ظهور و بروز معتزله در جهان اسلام و انعکاس آن در سفرنامه حکیم ناصر خسرو

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه تاریخ، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی. شوشتر ایران.

2 گروه تاریخ اسلام، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی ، شوشتر، ایران.

3 گروه تاریخ، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسللامی، شوشتر، ایران.

10.22034/ias.2021.284531.1607

چکیده

پس از رحلت پیامبر اکرم (ص) افتراق‌هایی در میان امت اسلامی روی داد که معلول اختلاف برداشت‌های متفاوت از کتاب، سنت و تحولات سیاسی و ارتباط فرهنگی دیگر ملل بود. در چنین زمانه‌ای بود که فرقه‌های گوناگون ظهور کردند. یکی از این فرقه‌ها خوارج بود که مرتکبین گناهان کبیره را کافر می‌دانستند و گروه دیگر مرجئه بودندکه مخالف این اندیشه خوارج بودند. همین اختلاف بین خوارج و مرجئه سبب پیدایش معتزله شد. معتزله یکی از فرقه‌های عقلی–استدلالی است که بنیان‌گذار آن واصل بن عطاست. این گروه در پایان دوره بنی‌امیه از خلاء قدرت استفاده کردند و به تبلیغ مسلک و مرام خود پرداختند. پژوهش حاضر به روش توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر داده‌های منابع کتابخانه‌ای به رشتۀ تحریر درآمده است. یافته‌های پژوهش حاکی از این است که در دوره اول بنی‌عباس به فعالیت فکری خود ادامه دادند و از نهضت ترجمه استفاده کرده و با افکار فلسفی آشنا شدند و خود را با عقل و فلسفه مجهز کردند. در عهد مأمون، معتصم و واثق به قدرت سیاسی نزدیک شدند و پیشرفت فراوان کردند. این فرقه در عهد متوکل با مشکلاتی مواجه شد و رو به ضعف نهاد. این اختلافات در بسیاری از منابع دوره اسلامی اشاره شده است. در سفرنامه ناصرخسرو نیز تا حدی به این شرایط مذهبی پرداخته شده است.. هدف از این پژوهش بررسی زمینه‌های پیدایش، رشد، گسترش و اضمحلال فرقه معتزله است.
 
اهداف پژوهش:

بررسی افتراق‌های پس از رحلت پیامبر اسلام در امت اسلامی.
بررسی فرقه‌های گوناگون بوجود آمده پس از رحلت پیامبر و بازتاب آن در سفرنامه ناصر خسرو.

سؤالات پژوهش:

افتراق‌های پس از رحلت پیامبر اسلام در امت اسلامی معلول چه بود؟
وضعیت فرق پس از رحلت پیامبر چگونه بود و در سفرنامه ناصر خسرو چگونه بازتاب یافته است؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The emergence of the Mu'tazilites in the Islamic world and its reflection in the travelogue of the sage Nasser Khosrow

نویسندگان [English]

  • Mohammad Karim 1
  • Abdolaziz MovahedNasaj 2
  • Ghaffar Pourbakhtiar 3
1 Department of History, Shoushtar Branch, Islamic Azad University. Shoushtar.Iran.
2 Department of Islamic History, Shoushtar Branch, Islamic Azad University, Shoushtar, Iran.
3 Assistant Professor. Shoushtar branch.Azad Islamic University.Shoushtar.Iran.
چکیده [English]

