معرفی و طبقه‌بندی مضامین رایج در آرایه‌های معماری دوره قاجار، با تاکید بر شناسایی آن ها در نقاشی‌های دیواری و حجاری های نقشپردازانه قلعه چالشتر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مربی، عضو هیات علمی دانشگاه هنر اصفهان

2 مربی، عضو هیات علمی گروه فرش، دانشگاه شهید باهنر کرمان، مرکز آموزش عالی فرش راور

10.22034/ias.2018.91753

چکیده

مضامین مشابه به کار رفته درآرایه‌های معماری دوره قاجار به تبعبت آنها از ایده‌های مشترکی برمی گردد که معلول مسائل اجتماعی و سیاسی دوره خود بوده اند.مقاله حاضر با محور قردادن این مضامین مشترک و تجلیات آنها را در آرایه‌های قلعه چالشتر ، در صدد معرفی حجاری‌های نقش‌پردازانه و نقاشی­های دیواری موجود در "قلعه چالشتر" نیز می‌باشد. این بنای مسکونی- نظامی که متعلق به خوانین چهارمحالی در دوره قاجار بوده از دو خانه به هم چسبیده،  به نام محمودخان (خدارحم خان یا دیوان خانه)واحمد خان(ستوده) تشکیل شده است. پژوهش حاضر از حیث تمرکز بر آرایه‌های این قلعه در نوع خود اولین نمونه کار تحقیقاتی ارائه شده  است .پژوهش  پیش روی به روش تحلیلی و توصیفی انجام شده و ترکیبی از مطالعات میدانی و تحقیقات کتابخانه­ای را با تکیه بر مشاهدات مستقیم نگارنده ارائه می‌دهد. نتایج پژوهش نشان می دهد که این اشتراکات بر اساس پیوند های هنر و سیاست ،مضامین مشترک متاثر از روایات داستانی ،بر اساس تاثیر پذیری ازآثار غربی و الگوهای منطبق بر جریان به هم پیوسته هنر از دوره صفویه تا قاجار شکل گرفته اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Introduction and classification of common themes in architectural decoration motives of Qajar period, with emphasis on their identification in “Chaloshtor castle” wall murals and carvings.

نویسندگان [English]

  • Hasan yazdan Panah 1
  • Kaveh Navidi Nejhad 2
1
2
چکیده [English]

The focus of this article is on decoration motives in Qajar “Chaloshtor castle” and relationship between art and politics. The Chaloshtor castle was a military residential monument belonging to Bakhtiaries tribal khans. This monument consists of two houses which cling together and named “Mahmood khan” and “Ahmad khan”. This article is the first one by focus on the carving and murals decoration of the castle and also based on filed and academic studies. This paper methodology based on descriptive-analytical method; also combination of field and library studies along with authors direct observations. The results of this research show It is possible to classify Qajar Architectural decorations considering the links in between decoration of monuments and related underlying political and social sight. This topics show common thoughts of their era, also the artistic virtues were affected by quoted factors. Finally these common ideas lead to same methods in architectural decorations that follow with artists.

کلیدواژه‌ها [English]

