1789

چکیده

پیشگویی آینده از طریق ستارگان یا اجرام فلکی از زمان پیدایش بشر یکی از مسائل و موضوعات آکنده از رمز و راز به‏شمار می‏آید که با همۀ پیچیدگی‏اش کاربردی زیادی در فرهنگ جهانی یافته است؛ به‌گونه‏‏ای که در سراسر زندگانی آدمیان می‏توان کارکرد‏هایی از نجوم و طالع‏بینی را مشاهده کرد. در ایران ‏نیز از گذشته‏های دور، پهلوانان و شاهان برای انجام کارهای مختلف مانند جنگ یا ازدواج یا سفر، خود را ملزم به هم‏اندیشی با منجّمان و پیشگویان خبره می‏دانستند یا برخی از وقایع آینده را که در خواب می‏دیدند، با بهره‏گیری از دانش ستاره‏شناسان، مورد تعبیر یا تفسیر قرار دهند. این مضمون در ادبیات و نگارگری دورۀ اسلامی نیز دیده می‌شود. مسئله پژوهش حاضر واکاوی مفاهیم اخترشناسی در شاهنامه و آثار منظوم و مصور شاعران دورۀ اسلامی است. پژوهش حاضر به روش توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر داده‌های منابع کتابخانه‌ای به رشتۀ تحریر درآمده است. نگارندگان در این پژوهش کوشیده‏اند به بررسی میزان تطابق یا تشابه مقوله‌های اخترشناسی در ابیات شاهنامۀ فردوسی و دیگر پارسی‏سرایان دورۀ اسلامی بپردازند. نتایج، نشان می‌دهد که پیش‏بینی اختر‏شناسان بر روند زندگی ایرانیان در دورۀ اسلامی تأثیر فراوان داشته است. بسیاری از شاهان پیش از انجام امور حیاتی به هم‏اندیشی با منجمان پرداخته و با شنیدن پیشگویی‏ها از زبان این افراد، تصمیمات خود را تغییر می‏داده‏اند.
اهداف پژوهش:

بررسی میزان کاربُرد اصطلاحات اخترشناسی در شاهنامه و آثار منظوم و مصور شاعران دورۀ اسلامی.
بررسی چگونگی انعکاس اخترشناسی در نگارگری دورۀ اسلامی.

سؤالات پژوهش:

اهمیت دانش نجوم، در شعر فردوسی و دیگر پارسی‏سرایان به چه میزان می‏باشد؟
اخترشناسی در شاهنامۀ فردوسی و نگارگری دوره اسلامی چه بازتابی داشته است؟

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The effect of Astronomical themes on the painting of Shahnameh and the poetic and illustrated works of poets of the Islamic period

نویسندگان [English]

  • Ali Fakoori Juybari 1
  • Reza Forsati Joybari 2
  • Nahid Akbari 2
1 PhD student in Persian literature, Department of Persian literature, Ghaemshahr unit, Islamic Azad university, Ghaemshahr, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Persian literature, Ghaemshahr unit, Islamic Azad university, Ghaemshahr, Iran.
چکیده [English]

Divining the future through stars or constellations has been one of the most mysterious issues since the creation of mankind . Despite all it's complexity and mystery, it has a deep Application in world culture, in a way that the functions of divination and astrology can be observed through out human life. In Iran too from the distant past, kings and heroes in order to do different things such as war or marriage or travel considered themselves obliged to think with expert astronomers and fortune tellers or interprete some future events that they dreamed of with the use of astronomer's knowledge. The interpretation of such dreams may have contained messages of joy and victory or misfortune. Astronomers and fortune tellers with instruments such as sand and astrolabe or zigzag observed the stars and constellations according to the position of the stars and the twelve towers Saad and Nahs determined the days. It was then reported to the king or ruler to find out if doing so would have a good or bad end. In this article the authors have tried to analyse the degree of conformity or similarity of astronomical categories in the verses of Ferdowsi Shahnameh and other Persian poets of the Islamic period. The results show that astronomers' have had a great impact on the life process of Iranians both before Islam and in the Islamic period. Perhaps many kings consulted with astronomers before doing vital matters and changed of their decisions by hearing predictions from these people.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Astronomy
  • Shahnameh
  • Islamic Poets

