زمان روایی و عناصر توصیفی در رمان عالَمٌ بِلا‌خرائط جبرا ابراهیم جبرا و عبدالرحمن منیف بر اساس نظریه ژرار ژنت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه زبان و ادبیات عرب، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 گروه زبان و ادبیات عرب، واحد گرمسار، دانشگاه آزاد اسلامی، گرمسار، ایران.

3 گروه زبان و ادبیات عرب، دانشگاه تهران، ایران.

10.22034/ias.2022.324079.1853

چکیده

زمان ازجمله عناصری هست که تأثیر شگرفی بر کلیت فضای روایی داستان‌ها می‌گذارد. ژرار ژنت نظریه‌پرداز فرانسوی عنصر زمان را از مؤلفه‌های اصلی پیشبرد هر روایت می‌داند و آن را به دو نوعِ زمان دال (مقدار زمان خوانش متن) و زمان مدلول (مقدار زمان رخدادهای داستان) تقسیم می‌کند و میان آن دو، سه سطح نظم و تداوم و بسامد را مطرح می‌کند. رمان «عالم بلاخرائط» محصول مشترک دو رمان‌نویس بزرگ جهان عرب، جبرا ابراهیم جبرا و عبدالرحمن منیف است که با تمی اجتماعی، تصویری از جوامع عربی را در سال 1979م ارائه داده است. یکی از ویژگی‌های برجسته این رمان کاربرد عنصر زمان با انواع و سطوح مختلف آن است که پژوهش حاضر با تکیه بر روش توصیفی و تحلیلی، با استناد به الگوی ساختاری ژنت در پی بررسی دقیق آن بر‌آمده است. رهیافت این جستار حاکی از آن است که روایت در سرتاسر رمان با سیر نابهنگام خود، به شیوه خاطره‌گویی راوی (علاء‌الدین) نقل شده است، اما در دل همین گذشته‌نگری‌ها، آینده‌نگری‌هایی نیز به چشم می‌خورد که با پیچیدگی روایی خاصی در همان قالب گذشته‌نگری، روایت شده است. بارز‌ترین آینده‌نگری‌ها، پیشگویی‌های فال‌گیرانه شخصیت فرعی داستان (عمه نصرت) است که از سرنوشت شخصـیّت‌هـای رمان پـرده بر‌مـی‌دارد. تداوم این رمان 383 صفحه‌ای که شامل زمان تقویمی شش ماهه است، به سبب کاربرد درنگ‌های توصیفی فراوان، با شتاب منفی کل متن همراه است. کارکرد انواع بسامدها در این رمان به میزان چشمگیری متداول است، امّا بسامد مفرد از نوع معمول بیشترین کاربرد را دارد.
اهداف پژوهش:

بررسی ظرفیت‌های ادبی-روایی عنصر زمان در رمان عالم بلا‌خرائط.
بررسی نقش هر یک در روایت داستان و معرّفی و تحلیل شخصیّت‌های آن.

سؤالات پژوهش:

جبرا ابراهیم جبرا و عبدالرحمن منیف تا چه حدّی توانسته‌اند از ظرفیت‌های ادبی-روایی عنصر زمان در رمان عالم بلا‌خرائط بهره‌مند گردند؟
انواع مؤلفه‌های زمان و نقش هر یک در روایت داستان و معرّفی و تحلیل شخصیّت‌های آن چیست؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Narrative Time and Descriptive Elements in Jabra Ibrahim Jabra and Abdul Rahman Manif

نویسندگان [English]

  • Fahimeh Yeganeh Dizajvar 1
  • Seyed Babak Farzaneh 1
  • Leila Ghasemi 2
  • Ezzat Mullah Ebrahimi 3
1 Department of Arabic Language and Literature, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 Department of Arabic Language and Literature, Garmsar Branch, Islamic Azad University, Garmsar, Iran.
3 Department of Arabic Language and Literature, University of Tehran, Iran.
چکیده [English]

Time is one of the elements that has a tremendous impact on the overall narrative space of stories. The French theorist Gerard Genet considers the element of time as one of the main components of the development of any narrative and divides it into two types of signifier time (the amount of time to read a text) and signified time (the amount of time of story events). Raises the frequency. The novel "The Immaculate Conception" is a joint production of two great novelists of the Arab world, Jabra Ibrahim Jabra and Abdul Rahman Manif, who presented a picture of Arab societies in 1979 with a social theme. One of the salient features of this novel is the use of the element of time with its different types and levels. The approach of this essay indicates that the narrative is narrated throughout the novel with its untimely course, in the manner of the narrator (Aladdin)'s reminiscences, but in the heart of these retrospectives, there are also futurisms that with a certain narrative complexity in the same retrospective format. It has been narrated. The most obvious foresight is the fortune-telling predictions of the sub-character of the story (Aunt Nusrat), which reveals the fate of the characters in the novel. The continuation of this 383-page novel, which includes a six-month calendar time, is accompanied by a negative acceleration of the whole text due to the use of many descriptive points.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Novel
  • time
  • world without flaws
  • Jabra Ibrahim Jabra
  • Abdul Rahman Manif
احمدی، بابک. (1378). ساختار و تأویل متن (نشانه شناسی و ساختارگرایی). تهران: نشر مرکز.
اخوت، احمد.(1371). دستور زبان داستان. اصفهان: فردا.
أیوب، محمد.(2001). الزمن و السرد القصصی فی الروایه الفلسطینیه المعاصره. القاهره: دارالسندباد للنشر والتوزیع.
العید، الیمنی. (1986). الراوی- الموقه والشکل (دراسه فی السرد الروائی). بیروت: مؤسسه الأبحاث العربیه.
القصروای، مها حسن. (2004). الزمن: فی الروایة العربیة. بیروت: المؤسسه العربیه للدراسات و النشر.
برنس، جیرالد. (2003). المصطلح السردی. ترجمه‌ی عابد خازندار. القاهره: المجلس الأعلی للثقافه.
بوطیب، عبدالعالی. (1993). اشکالیه الزمن فی النص الروایی. مجله النقد الأدبی. العدد2.
تودوروف، تزوتان. (1382). بوطیقای ساختگرا. ترجمه محمد نبوی. تهران. آگاه.      
تولان، مایکل جی. (1383). درآمدی ناقدانه –زبان‌شناختی بر روایت. ترجمه‌ی ابوالفضل حرّی. تهران: بنیاد سینمایی فارابی.
جبرا، جبرا ابراهیم والمنیف، عبدالرحمن. (1992). عالم بلاخرائط. بیروت: المؤسسة العربیة للدراسات والنشر.
جرار، ماهر. (2005). عبدالرحمن منیف سیرة وذکریات. بیروت: المرکز الثقافی العربی.
جینیت، جیرار. (1997) خطاب الحکایه (بحث فی المنهج). ترجمة محمد معتصم وآخرون. القاهره: المجلس الأعلی للثقافه.
الحاج علی، هیثم. (2008). الزمن النوعی واشکالیات النوع الروایی. بیروت: مؤسسه الانتشار العربی.
خلیل، ابراهیم. (2001). جبرا إبراهیم جبرا الأدیب الناقد. بیروت: المؤسسة العربیة للدراسات والنشر.
ریمون کنان، شلومیت. (1387). روایت داستانی: بوطیقای معاصر. ترجمه ابوالفضل حرّی، چاپ 1، تهران: نیلوفر.
 الزعبی، أحمد. (1993). مقالات فی الأدب والنقد. أربد، أردن: مکتبة الکتانی.
رسولی، حجت و همکاران. (1392). «تحلیل زمان روایی رمان النهایات عبدالرحمن منیف براساس دیدگاه زمانی ژرار ژنت». فصلنامه لسان مبین، شماره 12، صص127-107.
ریمون کنان، شلومیت. (1381). «مؤلفه زمان در روایت». ترجمه‌ی ابوالفضل حرّی، فصلنامه هنر، شماره 53، صص 27-8.
زکریا القاضی، عبدالمنعم. (2009). البنیه السردیه فی الروایه. الکویت: عین الدراسات و‌البحوث الإنسانیه والاجتماعیه.
زیتونی، لطیف. (2002). معجم مصطلحات نقد الرئایه. لبنان: دارالنهار للنشر.
ژنت، ژرار. (1384). «حکایت قصوی و حکایت واقعی». ترجمه‌ی انوشیروان گنجی‌پور. مجله شناخت، شماره 12، صص75-95.
ژنت، ژرار. (1398). گفتمان روایت جستاری در باب روش. ترجمه‌ی معصومه زواریان. چاپ اول، تهران: سمت.
شریفی، محمد. (1387) فرهنگ ادبیات فارسی. ویراستار محمدرضا جعفری. تهران: فرهنگ نشر نو و انتشارات معین.
شوشتری، منصوره. (1387). «رئالیسم جادویی واقعیت خیال‌انگیز». فصلنامه هنر، شماره 75. صص43-32.
قاسمی‌پور، قدرت. (1387). «زمان و روایت». فصلنامه نقد ادبی، شماره2، صص 143-122.
گودرزی لمراسکی، حسن و همکاران. (1394). «رئالیسم جادویی در رمان عالم بلاخرائط». پژوهشنامه نقد ادب عربی، دوره 6، شماره 1، صص185-166.
لوته، یاکوب. (1386). مقدمه‌ای بر روایت در ادبیات و سینما. ترجمه‌ی امید نیک فرجام. تهران: نشر مینوی خرد.
مارتین، والاس. (1386). نظریه‌های روایت. ترجمه‌ی محمد شهبا. تهران: انتشارات هرمس.
مجله التواصل الأدبی. جامعة باجی مختار/ عنابة الجزائر، العدد الرابع، صص 148-131.
منیف، عبدالرحمن. (2003). رحلة ضوء. بیروت/المغرب: المؤسسة العربیة للدراسات والنشر والمرکز الثقافی العربی للنشر و التوزیع.
میرصادقی، جمال. (1385). عناصر داستان. تهران: انتشارات سخن.
میشل آدام، ژان؛ فرانسواز، رواز. (1385). تحلیل انواع داستان (رمان، درام، فیلم نامه). ترجمه‌ی آذین حسین‌زاده و کتایون شهپرراد. چاپ2، تهران: نشر قطره.
ولعه، صالح. (2013). خطاب المدینة؛ (قراءة فی عالم بلا خرائط جبرا ابراهیم جبرا وعبدالرحمن منیف).
Genette, G. (1980). Narrative Discourse. Cornell: university press.