  • architectural decorations
  • common topics
  • Qajar monuments
  • Chaloshtor castle
کتاب
افشار مهاجر، کامران(1384) هنرمند ایرانی و مدرنیسم،تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
بانی مسعود،امیر(1390)معماری معاصر ایران در تکاپوی سنت و مدرنیته،تهران:هنرمعماری قرن.
حاجی قاسمی، کامبیز(1389) گنجنامه(خانه‌های اصفهان)،تهران: انتشارات سازمان میراث فرهنگی.
دالمانی،هانری رنه(1378)از خراسان تا بختیاری،عنایت سمیعی،بهران:نشر طاووس.
رابی، جولیان، آثار لاکی(مجموعه ناصر خلیلی)(1382)تهران: نشرکارنگ.
شریف زاده، عبدالمجید(1383)دیوارنگاری در ایران (دوره زند و قاجار) ، موسسه صندوق تعاون سازمان میراث.
طهماسب پور، محمدرضا(1387) ناصرالدین، شاه عکاس (پیرامون تاریخ عکاسی ایران)، چاپ دوم، تهران:نشر تاریخ ایران.
طهماسب پور، محمدرضا(1389) از نقره و نور، تهران:نشر تاریخ ایران.
ظل السلطان، تاریخ مسعودی،(1362)تهران: انتشارات یساولی.
غیبی، مهرآسا، هشت هزار سال تاریخ پوشاک اقوام ایرانی(1388)تهران: نشر هیرمند.
فتاحی، قاسم(1387) چهارمحال بختیاری در عصر زندیه،شهرکرد:نشر سدره المنتهی.
فدوی، محمد(1386) تصویرسازی در عصر صفوی و قاجاریه، تهران:انتشارات دانشگاه تهران.
فرشته نژاد،سید مرتضی(1380)فرهنگ معماری و مرمت.تهران:ارکان دانش.
مارزلف، اولریش(1390) تصویرسازی داستانی از کتاب های چاپ سنگی فارسی، شهروز مهاجر،تهران: نشر نظر.
مرزبان،پرویز(1379)خلاصه تاریخ هنر مرزبان،تهران:انتشارات علمی فرهنگی.
نجیب اوغلو،گلرو(1379). هندسه و تزیین در معماری اسلامی،مهردادقیومی بیدهندیتهران:نشر روزنه.
نیکزاد امیرحسینی، کریم(1354) شناخت سرزمین چهارمحال، اصفهان، بی نام.
مقاله
احمدی نیا ،جواد، و شیرازی، علی اصغر(1390)." ویژگی­های چاپ سنگی در مصور سازی دوره­ی قاجار"مجله­ی ماه هنرشماره156، 4-49.
آژند، یعقوب(1385)"دیوارنگاری در دوره قاجار"، مجله هنرهای تجسمی، حوزه هنری،شماره25، ،34-41.
افشاراصل، مهدی، خسروی، محمدباقر(1377). معماری ایران در دوره قاجار، فصلنامه هنر، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی،شماره36، 120-137.
بهپور، باوند(1384) " کتیبه نگاری در دوره قاجار(بررسی کتیبه های هشت بنای دوره قاجاریه در شیراز و اصفهان)" مجله علمی پژوهشی هنرهای زیبا، دانشکده هنر های زیبا دانشگاه تهران، شماره22، 83-91 .
پرویزی، اکبر(1384)" نگاره­های تکیه معاون الملک کرمانشاه"مجله علمی پژوهشی نگره، دانشگاه­شاهد، شماره1، 71-86 .
پرویزی، اکبر(1384)." نگاره­های تکیه معاون الملک کرمانشاه"مجله علمی پژوهش نگره،دانشگاه­شاهد،شماره1، 71-86 .
زمانی پور، بابک و آخوندی، اردشیر(1378)"خانه آزاده (معرفی آثار تاریخی مجموعه فرهنگی چالشتر)" مجله­ی بام ایران، شماره 3و4، 50-53.
زمانی پور، بابک(1385)" سه سفرنامه عتبات عالیات و حرمین شریفین تالیف حاج مهدی خان آزاده چالشتری" کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره100، 112-114.
ساریخانی، مجید(1384)" بررسی باستان شناسی معماری دوره قاجار"، مجله علمی ترویجی جلوه هنر، دانشگاه الزهرا تهران،شماره 25، 5-15.
شایسته فر،مهناز(1390)"شاهنامه منبع الهام اسطوره ها و افسانه های ایرانی"کتاب ماه هنر،شماره4،160-12.
شکوهیان، غلامعلی و شیرازی، علی اصغر(1389)" بررسی و طبقه‌بندی موضوعی نقاشی­های دیواری باغ ارم شیراز دوره­ی قاجار"،مجله علمی پژوهش نگره، دانشگاه­شاهد، شماره16، 27-42.
قاسمی سیچانی، مریم، و معماریان، غلامحسین،(1389)"گونه شناسی خانه دوره قاجار در اصفهان" مجله­ی هویت شهر، شماره 7، 87-94.
