تحلیل حضور کیفی نور در مساجد تاریخی اسلامی نمونه موردی: مسجد شیخ لطف الله، مسجد سلیمیه و مسجد جامع قرطبه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری پژوهش هنر، دانشکده هنر دانشگاه شاهد، تهران، ایران

2 عضو هیات علمی، استادیار دانشکده هنر ، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

10.22034/ias.2022.314075.1790

چکیده

باتوجه‌به جایگاه ارزشمند نور در هنر اسلامی و رابطۀ مستقیم آن با مفاهیم حکمی، کامل‌ترین بازخوانی تجلیات نور می‌تواند بر روی فضاهای نیایشی صورت پذیرد. نور یکی از عناصر مورد توجه در معماری اسلامی است. این تحقیق با روش توصیفی ـ تحلیلی و رویکرد تطبیقی براساس اطلاعات میدانی و کتابخانه‌ای انجام شده است. برای انجام این تحقیق، سه نمونه از شاخص‌ترین مساجد اسلامی، مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان، مسجد سلیمیه استانبول و مسجد جامع قرطبه در کوردوا انتخاب شد. میزان دریافت تابش نور طبیعی روز از نورگیرها در گرم‌ترین و سردترین روز سال در ساعت ۱۲ ظهر با استفاده از سنجش روشنایی نور توسط نرم‌افزار تردی مکس دیزاین در سطح پلان و دید ناظر مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت. یافته‌های پژوهش و نتایج آنالیزها نشان می‌دهد؛ گزینش مکان، تعداد و فرم نورگیرها، فضای مساجد را به‌واسطۀ حضور متوازن و متعادل نور و یا حضور تأکیدی در جهت و با هدفی خاص مورد تأثیر قرار داده است. صورت شکلی این گزینش به سبب شرایط پیرامونی حاکم بر مکان و امکانات رایج در فن برپاسازی معماری متفاوت و در نتیجۀ میزان نور دریافتی در هر سه مسجد متفاوت بوده است. هدف غایی در هر سه مسجد ایجاد فضای معنوی و متحد کردن نمازگزاران در زیر نور الهی است که به‌صورت یکسان در فضای مسجد سلیمیه تقسیم می‌شود و در فضای تاریک مسجد شیخ لطف‌الله و مسجد جامع قرطبه به‌صورت اثرهای نوری، شاخص‌تر از حضور مستقیم نور تجلی می‌یابد.
اهداف پژوهش:

کشف اصول و قوانین نورپردازی و نقش نورگیرها در توزیع نور طبیعی در مساجد تاریخی اسلامی.
تحلیل حضور کمی و کیفی نور در نمونه‌های مورد مطالعه.

سؤالات پژوهش:

چه رابطه‌‍ای میان معماری فضا و فرم نورگیرها در معنویت بخشی به فضا در مساجد اسلامی (مسجد شیخ لطف‌الله، مسجد سلیمیه و مسجد قرطبه) وجود دارد؟
چه عواملی در مساجد تاریخی در کیفیت و کمیت به حضوررسانی نور نقش دارند؟

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analysis of the qualitative presence of light in historic mosques (Case Study: Sheikh Lotfollah and Selimiye Mosques and Mosque-Cathedral of Cordoba)

نویسندگان [English]

  • Somayeh Arezoofar 1
  • Mohsen Marasy 2
1 PhD Student of Arts Research, Shahed University of Tehran
2 Assistant Professor, faculty of Art, Shahed University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Due to the valuable place of light in Islamic art and its direct relationship with theological concepts, the most complete re-reading of the manifestations of light can be done on prayer spaces.This research was performed by descriptive-analytic method. In order to discuss scale of day light estimation in historical mosques, three mosques were discussed from historical ones and the amount of natural daylight received from skylights on the hottest and coldest day of the year at 12 noon with the use of light brightness was analyzed by Max Design fragility software at the level of plan and observer vision.
Analysis results showed that the ultimate goal in all three mosques is to create a spiritual atmosphere and unite the worshipers under the divine light, which is equally distributed in the space of Salimiyeh Mosque, and in the dark space of Sheikh Lotfollah Mosque and Cordoba Mosque as light effects, more significant than the direct presence of light Manifests.
aims of research
1. Discover the principles and laws of lighting and the role of skylights in the distribution of natural light in historic Islamic mosques.
2. Analysis of quantitative and qualitative presence of light in the studied samples.
research questions
1. What is the relationship between the architecture of the space and the form of skylights in spiritualizing the space in Islamic mosques (Sheikh Lotfollah Mosque, Selimiyeh Mosque and Cordoba Mosque)?
2. What factors play a role in the quality and quantity of light in historic mosques?

کلیدواژه‌ها [English]

  • light
  • Islamic Architecture
  • Sheikh Lotfollah Mosque
  • Salimiyeh Mosque
  • Cordoba Grand Mosque

مراجع

قرآن.
اتینگهاوزن ریچارد؛ گرابر، الگ. (۱۳۹۶). هنر و معماری اسلامی. مترجم (یعقوب آژند)، تهران: انتشارات سمت.
احمدیان تازه محله، کاوه. (۱۳۹۶). طراحی روشنایی و آموزش نرم‌افزار DIALUX، تهران: انتشارات طراح.
اخوتی، محمدرضا. (۱۳۸۷). سلسله مراتب در مکتب اصفهان، مجموعه مقالات معماری و شهرسازی، تهران: نشر فرهنگستان هنر.
الهی قمشه‌ای، مهدی. (1385). ترجمه فارسی قرآن کریم، تهران: انتشارات جمهوری.
باسانو، مری. (۱۳۸۵). نور، مترجم (فریبا مقدم)، تهران: انتشارات صیدا.
بلخاری، حسن. (۱۳۸۴). مبانی عرفانی هنر و معماری اسلامی، دفتر اول و دوم، تهران: نشر سوره.
بورکهارت، تیتوس. (۱۳۹۶). هنر مقدس، مترجم (جلال ستاری)، تهران: سروش، انتشارات صدا و سیما.
بمانیان، محمدرضا؛ عظیمی، سید فاطمه. (۱۳۸۹). «انعکاس مبانی منبعث از جهان‌بینی اسلامی در طراحی معماری». مطالعات شهر ایرانی اسلامی، دوره ۱(۲): 39-48.
بمانیان، محمدرضا؛ عالی‌نسب، محمدعلی. (۱۳۹۱). «بررسی نقش نور در تبیین توالی فضا در معماری اسلامی (نمونه موردی: مسجد شیخ لطف‌الله)». پژوهش هنر، (۴): 82-71.
حیدری، شاهین. (۱۳۸۸). معماری و روشنایی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
سهروردی، شهاب‌الدین. (۱۳۷۵). مجموعه منصفات، مجلدهای ۱،۲،۳،۴، چاپ دوم، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
طباطبایی، سیدمحمدحسین. (۱۳۷۰). تفسیر المیزان، جلد پانزدهم، چاپ پنجم، قم: نشر بنیاد فکری علامه طباطبایی.
ماهوش، مریم. (۱۳۹۳). حضور کیفی نور در معماری قدیم ایران، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
ندیمی، هادی. (۱۳۸۶). کلک دوست: ده مقاله در هنر و معماری، اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.
نعمت گرگانی، ام‌البنین. (۱۳۸۱). «پیشینۀ نور در معماری و وسایل روشنایی در هنر اسلامی ایران»، اثر (35): 323-316.
وفایی، عباس؛ نزهت، بهمن. (۱۳۸۸). «در پرتو انوار معنوی (تحلیلی از ساختار تجربه عرفانیِ عرفا در باب نماد نور)». ادبیات عرفانی، (۱): 169-198.
هومانی‌راد، مرضیه، تمله حسنی و طاهباز، منصور. (۱۳۹۳) «بررسی نقش روز در فضای عبادی در مساجد معاصر»، معماری و شهرسازی آرمان شهر، ویژه‌نامه منتخب مقالات اولین همایش روشنایی و نورپردازی ایران، (۷): 11-23.
هومانی‌راد، مرضیه؛ طاهباز، منصوره و پورمند، حسنعلی. (۱۳۹۷). «کندوکاوی در نسبت نورگیرها و روشنایی روز در معماری گنبدخانه‌های مساجد تاریخی و معاصر»، صفه، ۲۸(۸۲)، 69-90.
هومانی‌راد، مرضیه؛ طاهباز؛ منصوره و حسنی؛ تمله. (۱۳۹۴). «معرفی شیوه سنجش کیفیت روشنایی عکاسی HDR با رویکرد کشف شگردهای نور روز در معنویت بخشی به فضا در مسجد شیخ لطف‌الله و مسجد اصفهان»، معماری و شهر سازی آرمان شهر، ویژه نامه منتخب مقالات دومین همایش روشنایی و نورپردازی ایران. (۸): 15-26.
هومانی‌راد، مرضیه؛ شرفی‌نفر، اشکبوس. (۱۳۹۴). «کندوکاوی در نسبتِ ارگونومی و معنویت بخشی نور روز در معماری مساجد»، معماری و شهرسازی آرمان شهر، ویژه‌نامه منتخب مقالات دومین همایش روشنایی و نورپردازی ایران، (۸):1-13.
هیلن براند، روبرت. (۱۳۸۳). معماری اسلامی، مترجم (آیت‌الله شیرازی)، تهران: چاپ روزنه.
یاوری، حسین؛ باوفا، رقیه. (۱۳۹۰). اصفهان باغ آسمان، تهران: انتشارات سیمای دانش.
یعقوب‌زاده، نوید. (۱۳۹۰). «بررسی دلایل ساخت مسجد شیخ لطف‌الله و امام اصفهان»، اولین همایش ملی معماری و شهرسازی اسلامی، تبریز، دانشگاه هنر اسلامی تبریز.
Arseven, C. E. (1984). History of Turkish Art, Istanbul.
Barut, K. (2016). Natural Lighting Analysis on Classic Era Buildings of Three Monotheistic Religions, (M. Sc. Thesis), Science Institute, Gazi̇ University.
Bolak, O. (1967). A Research on Illumination of Mosques. Istanbul: ITU.
king, R. (2007). Divine Constructions: A Comparison of the Great Mosque of Cordoba and Notre-Dame-du-Chartres, Boston College University Libraries, Dissertation.
Kuban, D. (1988). Light and Window. Biography of architect Sinan and her works, C. I, Istanbul, Turkey.
Lighting Guide 13. (2014). Lighting for Places of Worship, Cibse (The Society of Light and Lighting). England: SLL Lighting.
The SLL Code for Lighting. (2012). London: The Society of Light and Lighting. CIBSE.
Dogan, T. (2001). " Lighting Order Development in Ottoman Mosque Architecture (XIV- XVII. Century) ", YYU Journal of Education Faculty (1): 295-320.
Goodvin, G. (1996). "Sinan, Light and Form", International Architect Sinan Symposium Papers, Ankara, 217-221.
Nabil & Mardaljevic. (2005). "Useful Daylight Illuminate: A new Paradigm for Assessive", Day lighting in Building in Lighting Research and Technology, 37(1),41-59.
Takikawa, M. (2015). "Hagia Sophia and Sinan’s Mosques: Structure and Decoration in Suley-Maniye Mosque and Selimiye Mosque", Seijo Aesthetics Art History, (17), 103–119.
The SLL Code for Lighting. (2012). London: The Society of Light and Lighting. CIBSE.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار