تحلیل پرده‌های سوزن‌دوزی خراسان در دوره معاصر از منظر انسان‌شناسی هنر (بررسی موردی در شهرستان‌های کاشمر و تربت‌حیدریه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

10.22034/ias.2018.91704

چکیده

سوزن‌دوزی در شهرستان‌های کاشمر و تربت‌حیدریه نشاًت گرفته، از ذوق و سلیقه مردمان این دیار و برخاسته از باورها و اعتقادات زنان هنرمند این خطه است که دارای فرم‌ها و نقوش منحصربه‌فرد هستند. اگرچه این آثار، ﺩﺭ ﻧﮕﺎﻩ ﺍﻭﻝ ﺳﺎﺩﻩ ﻭ ﺍﺑﺘﺪﺍﻳﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ می‌رسند، ﺍﻣﺎ ازلحاظ ﺑﺼﺮﻱ ﺩﺍﺭﺍﻱ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭﻱ ﻣﻨﺴﺠﻢ ﺑﻮﺩﻩ و علاوه بر آن ﺩﺍﺭﺍﻱ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻭ ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ هستند. مقاله به مطالعه آثار سوزن‌دوزی از منظر انسان‌شناسی هنر با سه رویکرد زیبایی‌شناسی، ﮐﺎﺭﮐﺮﺩ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻭ ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﻲ در ﺍﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻏﻨﻲ ﺍﺯ ارزش‌های ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ پرداخته است.
بررسی هدفمند هشت روستا در شهرستان‌های کاشمر و تربت‌حیدریه نشان می‌دهد که این آثار در سه قالب نقوش انسانی، گیاهی، پرندگان و حیوانات قابل ‌تقسیم‌‌بندی است. این آثار، تجلی محیطی شاداب و زیبا را در بعد زیباشناختی، احترام به طبیعت و نگاهداشت آن، آرزوی باغ‌های با طراوت در فضای خشک کویری این خطه و مفاهیم اعتقادی و باورهای مردمی در تجلی حیواناتی مثل بز کوهی و یا تجلی برکت و حاصلخیزی در بعد معناشناسی دارد.
در بعد کارکرد باید به بهره‌گیری از این آثار در قالب‌های مختلف کاربردی در محیط زندگی ساده ایشان مثل جانماز، بقچه و... اشاره داشت. آنچه شایسته ذکر است روند مسیر خط زندگی و امید خانواده در این خطه است که زن روستایی را به تولید این آثار هرچند پریمیتیو اما معناگرا ترغیب نموده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Analysis of Curtain Needie work in Khorasan Province during the Contemporary Period of Anthropology of Art (Case study in Kashmar and Torbat Heydarieh Cities)

چکیده [English]

Needlework was originated in the city of Kashmar and TorbatHeydarieh from the taste and gusto of the people of this land, derived from the beliefs and faith of artists women in those lands, which have unique forms and designs. Although, at first glance, these works seem simple and elemental, but visually have a coherent structure and, in addition, have meanings and concepts. The article studies the effects of needlework from the perspective of anthropology with three approaches of aesthetics, functionalism and semantics in this rich cultural-value area.
The purposeful study of eight villages in Kashmar and TorbatHeidarieh cities shows that these works can be divided into three forms of human, plant, and birds and animals.These works are a manifestation of a vibrant and beautiful environment in the aesthetic dimension, respect for nature and its preservation, the wish of refreshing gardens in the dry desert atmosphere of this area and the beliefs and faith concepts of people in the manifestation of animals such as mountain goat or manifestation of blessing and caricature in the Semantics dimensions.
In the functionalism dimension, we should refer to using of these works in various forms of application in their simple living environment such as Prayer Mats, bundle, and others.What deserves to be mentioned is the trend of the line of life and the hope of the family in this area that make the rural woman doing such works, although primitive, but meaningful.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Kashmar and Torbatehidriyah cities
  • needlework
  • art anthropology
  • plot and role
کتا­ب­ها:
اطلسگیتا‌‌شناسی استان‌‌های ایران (1393)، تهران: مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتا‌‌شناسی.
پزشکی، شهین (1386). طرح‌هایی برای مجموعه سوزن‌دوزی نقش‌هایی جهت استفاده در دوخت‌های تزیینی، مشهد: آهنگ قلم.
جدی، محمدجواد (1378). مهر و حکاکی در ایران. تهران: فرهنگستان هنر.
رحیمی، حسین؛ قویدل، غلامرضا (1388). جغرافیا و چشم‌انداز تربت‌حیدریه، مشهد: اقلیدس.
سعادتمند، ایرج (1387). ترشیز: نگاهی به تاریخ و جغرافیای شهرستان کاشمر، مشهد: ضریح آفتاب.
صبا، منتخب (1379). نگرشی بر روند سوزن‌دوزی‌های سنتی ایران، چاپ دوم، تهران: بهمن.
فکوهی، ناصر (1388).تاریخ اندیشه و نظریه‌های انسان‌شناسی، تهران: نی.
هنرمند، رؤیا (1389). سوزن‌دوزی‌های سنتی رایج در خراسان جنوبی، تهران: محراب فکر.
مقالات:
خاموشی، زهرا (1387). «تحول کاربرد تزئین در سوزن‌دوزی بلوچ و ترکمن به شیوه سنتی و مدرن»، دو فصلنامه مطالعات هنر اسلامی، ش 9، ص 73-98.
خزایی، محمد؛ سماواکی، شیال (1381). «بررسی نقش پرنده بر روی ظروف سفالی ایران»، فصلنامه هنرهای تجسمی،ش 18، ص 11-6.
خزایی، محمد (١٣٨٦). «اصول و مبانی زیبایی‌شناسی هنر ایران»،کتاب ماه هنر، ش ١٠٩و١١٠، ص 4-5.
قاسمی، مرضیه؛ محمودی، سکینه خاتون؛ موسوی، سید رسول (1392). «ساختار صوری نقوش طبیعی در سوزن‌دوزی زنان بلوچ (شهرستان سراوان)»، فصلنامه نگره، ش 28. ص 61-73.
مورفی، هوارد (1385). «انسان‌شناسی هنر»، ترجمه هایده عبدالحسین زاده، فصلنامه خیال، ش ۱۷، ص ۶۹-۲۰.
منابع انگلیسی:
Forge,  A.  (1970).  Learning  to  See  in New Guinea, In: P. Mayer (Ed.). Socialization: The Approach from Social Anthropology,London: Tavistock.
Munn, N. D (1973). Walbiri Iconography, Ithaca: Comell University Press.
مصاحبه:
مصاحبه نگارندگان با خانم دلاوری (زمستان 96). شهرستان کاشمر، روستای نقاب.
مصاحبه نگارندگان با خانم زهرا احمدنایی و گلاب احمدنایی (زمستان 95). شهرستان کاشمر، روستای نای.
مصاحبه نگارندگان با خانم صابری و خانم علامت‌‌زاده (زمستان 95). شهرستان کاشمر، روستای زنده‌‌جان.
مصاحبه نگارندگان با خانم گنجی (تابستان 96). شهرستان تربت‌حیدریه، روستای کدکن.
مصاحبه نگارندگان با خانم محمد‌‌زاده (تابستان 96). شهرستان تربت‌حیدریه، روستای فهندر.
منابع تصاویر:
آرشیو خصوصی نویسندگان.
اطلسگیتا‌‌شناسی استان‌‌های ایران (1393)، تهران: مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتا‌‌شناسی.