کامران سخن پرداز و میراثی، محسن(1388)" بازتاب هنر ایران باستان در تزینات وابسته به معماری خانه امام جمعه و خانه منسوب به امیرکبیر" مجله علمی پژوهشی نگره، دانشگاه شاهد تهران، شماره13، 53-69.
نظری، فرهاد و نیکزاد، ذات الله(1386)"معماری در دربار سلطان صاحب قران" مجله­ی گلستان هنر، فرهنگستان هنر، شماره9، 26-51.
پایان نامه
آخوندی سورکی، اردشیر(1372) قلاع استان چهارمحال بختیاری، پایان نامه کارشناسی ارشد باستان شناسی، استادراهنما: سوسن بیانی، دانشگاه تهران، دانشکده ادبیات وعلوم انسانی، 262-219.
مصاحبه
یزدان پناه، حسن(1389) بررسی پیوندهای هنر و سیاست در دوره قاجار(پروژه نهایی درس مطالعات تطبیقی2 به راهنمایی دکتر یعقوب آژند)، دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران، منتشر نشده.
یزدان پناه، حسن،(1391)مصاحبه با آقای جهانگیر نادری(داماد خوانین چهارمحالی)، منتشر نشده، 15/2/1391 .یزدان پناه،حسن(1390) مصاحبه با علی محمودیان(مطلع بومی)، منتشر نشده، 24/6/1390.
منابع تصویری
افشار مهاجر، کامران(1384) هنرمند ایرانی و مدرنیسم،تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
آدامووا، آدل، نگاره های ایرانی گنجینه ارمیتاژ(سده 15تا19میلادی)(1386) زهره فیضی،تهران:فرهنگستان هنر.
آژند، یعقوب(1385)"دیوارنگاری در دوره قاجار"، مجله هنرهای تجسمی، حوزه هنری،شماره25، ،34-41.
بهپور، باوند(1384) " کتیبه نگاری در دوره قاجار(بررسی کتیبه های هشت بنای دوره قاجاریه در شیراز و اصفهان)" مجله علمی پژوهشی هنرهای زیبا، دانشکده هنر های زیبا دانشگاه تهران، شماره22، 83-91 .
پاکباز، رویین(1385) نقاشی ایرانی: از دیرباز تا اکنون، تهران:انتشارات زرین و سیمین.
پرویزی، اکبر(1384)" نگاره­های تکیه معاون الملک کرمانشاه"مجله علمی پژوهشی نگره، دانشگاه­شاهد، شماره1، 71-86 .
آکرمن،فیلیپس و پوپ،آرتورآپهام (1378)سیری در هنر ایران (از دوران پیش از تاریخ تا امروز)، نجف دریابندری و دیگران،تهران:علمی فرهنگی.
تذهیبی،مسعود،و شهبازی،فریده(1374)نقشمایه های ایرانی.تهران.سروش.
حاجی قاسمی، کامبیز(1377) گنجنامه(خانه‌های اصفهان)،تهران: انتشارات سازمان میراث فرهنگی.
ساریخانی، مجید(1384)" بررسی باستان شناسی معماری دوره قاجار"، مجله علمی ترویجی جلوه هنر، دانشگاه الزهرا تهران،شماره 25، 5-15.
سودآور،ابوالعلاء(1380)هنردربارهای ایران،ناهید محمد شمیرانی،تهران:نشرکارنگ.
سیف،هادی(1376)نقاشی روی گچ،تهران:سروش.
شریف زاده، عبدالمجید(1383)دیوارنگاری در ایران (دوره زند و قاجار) ، موسسه صندوق تعاون سازمان میراث.
شکوهیان، غلامعلی و شیرازی، علی اصغر(1389)" بررسی و طبقه‌بندی موضوعی نقاشی­های دیواری باغ ارم شیراز دوره­ی قاجار"،مجله علمی پژوهش نگره، دانشگاه­شاهد، شماره16، 27-42.
طهماسب پور، محمدرضا(1387) ناصرالدین، شاه عکاس (پیرامون تاریخ عکاسی ایران)، چاپ دوم، تهران:نشر تاریخ ایران.
غیبی، مهرآسا، هشت هزار سال تاریخ پوشاک اقوام ایرانی(1388)تهران: نشر هیرمند.
فریه،دبلیو(1374)هنرهای ایرانی،رویین پاکباز.تهران:نشر فرزان روز.
کامران سخن پرداز و میراثی، محسن(1388)" بازتاب هنر ایران باستان در تزینات وابسته به معماری خانه امام جمعه و خانه منسوب به امیرکبیر" مجله علمی پژوهشی نگره، دانشگاه شاهد تهران، شماره13، 53-69.
گودرزی، مرتضی(1388)آینه خیال (بررسی و تحلیل تزیینات معماری دوره قاجار)،تهران:سوره مهر.
مارزلف، اولریش(1390) تصویرسازی داستانی از کتاب های چاپ سنگی فارسی، شهروز مهاجر،تهران: نشر نظر.
محمدپناه،بهنام(1386)کهن دیار،تهران:سبزان.