بررسی مفهوم حقیقی نور در عرفان اسلامی و انعکاس ان در «نگارگری اسلامی»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه فلسفه و عرفان، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 استاد گروه فلسفه، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی ،تهران، ایران

3 استاد گروه فلسفه، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

10.22034/ias.2023.364522.2072

چکیده

عناصر تشکیل‌دهندۀ هنر اسلامی نشانه‌هایی از جهان قدسی و ملکوتی هستند که در آن نور الهی نقش اصلی را ایفا می‌کند که جلوه‌ای از جلوات خداوند است و حضورش در عرفان و هنر اسلامی تجلی می‌یابد. در فرهنگ ایرانی، اسلامی نور همواره نمادی از عالم ملکوت و معنا بود. ازاین‌رو در نظریه‌های عرفانی جایگاه اساسی دارد. از منظر هنر اسلامی همه‌چیز از افاضه وجود بهره‌مند است زیرا خداوند نور مطلق آسمان و زمین است و رنگ‌ها راه و وسیله‌ای برای نمایش نور هستند که با آشنا شدن با عوالم نورانی و طی کردن مراحل سلوک عارف و پدیدار شدن مقامات عرفانی به‌صورت رنگ و نوری خاص در درون انسان عارف مرتبط می‌گردد. در پژوهش حاضر به مسئله نور در عرفان و نگارگری اسلامی پرداخته شده است. پژوهش حاض به روش توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر داده‌های منابع تاریخی به رشتۀ تحریر درآمده است. یافته‌های پژوهش حاکی از این است روح هنر اسلامی سیر از ظاهر به باطن اشیاء و امور است و هنرمندان در نقش و نگارهایی که در صورت‌های خیالی خویش در عالم کثرات می‌بیند در نظرشان هرکدام جلوۀ حسن جمال و جلال الهی را می‌نماید؛ بدین‌معنی هنرمند همه موجودات را چون مظهری از اسماء الهی می‌بیند و بر این اساس، اثر هنری او به‌مثابۀ محاکات و ابداع اسماء الله است. در تفکر اسلامی جهان جلوه و مشکات انوار الهی ست که حاصل فیض مقدس نقاش ازلی و هر ذره‌ای و هر موجودی از موجودات جهان و هر نقش و نگاری مظهر اسمی از اسماء الهی ست
 اهداف پژوهش:

بررسی مفهوم نور در عرفان اسلامی.
واکاوی چگونگی انعکاس مفهوم عرفانی نور در نگارگری اسلامی.

سؤالات پژوهش:

جایگاه نور و رنگ در عرفان اسلامی و آثار آن در هنر اسلامی چگونه است؟
منظور از خیال خلاق و تجلی‌گونه چیست؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the true concept of light in Islamic mysticism and its reflection in Islamic painting

نویسندگان [English]

  • Noushin Naraghi 1
  • Abdolreza Mazaheri 2
  • Enshaoullah Rahmati 3
1 PhD student, Department of Philosophy and Mysticism, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Professor, Department of Philosophy, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
3 Professor of the Department of Philosophy, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Light
  • imagination
  • art
  • mysticism
احسانی، آصف. (1393). «عقلانیت در فلسفه ملاصدرا»، فصلنامه پرتو خرد، شماره هشتم: 86- 55.
توبیه‌ای نجف‌آبادی، الهه؛ فنایی، زهرا. (1396). «تحلیل کاربرد رنگ در نگاره‌های معراج نامه میرحیدر بر مبنای جایگاه رنگ در قرآن مجید و احادیث»، فصلنامه هنر اسلامی، دوره 13، شماره 28: 119- 98.
جعفری لنگرودی، ملیحه؛ ذاکری، احمد. (1393). «نور سیاه در عرفان از دیدگاه اسیری لاهیجی»، فصلنامه عرفان اسلامی، شماره 41: 213- 198.
رحمتی، انشاالله. (1393). «پرتوافشانی خیال در ازل»، اطلاعات حکمت و معرفت، شماره دوم: 46- 44.
سهروردی، شهاب‌الدین. (1392). کلمه الاشراق، ترجمه و شرح سید جعفر سجادی، جلد سوم، بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
سهروردی، شهاب‌الدین. (1397). حکمت‌الاشراق، ترجمه و شرح سید جعفر سجاوی، چاپ دوازدهم، مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
شایگان، داریوش. (1392). هانری کربن آفاق تفکر معنوی در اسلام، ترجمه باقر پرهام، چاپ ششم، تهران: آگاه.
شریعت‌مداری، فاطمه. (1397). «مهر تا الله: بررسی جایگاه نور و چگونگی تداوم آن در آیین‌ها و ادیان ایران‌زمین، از شمس، محمدجواد؛ مقدادیان، عادل. (1393). «مفهوم عرفانی نور و ظل در قرآن و سنت»، پژوهشنامه عرفان، شماره 14: 59- 39.
باستان تا اسلام امروز»، فصلنامه هنر و تمدن شرق، شماره 22: 54- 49.
صدرالمتأهلین شیرازی، محمدابراهیم. (1392). الاسفار الاربعه، قم: مستفوی.
ضیایی، حسین. (1391). معرفت و اشراق در اندیشه سهروردی، ترجمه سیما سادات نوربخش، تهران: فروزان.
کربن، هانری. (1392). انسان نورانی در تصوف ایرانی، ترجمه فرامرز جواهری‌نیا، تهران: گلبان.
کربن، هانری. (1396). فلسفه ایرانی و فلسفه تطبیقی، ترجمه جواد طباطبایی، چاپ دوم، تهران: توس.
کربن، هانری. (1399). واقع‌انگاری رنگ‌ها و علم میزان، ترجمه انشاء‌الله رحمتی، تهران: سوفیا.
محمدیان، عباس؛ مهجوری، محمود. (1395). «بررسی تجربه‌های دینی نجم‌الدین کبری در کتاب «فوائح‌الجمال و فواتح‌الجلال»»، کهن‌نامة ادب پارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شماره 3: 101- 71.
مولوی، جلال‌الدین. (1396). دیوان کامل شمس تبریزی، از نسخه بدیع‌الزمان فروزان‌فر، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
Corbin, Henry (2010). En Islam Iranian: aspects spirituals et philosophies, Gallimard, Paris.