تاثیر خصوصیات فرهنگی بر چگونگی استقرار مطبخ در خانه های قاجاری خرم آباد و اردبیل

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری معماری، دانشکده معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، تهران، ایران.

2 دکتری تخصصی، گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی، تهران، ایران.

3 دکتری تخصصی، استادیار گروه معماری،دانشکده معماری، دانشگاه سوره، تهران، ایران.

10.22034/ias.2022.334456.1907

چکیده

موقعیت مکانی مطبخ در هر خانه‌ای، بیان‌‌کننده خصوصیات فرهنگی ساکنان و نوع باورهای آن‌ها به محرمیّت و حجاب است. این مقوله میزان و شیوه ارتباطات اجتماعی آنان را مشخص می‌کند.بنابراین باید گفت بین هویت فضایی و جنسیت نوعی ارتباط وجود دارد. بررسی این موضوع در خانه‌های تاریخی مربوط به دورۀ قاجار در شهرهای خرم‌آباد و اردبیل می‌تواند به نوعی پیشینه تاریخی این مسئله را روشن سازد. نوع این پژوهش کیفی است و از روش تحقیق توصیفی تحلیلی استفاده شده است. روش گردآوری داده‌ها اسنادی و میدانی می‌باشد. مبانی نظری تحقیق بر این نکته استوار است که محرمیت و جنسیت در شکل‌گیری فضاهای گوناگون در خانه به‌خصوص مطبخ که عمدتا‌ً مکان استقرار زنان و حضور آن‌ها بوده، تأثیر داشته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد چگونه ساختارهای فرهنگی متفاوت در دو شهر خرم‌آباد و اردبیل باعث ایجاد تفاوت‌هایی در سبک چیدمان فضاهای داخلی به‌خصوص مکان مطبخ شده است؛ در شهر اردبیل مطبخ‌ها در زیر زمین ساخته شده است و از دید نامحرمان به دور و فقط افراد حاضر در مطبخ دید به محیط بیرون داشته‌اند، در حالی‌که در شهر خرم‌آباد مطبخ درکنار حیاط قرار داشته است و موضوع محرمیت و دور از دیدرس بودن آن مانند مطبخ‌های اردبیل مطرح نبوده است.

اهداف پژوهش:
1. تدوین راهبردهای کلان اصلاح فرآیند تولید مسکن در شهر اردبیل و خرم آباد به منظور تسهیل امکان بروز انطباق میان مسکن و سبک زندگی مردم عام.
2. تبیین میزان تأثیرگذاری نقش جنسیت در شکل‌گیری مسکن در شهرهای اردبیل و خرم‌آباد.

سؤالات پژوهش:
1. بازتاب جنسیت و سبک زندگی در معماری خانه‌های قدیمی اردبیل و خرم‌آباد چگونه است ؟
2. آیا جنسیت در نقشه‌های خانه‌های مربوط به دوره قاجار تأثیرگذار بوده است؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Outcome of Cultural Characteristics on Establishing Kitchens in the Qajar Houses of the Cities of Khorramabad and Ardabil

نویسندگان [English]

  • Soudabeh Mohammad Zadeh 1
  • Hossein Soultan Zadeh 2
  • Amirmasoud Dabagh 3
1 P. H. D., Student in Architecture, School of Architecture, Islamic Azad University, Central Tehran Branch, Tehran, Iran.
2 P. H. D., Department of Architecture, Faculty of Architecture and Urban Planning, Islamic Azad University of Central Tehran, Tehran, Iran.
3 P. H. D., Assistant Professor, Department of Architecture, School of Architecture, Soura University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The location of the kitchen in any house expresses the cultural characteristics of the residents and beliefs regarding the notions of privacy and hijab. This category determines the amount and manner of their social communication. Therefore, it can be alleged that a connection between spatial identity and gender exists. Examining this issue in the historical houses related to the Qajar period in the cities of Khorramabad and Ardabil can by some means clarify the historical background of this subject. This research is qualitative and follows an analytical and descriptive research method; furthermore, the data collection method is documentary and field study. The theoretical basis of the research is based on the fact that privacy and gender have had an effect on the formation of various spaces in the house, particularly the kitchen area, mainly the place of the housewife and her presence. The findings of the research display how different cultural structures in the two cities of Khorramabad and Ardabil have caused dissimilarities in the style of arranging interior spaces, specifically regarding the location of the kitchen. In the city of Ardabil, kitchens are built underground far from the view of the uninvited and merely those in the kitchen have a view of the outside environment; on the other hand, in the city of Khorramabad, kitchens are located next to the courtyard and the issue of privacy and being away from the public eye are not similar to the kitchens of Ardebil.

Research aims:
1. Compilation of macro strategies for reforming the housing production process in Ardabil and Khorramabad in order to facilitate the possibility of compatibility between housing and the lifestyle of the common people.
2. Explaining the influence of gender in the formation of housing in the cities of Ardabil and Khorramabad.

Research questions:
1. How is the issues of gender and lifestyle reflected in the architecture of old houses in Ardabil and Khorramabad?
2. Has the matter of gender been influential in the house plans related to the Qajar period?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Lifestyle
  • Privacy
  • Gender and Space
  • Kitchen
  • Qajar Houses of Khorramabad and Ardabil
ارباب معروف، آزاده. (۱۳۹۶). ارائه الگوهای طراحی مسکن معاصر ایران با بهره‌گیری از معماری مسکونی دوره پهلوی اول در تهران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد.
الهی‌زاده، محمدحسن و سیروس، راضیه. (۱۳۹۳). «الگوسازی مسکن بر پایه سبک زندگی اسلامی»، فصلنامه سبک زندگی دینی. 1(1)، صص. 42-48.
امینی، امیر حسین و سلطان‌زاده، حسین. (۱۳۹۶). «بررسی تحلیلی پیرامون بحران معماری و شهرسازی و پدیده شناسی گونه‌های خانه». فصلنامه مدیریت شهری، 46، صص. 94-78.
اوبن، اوژن. (1390). سفرنامه اوژن اوبن ایران امروز. (ترجمه علی اصغر سعیدی). تهران: نشر علم.
باستید، روژه. (1396). هنر و جامعه. (ترجمه غفار حسینی). تهران: نشر توس.
بانی مسعود، امیر. (۱۳۸۹). معماری معاصر ایران در تکاپوی بین سنت و مدرنیته. تهران: نشر هنر معماری قرن.
پوردیهیمی، شهرام. (1390). «فرهنگ و مسکن». فصلنامه مسکن و محیط روستا، 30(134)، صص. 3-18.
تیلیون، ژرماین. (1390). هویت جمعی در شناسایی مصادیق فرهنگ. (ترجمه جلال ستاری). تهران: نشر مرکز.
جیحانی، حمیدرضا؛ عمرانی پور، علی، رجبی، فاطمه، و عالمی، بابک. (1398). «گونه‌‌شناسی خانه‌های تاریخی دوره قاجاریه نراق». ۳۸ (۱۶۷)، صص. ۱۱۵- 130.
حق لسان، مسعود؛ ایرانی، مهری و نیکنام، سودا. (1399). «مطالعه سیر تحول ساختار فضایی خانه‌های سنتی ایران از بعد کالبدی و ارتباطی با روش نحو فضا نمونه موردی: خانه‌های دوره قاجاریه و پهلوی تبریز». فصلنامه مسکن و محیط روستا، 172، صص. 17-32.
سلطان زاده، حسین. (1371). فضاهای ورودی خانه‌های تهران قدیم، تهران. دفنتر پژوهش‌های فرهنگی.
سیراد، آیرین. (1395). در خانه؛ انسـان‌شناسـی فضـای خـانگی. (ترجمـه غزنویـان و دیگـران). تهـران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
صفری، بابا. (1371). اردبیل در گذرگاه تاریخ (سه جلد). اردبیل: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل.
عباس زاده، مظفر و بهجت، حمید. (1399). «واکاوی ساختار معماری خانه‌های تاریخی و سنتی روستای سپورغان شهرستان ارومیه.» فصلنامه مسکن و محیط روستا، ۳۹(۱۷۰ )، صص. ۶۷-۸۲.
کامی شیرازی، سیده مهسا؛ سلطان زاده، حسین و حبیب، فرخ.  (1397). «تأثیر سبک زندگی در سازمان فضایی معماری مسکونی در ایران نمونة مورد مطالعه: آشپزخانه حد فاصل سال های 1304 تا 1357 ه.ش». پژوهش نامة زنان، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی فصلنامة علمی پژوهشی، 9(2)، صص. 33-70.
کیائی، مهدخت؛ سلطان زاده، حسین و حیدری، علی اکبر. (1398). «سنجش انعطاف‌پذیری نظام فضایی با استفاده از تکنیک چیدمان فضا؛ مطالعه موردی: خانه‌های شهر قزوین». باغ نظر، 16(71)، صص. 76-61.
مداحی، سید مهدی و معماریان، غلامحسین (۱۳۹۰). «تجزیه و تحلیل پیکره بندی فضایی خانه‌های بومی با رویکرد نحو فضا نمونه موردی: شهر بشرویه». مسکن و محیط روستا، 156، صص. 49-66.
مرادی نسب، حسین. (1399). «تبیین جایگاه محرمیت در نسبت با قلمرو و خلوت در مسکن سنتی ایران بر پایه آموزه‌های اسلامی». فصلنامه مسکن و محیط روستا، ۳۹ (12)، صص. ۴۷-۶۰.
محمدی اصل، محمد. (1397). گونه‌شناسی خانه‌های تاریخی خرم آباد (سبک معماری لری). خرم آباد: شاپورخواست.
مستوفی، عبدالله. (1386). شرح زندگانی من: تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه. تهران: نشر کتاب هرمس.
مشیرزاده، حمیرا. (1385). از جنبش تا نظریه تاریخ دو قرن فمینیسم. تهران: نشر شیرازه.
میل، جان استوارت. (1377). کنیزک کردن زنان. (ترجمه خسرو ریگی). تهران: نشر بانو.
وحدت طلب، مسعود و حیدری، شهرام. (1398). «بازخوانی نحوه بروز زنانگی در معماری دوره تیموری با تمرکز بر مؤلفه‌های بصری نمونه موردی: مسجد گوهرشاد مشهد». زن در فرهنگ و هنر. 11(4)، صص. 459-479.
ورمقانی، حسنا و سلطان‌زاده، حسین. (1397). «نقش جنسیت و فرهنگ معیشتی در شکل گیری خانه مقایسه خانه‌های قاجاری گیلان و بوشهر». نشریه علمی پژوهشی معماری و شهرسازی آرمان شهر. 23، صص. 134-123.