بررسی و تحلیل جایگاه زن و نمادهایی با رویکرد مونث در علامت‌های عاشورایی ایران از دوران صفویه تا کنون

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه پژوهش هنر، دانشکده هنر، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 گروه نمایش،‌ دانشکده هنر، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

3 گروه ارتباط تصویری، دانشکده هنر، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

10.22034/ias.2022.331233.1884

چکیده

خاستگاه اکثر نمادها به فرهنگ اساطیری ایران به دورۀ باستان برمی‌گردد و درخصوص حضور زنان تا حدود زیادی نیز باورهای اسلامی و دینی دخیل بوده است. همچنین خاستگاه برخی از نمادهای حاکم بر علامت مانند پنجه باتوجه‌به شواهد باستان‌شناختی بسیار پیش از دورۀ اسلامی، در میان اقوام مدیترانه، بین‌النهرین، مصر و شمال آفریقا و همچنین نزد یهودیان معمول بوده است که کهن‌ترین آن در تمدن بین‌النهرین و در عراق کنونی پیدا شده است. روش تجزیه و تحلیل پژوهش،تحلیل محتوای کیفی بوده و روش گردآوری مطالب کتابخانه‌ای و میدانی است. در ایران تقریباً از دوران صفویه به‌صورت بارز، علم و توغ جزو ابزارآلات عزاداری ویژه محرم محسوب می‌شد. توغ و علامت در کل نمادی از علمدار کربلا  حضرت عباس(ع) است. مسئله این است که حال چرا علامتی که نشان ایشان است، توانسته ارتباطی عمیق با زن چه از منظر ساخت، چه از منظر علامت‌کشی، چه از منظر نذورات و توسل و چه از منظر وجود برخی از نمادها با خاستگاهی مؤنث بر روی علامت‌ها همراه شود. یافته‌های پژوهش حاکی از این است که باتوجه‌به جایگاه زن در فرهنگ ایران باستان و فرهنگ اسلامی، زنان در نمادهایی عاشورایی ایرانی نیز باتاب یافته‌اند.
اهداف پژوهش:

بررسی و تحلیل جایگاه زن در علامت‌های عاشورایی ایران.
بررسی جایگاه نمادهایی با رویکرد مؤنث در علامت‌های عاشورایی ایران از دوران صفویه تاکنون.

سؤالات پژوهش:

باورهای دینی و اسلامی بر جایگاه زنان مؤمنه در مناسک دینی عاشورایی تا چه حد مصداق داشته است؟
خاستگاه عناصر مؤنث برگرفته از اساطیر غیرایرانی موجود بر علامت‌ها مربوط به کدام تمدن‌هاست؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Study and analysis of the status of the women and symbols with a female approach in the Ashura signs of Iran from the Safavid era until now

نویسندگان [English]

  • Tila Asgharzadeh Mansoury 1
  • Mohammad Aref 2
  • Parnaz Goodarz Parvari 3
1 Department of Art Research, Faculty of Arts, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 Department of Drama, ‌ Faculty of Arts, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran,Iran.
3 Department of Visual Communication, Faculty of Arts, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran

کلیدواژه‌ها [English]

