رویکرد شناختی به چند معنایی دل در اصطلاحات و ضربالمثل های فارسی در تطبیق با صاحبدلان در نگارگری ایرانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجو ی دکتری زبان شناسی همگانی ، واحد تهران جنوب ، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران ، ایران

2 دانشیار گروه زبان شناسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ، تهران ، ایران

3 استاد تمام گروه زبان شناسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ، تهران ، ایران

10.22034/ias.2022.362761.2071

چکیده

دل، اندام‌واژه‌ای با گستره چندمعنایی وسیع در زبان فارسی است. ازآنجاکه فرهنگ‌های لغت فارسی تمام معانی اندام‌واژۀ دل را معرفی نمی‌کند، در این پژوهش تلاش شد تا براساس داده‌های به‌دست‌آمده از اصطلاحات و ضرب‌المثل‌های فارسی، کاربردهای متفاوت واژۀ دل استخراج، طبقه‌بندی و تحلیل گردد. ازاین‌رو 269 نمونه، کاربرد واژۀ دل از فرهنگ‌‌ها و باورهای عامیانه مانند کوچه شاملو، فرهنگ عامیانۀ ابوالحسن نجفی، فرهنگ سخن، فرهنگ معین، امثال‌وحکم دهخدا، فرهنگ کنایات منصور ثروت در قالب اصطلاح و ضرب‌المثل، گردآوری و تحلیل شد. سپس داده‌ها به‌صورت دستی وارد نرم-افزار word,excell شده و برای توضیح بسط معانی اندام‌واژه‌ها از مجاز و استعاره در تحلیل‌ها استفاده‌شده، پس‌ازآن، تحلیل داده‌ها براساس مفاهیم معنی‌شناسی شناختی به‌ویژه طرح‌واره‌ها با تمرکز بر فرضیۀ بدن‌مندی صورت گرفته است. این گسترۀ معانی در شش طبقه: دل در نقش ظرف، مکان، شیء، انسان، اندام انسان، اندام حیوان واقع شد. درنهایت مشخص شد معنی پیش‌نمونه، اندام انسان و پربسامدترین معنی، مکان تجربۀ عشق است. همچنین معنایی علاوه‌بر آنچه در فرهنگ‌های لغت فارسی درج‌شده بود برای آن استخراج گردید.
 اهداف پژوهش:

آشنایی با کاربردهای متفاوت واژۀ دل در اصطلاحات و ضرب‌المثل‌های فارسی.
بررسی چندمعنایی در نگارگری ایرانی.

سؤالات پژوهش:

واژۀ دل چه معانی و کابردهایی در اصطلاحات و ضرب‌المثل‌های فارسی و نگارگری دارد؟
معانی اندام واژه‌ها از مجاز و استعاره در تحلیل‌ها چگونه است؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A cognitive approach to the multiple meanings of the heart in Persian terms and proverbs in comparison with Sahibdelan in Iranian painting

نویسندگان [English]

  • Sima Kiiai daronkolah 1
  • Azita Afrashi 2
  • Mostafa Assi 3
1 Ph.D. student of General Linguistics, South Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Associate Professor, Department of Linguistics, Institute of Human Sciences and Cultural Studies, Tehran, Iran
3 Full Professor of the Department of Linguistics, Research Institute of Humanities and Cultural Studies, Tehran, Iran

کلیدواژه‌ها [English]

  • polysemy
  • verb
  • heart
  • metaphor
  • metanomy
افراشی، آزیتا. (1394). چندمعنایی: فرآیندی نظام‌مند در معنی‌شناسی شناختی. در با مهر، جشن‌نامۀ دکتر محمدرضا باطنی، تهران: فرهنگ معاصر.
افراشی، آزیتا و سجاد صامت جوکندان. (1393). «چندمعنایی نظام‌مند با رویکردی شناختی: تحلیل چندمعنایی فعلِ حسیِ «شنیدن» در زبان فارسی». در ادب پژوهی،30، 59-29.
انوری، حسن. (1388). فرهنگ فشرده سخن. دو جلد. چاپ چهارم، تهران: نشر سخن.
پرتوی آملی، مهدی. (1370). ریشه تاریخی امثال‌وحکم. چاپ دوم، تهران. نشر سنایی.
پرویزی، اکبر. (1395). «رمز و راز در هنر نگارگری ایرانی- اسلامی». کنفرانس بین‌المللی نوآوری و تحقیق در علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ثروت، منصور. (1375). فرهنگ کنایات. تهران: نشر سخن.
دهخدا، علی‌اکبر. (1393). امثال‌ و حکم. چهار جلد. چاپ هیجدهم. تهران: امیرکبیر.
شاملو، احمد. (1377). کتاب کوچه؛ جامع لغات، اصطلاحات، تعبیرات، ضرب‌المثل‌های فارسی. تهران: مازیار.
ذوالفقاری، حسن. (1388). فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی. دوجلدی. تهران.
نجفی، ابوالحسن. (1379). فرهنگ فارسی عامیانه. چاپ اول. دوجلدی. تهران: انتشارات نیلوفر.
Enfled, N.J., Majid & M.Van staden.(Eds.). (2006).``cross linguistic categorazation of body parts: Introduction`. In:langage Sciences, (Special Issue):137 147.
Evans. (2007). A Glossary of Cognitive Lincguistics. Edinburgh: Edinburgh University Press.
Evans, V., & Tyler, A. (2003). The Semantics of English Prepositions: Spatial senses, embodied meaning and Cognition, Cambridge: Cambridge University Press.
Kövecses, Z. (1997). Emotion concepts. New York: Springer.
Lakoff, G., & M. Johnson. M. (1999). Philosophy in the Flesh: The Embodied Mind and its Challenge to Western Thought. New York: Basic Books.
Lakoff, G. (1987). Women, Fire and Dangerous Things: What Categories Reveal about the Mind. Chicago and London: Chicago University Press.
Lascaratou, C. )2007). The Language of pain. Expression or description? Journal of Modern Greek Studies 9.
Maalej, Z. A. N. Yu (Eds.) (2011). Embodiment via Body Parts: Studies from Various Languages: n Benjamins.
Pérez, R. G. (2008). “A Cross Cultural Analysis of Heart Metaphors”. In: Revista Alicantina de Estudios Ingleses, 21: 25 56.