مطالعه‌ی خط کوفی‌بنّایی دوره تیموری و چگونگی تأثیر آن در نشانه نوشته‌‌های معاصر (با تأکید بر مسجد گوهرشاد‌مشهد)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

10.22034/ias.2018.91707

چکیده

قدیمی‌‌ترین نوع خط‌ کوفی، خطوط آجری است که به آن خط‌‌کوفی‌‌بنّایی می‌‌‌‌گویند. خط‌کوفی‌بنّایی همان خط‌معقلی است. خط‌بنّایی یا معقلی نوعی خط ‌‌کوفی زاویه‌دار به ‌‌شمار می ‌رود؛ که بر اساس خانه‌های شطرنجی طراحی شده و از ترسیم اشکال هندسی مانند: مربع، مستطیل، خطوط موازی و متقاطع ایجاد می‌گردد. این نوع کوفی در بناها و مساجد باستانی به خصوص دوره تیموری دیده می‌شود. در عصر تیموری از کاشی‌های معرق، هفت‌‌رنگ و همچنین خط‌معقلی در تزیین بناها استفاده شده است. در بناهای باستانی، نوع ساده بنّایی‌ فراوان دیده می‌شود؛ این مهم در تزیینات مسجد ‌گوهرشاد مشهد به خوبی مشهود است. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی‌تحلیلی صورت گرفته؛ و با شناخت عوامل مهمی همچون ایجاد سواد وبیاض، نحوه خوانش، چگونگی حرکت حروف و همچنین پایه‌کار موجود در خط ‌کوفی‌بنّایی، توانسته است؛ پایه ای مهم برای طراحی نشانه‌نوشته‌های معاصر بیابد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Study ofthe Masonry Kofi script of Timuriperiod and its effects in the sign of contemporary writings(Emphasizing on mosque of goharshadmashhad)

چکیده [English]

The oldest type of Kofi script is the brick lines that are called theMasonry Kofi script. The Kofi script  is the same the script ismoalaghi.The masonry script is a kind of angular kufi script; based on the Designed chess house and drawing geometric shapes like: Square, rectangle, parallel and cross lines. This type of Kufic is seen in ancient buildings and mosques, especially the Timuri period. In the Timuri period, have been used Moaragh tiles, seven colors, as well asMoalaghi script in the decoration of buildings. In ancient buildings, a simple type of masonry is seen abundantly;This is very evident in the decorations of the Goharshad Mosque of Mashhad. This research is based on descriptive-analytic method; And by knowing such important factors as creating Savad and Bayaz , how to read, how to move letters and moreAlso, the base of  the work in the masonry Kofi script has found an important basis for designing signs of contemporary writing.        

کتاب­ها:
افشار مهاجر‌، کامران (1388)‌، پایه و اصول صفحه آرایی‌، چاپ نهم‌، تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب های درسی ایران‌.
بهرام زاده‌، محمد (1382)‌، ‌نظری اجمالی بر سیر تحول خطوط اسلامی و خواندن کتیبه ها‌، تهران‌: نیکان‌کتاب.
حاجی قاسمی‌،‌کامبیز ( 1382)‌، فرهنگ و آثار عماری ایران (‌مساجد‌)‌، تهران: روزنه‌.
زمر‌شیدی‌، حسین (1318)‌، کاشیکاری ایر‌ان، جلد سوم خط‌معقلی‌، تهران‌: سازمان عمران و بهسازی شهری‌.
شراتو ، امبرتو و گروبه‌، ارنست ( 1392)‌، هنر ایلخانی و تیموری ، ترجمه یعقوب آژند ، تهران‌: مولی‌.
عابدی‌، علی ( 1388)، کارگاه گرافیک‌، چاپ دوم‌، تهران: اختران‌.
فضائلی‌، حبیب الله ( 1390)،  اطلس خط‌: تحقیق در خطوط اسلامی، تهران‌: سروش‌.
قوچانی‌، عبدالله  (1364)‌، خط‌ کوفی‌معقلی در مساجد باستانی اصفهان: بنیاد اندیشه اسلامی .
ماهرالنقش‌، محمود (1361)‌، کاشیکاری ایران دوره اسلامی‌، دفتر اول خط‌ بنّایی‌، تهران: شرکت افست (‌سهامی‌عام)‌.
ماهرالنقش‌، محمود (1362)‌، کاشیکاری ایران دوره اسلامی‌، دفتر‌معقلی‌، تهران: شرکت افست (سهامی عام)‌.
معروف ، غلامرضا (1393)‌،  شیوه های طراحی نشان های‌نوشتاری فارسی‌، بجنورد‌: بیژن یورد.
مکی‌نژاد، مهدی (1387)، تاریخ هنر ایران در دوره اسلامی (تزیینات معماری)‌، تهران‌: سمت .
یارشاطر‌، احسان (1384)‌، خوشنویسی‌، ترجمه پیمان متین، تهران‌: امیرکبیر.
مقالات:
خراسانی‌، کاظم (اصغر کفشچیان مقدم) (1396)‌، " شناسایی عوامل تأثیر‌گذار بر ماندگاری خط‌کوفی‌بنّایی در دوره معاصر و روند استفاده از آن در طراحی آرم نوشتاری"‌‌، مجله باغ نظر‌، شماره 46، ص50-‌41.
شایسته‌فر‌، مهناز (1389)‌، "تزئینات و کتیبه های دو مجموعه گوهرشاد هرات و مشهد"‌، دو فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات هنر اسلامی، شماره 12، ص98-73.
پایان نامه ها:
رادی،م، (1389) "تبین ویژگی‌های گرافیکی کتیبه‌های کوفی‌بنّایی مسجد جامع اصفهان"‌، کارشناسی‌ارشد‌، عبدالرضا چارئی.‌‌‌‌
ملا‌جعفری‌، ط‌، (1380)‌، "بررسی عناصر گرافیک در کتیبه‌های معماری اسلامی ایران"، کارشناسی‌ارشد‌، دکتر مهرانگیز مظاهری .
سایت:
am  11:  10,97.7.26 , Http://iqna.ir/fa/news
منابع تصاویر
چارئی‌، عبدالرضا (1395)‌، خلاقیت در تایپوگرافی‌، چاپ دوم‌، فرهنگسرای میر‌دشتی‌.
زمر‌شیدی‌، حسین (1318)‌، کاشیکاری ایر‌ان، جلد سوم خط‌معقلی‌، تهران‌: سازمان عمران و بهسازی شهری‌.
صیفوری‌، بیژن و مشکی‌، ساعد (1388)‌، کتاب نشانه‌، چاپ چهارم‌، تهران: یساولی‌.
عفراوی‌، بهرام و دیگران ( 1388)‌، لوگوتایپ های ایرانی، تهران‌: سی‌بال هنر‌.
مصدقیان، وحیده،(1384)، نقش و رنگ در مسجد گوهرشاد، تهران: آبان.