  • female position
  • Ashura symbol
  • paw
  • rooster
  • deer
قرآن کریم
آموزگار، ژاله. (1386). تاریخ اساطیری ایران. تهران: انتشارات سمت.
احسانی‌فر، محمد. (1383). «پژوهشی در روایات فطرس ملک». فصلنامه علوم حدیث، شماره 4، 18-1.
برادران، غلامرضا. (1392). جستار در فرهنگ نمادین نشانه‌ها. تبریز: نشر اختر.
بلوک‌باشی، علی. (1380). نخل‌گردانی. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
بلخاری، حسن. (1389). «زن و هنر»، فصل‌نامه‌ مطالعات راهبردی زنان، شماره‌ 47، 33-22.
بهشتی، محمدرضا. (1385). «هنر دینی و هنر در خدمت دین از منظر زیبایی‌‎شناسی و فلسفۀ هنر»، فصل‌نامه‌ هنر، شماره‌ 70، 33-29.
بیرل، آلن. (1384). اسطوره‌های چینی. مترجم عباس مُخبر، تهران، نشر مرکز.
تختی، مهلا و تختی، فاطمه. (۱۳۹۶). بررسی پیشینه‌ نماد خمسه و مفاهیم و کارکرد آن در ادیان و فرهنگ‌های مختلف. اولین کنفرانس ملی نمادشناسی در هنر ایران با محوریت بومی، دانشگاه بجنورد.
تقی‌زاده، محمد. (۱۳۸۰). «بهره‌گیری دین از هنر: رابطه متقابل دین و هنر». فصلنامه هنر دینی، شماره۹، 44-22.
تهرانچی، محمد مهدی. (1388). ورزش باستانی از دیدگاه ارزشی. تهران: انتشارات امیرکبیر.
خاتمی‌نیا، فضه. (۱۳۹۳). «هنر اسلامی کرامت زن را حفظ می‌کند». مجله پیام زن، شماره ۲۶۵، 2.
خان حسین‌آبادی، عطیه؛ اشراقی، مهدی. (1397). «مفاهیم نمادین نقوش حیوانی کاشی‌کاری گنبد. الله‌وردیخان از دوره صفویه در حرم مطهر رضوی». مطالعات هنر اسلامی، شماره 31، 33-20.
خانعلیزاده طارمی، عبدالعلی (1391). اسرار علم کشی. چاپ اول، مشهد؛ نشر بابکان
دهخدا، علی‌اکبر. (1373). لغت‌نامه دهخدا. تهران: فرهنگ.
سبزواری، ملاهادی. (1374). شرح مثنوی مولوی. با تصحیح مصطفی بروجردی، ج 1، تهران: نشر وزارت و فرهنگ و ارشاد اسلامی.
سنجری، سیده سعیده. (۱۳۹۰). «نقش زن در ادبیات کهن و اسطوره‌های ایرانی. زن و فرهنگ»، شماره۷، 19-1.
شریفی، لیلا؛ ضرغام، ادهم (1392). سیر تحول تصویر اسب با دوره‌ی ماد تا دوره‌ هخامنشی. نگره، شماره 78، 27-11.
شوالیه، زان و آلن گربران. (1385). فرهنگ نمادها. مترجم: سودابه فضایلی، تهران: نشر جیحون.
طهوری، نیر. (1391). ملکوت آینه‌ها؛ مجموعه مقالات در حکمت هنر اسلامی. تهران: نشر علمی و فرهنگی.
فروزانفر، بدیع‌الزمان. (1379). شرح مثنوی شریف. جلد 1، تهران: نشر زوار.
فهیم کرمانی، مرتضی. (۱۳۶۶). چهره زن در آیینه قرآن و تاریخ. تهران؛ انتشارات دفتر نشر و فرهنگ اسلامی
عابددوست، حسین؛ کاظم‌پور، زیبا. (1388). «تداوم حیات اسفنکس‌ها و هارپی‌های باستان در هنر دوره اسلامی». مجله نگره، شماره 12 و 13، 17.
گریشمن، رومن. (1371). هنر ایران در دوران ماد و هخامنشی. چاپ دوم، تهران: نشر دانشکده علوم توانبخشی.
مجلسی، محمدباقر. (1070ق الی 1103ق). بحارالانوار. ج7، قم: نور.
نوبهار، ابراهیم. (17/3/1359). کارشناس عطیقه، مصاحبه از تیلا اصغرزاده منصوری، در تاریخ 5 مرداد 1400، تبریز.
هدایت، صادق؛ قائمیان، حسن. (1343). درباره ظهور و علائم ظهور. تهران: امیرکبیر.