مراجع

اتابکی، پرویز. (1381). شعر زندان (برگزیده و شرح اشعار مسعود سعد سلمان). تهران: انتشارات فرزان.
افشار، ایرج. (1348). دیوان کهنۀ حافظ. تهران: انتشارات فرهنگ ایران‏زمین.
باقری، مهری. (1376). دین‌های ایرانی پیش از اسلام. تبریز: نشریۀ دانشگاه تبریز.
بهنام‏فر، محمد؛ محمدی، محمدعلی. (1388). «بازتاب علم نجوم در شگردهای تصویرگری خاقانی». مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه آزاد واحد سراوان، شمارۀ66. 75-45.
خاقانی، افضل‏الدین بدیل‌بن‏علی. (1368). دیوان خاقانی. به‏کوشش ضیاءالدین سجادی. چ3. تهران: زوّار.
خرمشاهی، بهاء‌الدین. (1373). حافظ‏‏‌نامه. چ6. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. 
دماوندی، مجتبی. (1384). جادو در اقوام، ادیان و بازتاب آن در ادب‌فارسی. سمنان: آبرخ.
رضی، هاشم. (1371). آیین مهر(میترائیسم). چ1. تهران: بهجت.
رینگرن، هلمر. (1388). تقدیر اعتقادی در منظومه‌های حماسی فارسی (شاهنامه و ویس و رامین). بازگردان ابوالفضل خطیبی. تهران: هِرمِس.
سمیعی، کیوان. (1361). تحقیقات ادبی. تهران: زوّار.
شهنوازی، بهناز. 1398.«بررسی تطبیقی جلوه‏های گوناگون خورشید براساس نجوم قدیم در اشعار نظامی و انعکاس آن در خمسۀ شاه‏طهماسبی». مجلۀ مطالعات هنر اسلامی. دورۀ16. شمارۀ38. 244- 230.
فردوسی، ابوالقاسم. (1366). شاهنامه. ویرایش جلال خالقی. ج1. نیویورک: بنیاد میراث ایران.                                 
___________. (1371). شاهنامه. ویرایش جلال خالقی. ج3. کالیفرنیا: بنیاد میراث ایران.
___________. (1373). شاهنامه. ویرایش جلال خالقی. ج4. کالیفرنیا: بنیاد میراث ایران.
__________. (1375). شاهنامه. ویرایش جلال خالقی. ج5. کالیفرنیا: بنیاد میراث ایران.
__________. (1386). شاهنامه. ویرایش جلال خالقی. ج7. کالیفرنیا: بنیاد میراث ایران.
__________. (1386). شاهنامه. ویرایش جلال خالقی. ج8. کالیفرنیا. بنیاد میراث ایران.
قافله‏باشی، اسمعیل؛ هاشمی عرقطو، علی. (1389). «کاربرد خاص اصطلاحات نجومی یکی از خصیصه‏های سبکی فردوسی». فصل‏نامۀ تخصصی سبک‏شناسی نظم و نثر فارسی. شمارۀ 1: 139- 119.
کزازی، میرجلال‌الدین. (1386). نامۀ باستان. ج1. چ6. تهران: سمت.
_____________. (1390). نامۀ باستان. ج3. چ6. تهران: سمت.
_____________. (1391). نامۀ باستان. ج6. چ4. تهران: سمت.
 ماهیار، عباس. (1382/الف). شرح مشکلات خاقانی(دفتر یکم؛ از ثری تا ثریّا). تهران: جام گل.
_________. (1382/ب). شرح مشکلات خاقانی (دفتر دوم؛ خارخار بند و زندان). چ2. تهران: جام گل.
_________. (1384). شرح مشکلات خاقانی (دفتر چهارم؛ پنج نوشِ سلامت). تهران: جام گل.
مشکوة، فرزاد. (1372). آسترولوژی یا نجوم احکامی. تهران: چاپ گلچین.
منصوریان، حسین و تربتی‌نژاد، بهجت. (1394). رؤیای اساطیر. گرگان: تنعیم.
نظامی گنجوی، الیاس‏بن‌یوسف. (1313). مخزن‏الأسرار. به‏کوشش وحید دستگری. تهران: چاپ ارمغان.
واندروردن، بارتلل. (1372). پیدایش دانش نجوم. بازگردان همایون صنعتی‌زاده. تهران: پژوهشگاه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار