مطالعه تطبیقی نقوش غربی و نقوش ایرانی عمارت‌های دوره قاجار مورد پژوهی: عمارت باغ عفیف‌آباد شیراز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه معماری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

10.22034/ias.2022.320701.1828

چکیده

یکی از عوامل مهم در زیبایی آثار معماری ایران در بسیاری از دوره‌های تاریخی، تزئینات و نقوش آن‌ها می‌باشد. در این میان، عمارت عفیف‌آباد شیراز یکی از آثار ارزشمند معماری ایرانی-اسلامی در دورۀ قاجاریه، ازلحاظ تزئینات و به‌خصوص نقاشی است. به همین سبب، بررسی و مطالعه نقوش این بنا می‌تواند موجب بازشناسی هویت فرهنگی و زمینه‌های مؤثر در شکل‌گیری آن‌ها گردد. مسئله این پژوهش، شناخت چگونگی تأثیر هنر و معماری دوره‌های مختلف تاریخ در نقوش این بنا می‌باشد. در این تحقیق از روش توصیفی–تحلیلی استفاده شده است. گردآوری اطلاعات به شکل کتابخانه‌ای و اسنادی و نیز به‌صورت میدانی انجام شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که نقوش موجود در عمارت عفیف‌آباد که اکثراً نقاشی سقفی و در برخی قسمت‌های بنا نقش برجسته‌های گچ‌بری و کاشی‌کاری، برگرفته از نقوش دوران باستان ایران نقش برجسته‌های هخامنشی- ساسانی و نیز نقوش دوران پس از اسلام در ایران و اکثر نقوش، طرح‌های غربی و اروپایی است که برگرفته از معماری کارت‌پستالی است زیرا هنر ایرانی در زمان قاجار به‌واسطۀ ارتباط این دوره با غرب، ورود اجناس و محصولات کشورهای اروپایی به ایران و حضور هنرمندان زیادی در این دوره به اروپا سبب رواج هنر و فرهنگ غرب در آثار معماری عصر قاجار شد.
اهداف پژوهش:

بررسی نقوش عمارت عفیف‌آباد شیراز، دسته‌بندی نقوش و ریشه‌یابی برخی مضامین آن.
مقایسه نقوش ایرانی و غربی موجود در عمارت عمارت عفیف‌آباد شیراز.

سؤالات پژوهش:

نقوش موجود در عمارت عفیف­آباد شیراز دارای چه مضامینی است؟
نقوش کار شده در عمارت عفیف‌آباد شیراز از هنر و معماری کدام دوران الهام گرفته‌اند؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Comparative study of Western and Iranian motifs of Qajar mansions Case study: Afifabad Garden Mansion in Shiraz

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Nekooeimehr
  • Hossein Soltanzadeh
  • Shervin Mirshahzadeh
Department of Architecture, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

One of the important factors in the beauty of Iranian architecture works in many historical periods is their decorations and designs. Meanwhile, Afifabad mansion in Shiraz is one of the valuable works of Iranian Islamic architecture in the Qajar period, in terms of decorations and especially paintings. For this reason, studying the designs of this building can lead to the recognition of cultural identity and the effective contexts in their formation. The purpose of this research is to know how the art and architecture of different periods of history affect the designs of this building. In this research, descriptive-analytical method has been used and data collection has been done in the form of libraries and documents and also the field method. The results indicate that the designs mansion, which are mostly ceiling paintings and in some parts of the building are plaster and tile reliefs, taken from ancient Iranian designs Achaemenid-Sassanid reliefs and post-period designs is from Islam and most The motifs of Western and European designs are taken from postcard architecture. because Iranian art during the Qajar period, due to the connection of this period with the West, the arrival of European countries goods and products to Iran and the presence of many artists in this period to Europe caused the spread of Western art and culture in Qajar architecture.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qajar period
  • decorations
  • motifs
  • Afifabad mansion in Shiraz
آذرپاد، حسن. (1372). فرشنامه ایران. تهران: مؤسسه مطالعات فرهنگی.
آریان پور، علیرضا. (1365). پژوهشی در شناخت باغ‌های ایران و باغ‌های تاریخی شیراز، تهران: نشر تاریخ و فرهنگ ایران.
آژند، یعقوب. (1385). مکتب نگارگری اصفهان، تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.
الهی، دیاکو، مشفقی، آرش، علیزاده خیاط، ناصر. (1399). «بازتاب رمانتیسم در شعر لنگرودی و انعکاس آن در نقاشی قاجار»، مطالعات هنر اسلامی، دوره 16، 38، 60-48.
انصاری، حمیدرضا؛ حیدری، عرفان. (1397). «تأملی بر تأثیرات تطور فرهنگ و جامعه ایران در میانه عصر قاجار بر دیوارنگاری»، نشریه هنرهای زیبا، دوره 23، شماره 1.
براتلو، عطیه. (١٣٩١). «چگونگی ورود معماری غرب در قراقخانه»، دانشگاه هنر تهران: دانشکده معماری و شهرسازی.
بغلانی، سمانه؛ سامانیان، صمد. (1398). «مطالعه تطبیقی نقوش و تزئینات اسطرب­های صفوی ایران و مغولی هند (مطالعه موردی: اسطرب­های موزه ستاره‌شناسی ادلر)»، مطالعات تطبیقی هنر، شماره هفدهم، 125-107.
بلیلان اصل، لیدا؛ کفاشیان، زهرا؛ اقبالی، مولود و هاشمی، میرداود. (1397). «بررسی تأثیر عکس، تمبر و کارت‌پستال بر دیوارنگاری‌های خانه‌های قاجار تبریز (مطالعه موردی: خانه حریری تبریز)». مطالعات فرهنگ - ارتباطات، شماره 46 ، 111-89.
بمانیان، محمدرضا؛ مؤمنی، کورش و سلطان­زاده، حسین. (1389). «بررسی نوآوری و تحولات تزئینات و نقوش کاشی‌کاری مسجد- مدرسه­های دوره قاجار»، - نگره، شماره 18، 23-12.
بیانی، خانبابا. (1375). پنجاه سال تاریخ ناصری، تهران: علم.
پاکباز، روئین. (1393). نقاشی ایران از دیرباز تا امروز، تهران: نشر زرین و سیمین.
پارسایی، مهدی؛ شهابی‌راد، فاطمه. (1394). «روایتگری نقوش آهکی در حمام وکیل شیراز»، اولین همایش ملی معماری ایرانی، اسلامی (سیمای دیروز چشم‌انداز فردا)، شیراز.
پاشاپور، مرتضی؛ محمدزاده، مهدیرو چرخی، رحیم. (1393). «مطالعه و بررسی دیوارنگاری­های تاریخی تبریز (دوره قاجار)»، فصلنامه پژوهش هنر، شماره 7، 88-81.
پرهام، ماندانا. (1388). «جایگاه اسب در هنر ایران باستان»، نشریه جلوه هنر، شماره 1، 12-5.
پنجه‌باشی، الهه؛ دولاب، فاطمه. (1397). «مطالعه ویژگی و ساختار نقوش سردر بناهای کاشی‌کاری شده در شیراز در دوره قاجار»، نگره، شماره 48، 125-105.
ترکاشون، بهاره؛ افضلیان، خسرو؛ صحاف، خسرو و ثقته‌السلامی، عمید الاسلام. (1400). «تبیین مؤلفه و شاخص‌های اثرگذار مدرنیسم در خانه‌های اعیانی مشهد در اواخر دوره قاجار»، مطالعات هنر اسلامی، دوره18، شماره 41، 124-136.
تورنتن، لین. (1374). تصاویری از ایران، ترجمه مینا نوایی، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
جهانبخش، هانا؛ شیخی نارائی، هانیه. (1395). «پژوهشی پیرامون نقش گُل و مرغ و کاربرد آن در هنرهای سنتی ایران (دوران زندیه و قاجاریه)»، فصلنامه تاریخ نو، ش16، 88-77.
جهانگرد، علی‌اکبر؛ شیرازی، علی‌اصغر و پوررضائیان، مهدی. (1394). «تبیین نظریه واقع­نگاری آرمانی در نگارگری قاجاری و نسبت پیکرنگاری درباری با آن»، فصلنامه کیمیای هنر، شماره 16، 122-107.
چرخی، رحیم. (1395). «مطالعه، مستندنگاری و طبقه­بندی موضوعی نقاشی­های دیواری خانه­های قاجاری تبریز»، سازمان میراث فرهنگی، صنایع­دستی و گردشگری تبریز.
حسین‌آبادی فراهانی، شبنم. (1396). «بررسی کارکرد‌های تمبر پستی در دوران قاجار و پهلوی اول»، فصلنامه پژوهش‌های تاریخی، دوره 10، شماره 1، 94-79.
حقیر، سعید؛ صلواتی، کامیار. (1399). «تمجیدهای ایرانیان از معماری فرنگ و رابطۀ آن با انتقادهای آنان از معماری ایران در اواخر دوران قاجار»، نشریه علمی باغ نظر، دوره 18، شماره 83، 12-1.
خزاعی، فاطمه؛ صافی­نژاد، مینا؛ همی، رضا و احمدسنوسی، حسن. (1398). «تأثیرپذیری تزئینات معماری کرمان از فرهنگ ایرانی، هندی و چینی (عهد صفویه تا دوران معاصر)»، نشریه علمی باغ نظر، دوره 16، شماره 72، 80-65.
خرمایی، محمدکریم. (۱۳۸۶) .شیراز یادگار گذشتگان، شیراز: نشر فرهنگ پارس.
درج­ور، فاطمه. (1395). «مطالعه نقاشی عامیانه عصر قاجار (با محوریت مضامین مذهبی)»، مجله مطالعات هنر اسلامی، شماره 24، 20-7.
رایس، دیوید تالبوت، (1384). هنر اسلامی، ترجمه ماه ملک بهار، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
رجبی، زینب؛ افشاری، مرتضی. (1396).  «بررسی تأثیرات طراحی و نقوش هنر هخامنشی و ساسانی بر آثار استاد مجید مهرگان»، فصلنامه علمی-پژوهشی نگره، شماره 45، 44-22.
سجادی، فریبرز؛ رستمی، محسن، رستمی، ثریا. (1393). «ریشه‌های تاریخی چالش سنت و تجدد در معماری معاصر قاجاریه»، نشریه نقش‌جهان، شماره 2، 85-76.
شاپوریان، فریبا. (1397). «بررسی ویژگی‌های نقوش گچ‌بری سنتی در آثار معماری دوره قاجار (نمونه موردمطالعه بنای باغ فردوس تهران)»، نشریه معماری و شهرسازی پایدار، دوره 5، شماره 2، 96-85.
شکوهیان، غلامعلی؛ شیرازی، علی‌اصغر. (1389)، بررسی و طبقه‌بندی موضوعی نقاشی‌های دیواری باغ ارم شیراز دوره قاجار، فصلنامه علمی - پژوهشی نگره، شماره 16، 22-2.
صحافی اصل، پریسا؛ آیت‌اللهی، حبیب‌الله، (1390)، «بررسی تداوم عناصر تزئینی معماری ایران باستان در معماری دوران اسلامی ایران تا پایان دوره صفوی»، نگره، شماره 19، 82-63.
صفایی، آذر؛ میرزا ابوالقاسمی، محمدصادق. (1398). «تزئینات معماری در حوض‌خانه خانه دخانچی شیراز»، دو فصلنامه علمی نگارینه هنر اسلامی، دوره 6، شماره 17، 94-87.
قنبری، تابان؛ سلطان‌زاده، حسین و نصیرسلامی، محمدرضا. (1395). «نشانه­شناسی محتوا و زمینه‌های مؤثر بر دیوارنگاری و تزئیناتِ دوره زندیه با تأکید بر درون­مایه­های هنر قومی»، نشریه علمی باغ نظر،، شماره 45، 28-14.
فدوی، محمد، (1386). تصویرسازی در عصر صفویه و قاجار، تهران: دانشگاه تهران.
فلور، ویلم، (1395). نقاشی دیواری در دوره قاجار، مترجم: علیرضا بهارلو، تهران: پیکره.
قبادیان، وحید. (1394). مبانی و مفاهیم در معماری معاصر غرب، تهران: نشر دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
کمالی، علیرضا. (۱۳۸۵). مروری بر تحولات دیوارنگاری در ایران، تهران: زهره.
کینجی، ئه اورا؛ رجب‌زاده، هاشم. (1383). فارس شناخت، بنیاد فارس‌شناسی.
کفشچیان مقدم، اصغر؛ منصوری، امیر. (1392). «بررسی تزیینات معماری سنتی ایران از منظر دیوارنگاری»، نشریه هنرهای زیبا، هنرهای تجسمی، دوره 18، شماره 3، 27-13.
کیانی، مصطفی. (1392). «جایگاه هنر آجرکاری تزئینی در معماری دوره پهلوی اول»، نشریه هنرهای زیبا، دوره 18، شماره 1، 28-15.
لاری، مریم. (1397). «خوانش بینامتنی و تقابل‌های دوتایی در نقاشی دیواری قصر سردار ماکویی (سفره ایرانی و فرنگی)»، مطالعات هنر اسلامی، شماره 32، 33-55.
مدهوشیان‌نژاد، محمد؛ حدادیان، محمدعلی و رازانی، مهدی. (1396). «مطالعه تطبیقی دیوارنگاری در تالارهای شاه‌نشین‌خانه حریری تبریز و خانه قوام‌الدوله تهران»، فصلنامه هنرهای صناعی اسلامی، شماره 1، 51-36.
مقبلی، آناهیتا؛ گلچین، شیما. (1393). «تبیین ریشه­های جریان نقاشی نوگرای ایران (1345-1320)»، نشریه چیدمان، شماره 6، 50-40.
مؤمنی لندی، مهناز، چیت‌سازیان، امیرحسین، (1395). «نگاهی بر عناصر نمادین کاشی نگاره‌های قاجار کرمان (مطالعه موردی ده اثر)»، نگارینه هنر اسلامی، دوره 2، شماره 15 ، 44-22.
Diba, L. S. (2006). Making History: A Monumental Battle Painting of the Perso-Russian Wars. Artibus Asiae66(2), 97-110.‏
Fehevvari, G. (2000). The art of the Islamic world in the Tareq Rajab museum, IB Tauvis & co. Ltd. London.‏
Grabar, O. (2001). Reflections on Qajar art and its significance. Iranian studies34(1-4), 183-186.‏
Koosha, K. (2001). The Migration of Persian Artists to India in the Safavid Period.‏ Tavoos Art Quarterly, Vol 8: 1-17.
Robinson, B. W. (1983). Persian royal portraiture and the Qajars. na.‏
Titley, N. M. (1983). Persian miniature painting. London: The British Library.‏