After the demise of the Holy Prophet (PBUH), there were differences among the Muslim ummah due to differences in different interpretations of the book, tradition and political developments and cultural relations of other nations. It was at this time that various sects emerged. One of these sects was the Kharijites, who considered the perpetrators of major sins as infidels, and the other group was the Marja'is, who opposed the Kharijite idea. This difference between the Kharijites and the Marja'i led to the emergence of the Mu'tazilites. The Mu'tazilites are one of the rational-argumentative sects whose founder is Wasel Ibn Atta. At the end of the Umayyad period, this group used the power vacuum to propagate their profession and ideology. In the first period, Bani Abbas continued their intellectual activity and used the translation movement and became acquainted with philosophical thoughts and equipped themselves with reason and philosophy. . During the reign of Mamun, Mutasim and Wasiq approached political power and made great progress. This sect faced problems and weakened in the era of Mutawakel. The purpose of this study is to investigate the emergence, growth, expansion and extinction of the Mu'tazilite sect. The method of work in this article is descriptive-analytical with reference to historical evidence.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hassan Basri
  • Mu'tazilites
  • Wasel Ibn Atta
  • Islamic Sects
  • Nations and Nahl
آقانوری، علی. (1384). «زمینه‎های سیاسی– اجتماعی اوج و فرود تفکر اعتزال»، طلوع، شماره 15، ص 80.
ابن‌کثیر، اسماعیل‌بن‌محمد. (1412). البدایه و النهایه. جلد 12، بیروت: مکتبه‌المعارف.
ابن‌جوزی، ابو الفرج، عبدالرحمن بن‌علی. (1394ق). المنتظم فی تاریخ الملوک والمم: جلد 15، لبنان، دارالکتب العلمیه بیروت.
ابن‌مرتضی، احمدبن‌یحیی. (1409ق). طبقات المعتزله، بیروت: دارالمنتظره.
ابن‌ندیم، محمدبن‌اسحاق. (1381). الفهرست، ترجمه: م، رضا تجدد، تهران: انتشارات اساطیر.
اشعری، ابوالحسن. (1400ق). مقالات الاسلامین، ویسادن: فرانتس شتاتیر.
بلبع، عبدالحکیم. (1959). ادب المعتزله الی نهایه القرن الرابع الهجری، قاهره: البحث العلمی فی دارالعلم.
بغدادی، عبدالقاهر. (1408ق). الفرق بین الفرق و بیان الفرقه الناجیه منهم، بیروت: دارالجلیل.
حلبی، علی‌اصغر. (1392). تاریخ علم کلام در ایران و جهان اسلام، تهران: انتشارات اساطیر.
جعفری، یعقوب. (1386). «باورها و فرقه‌های خوارج»، معارف عقلی، شماره 7، ص 24.
زابینه اسمیتکه، عطایی نظریف حمید. (1390). «خردگرایی در دوران میانی جهان اسلام»، آینه پژوهش، بهمن و اسفند، شماره 132.
زیدان، جرجی. (1369). تاریخ تمدن اسلام، جلد سوم، ترجمه علی جواهر کلام، تهران: انتشارات امیرکبیر.
زهدی، جارالله. (1366ق/1947م ). معتزله، قاهره.
زنجانی، فضل‌الله (1417) .تاریخ علم کلام فی اسلام، مشهد: آستانه الرضویه المقدسیه، مجمع البحوث الاسلامیه.
دزفولیان، کاظم؛ اردگانی اطهر، تجلی. (1387) «ناصرخسرو و معتزله، پژوهشنامه علوم انسانی، ش57، 128-105.
شهرستانی، محمدبن‌عبدالکریم. (1416ق). الملل و النحل، جلد1، قاهره: مکتبه الا نجلوالمصریه.
صابر، حسین. (1388). تاریخ فرق اسلامی، جلد12، چاپ پنجم، تهران: انتشارات سمت.
عنایت، حمید. (1377). نهادها و اندیشه‌های سیاسی در ایران و اسلام، تهران: انتشارات روزنه.
عطوان، حسین. (1371) فرقه‌های اسلامی در سرزمین شام در عصر اموی، ترجمه: حمیدرضا شیخی، مشهد: انتشارات آستان قدس.
مسعودی، علی بن‌حسین. (1964). مروج الذهب و معادن الجواهر، جلد 4، بیروت: دارالفکر.
خیاط، ابوالحسین عبدالکریم. (1925. الانتصار و الرد علی ابن روندی، قاهره.
ولوی، علیمحمد. (1367). تاریخ علم کلام و مذاهب اسلامی، جلد دوم، تهران: انتشارات بعثت.