عوامل فرهنگی مؤثر بر دگرگونی نقشمایه‏های انسانی در پارچه‏های دوره‌های صفوی و اول قاجار

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه الزهرا(س)، تهران، ایران

2 کارشناس ارشد طراحی پارچه و لباس

چکیده

پیکرنگاری روی پارچه‏ها از دوران گذشته تا اوایل صفوی در ایران به انحاء گوناگون رواج داشت و در زمان شاه عباس به اوج ‏رسید و در مکتب اول قاجار به شیوه صفویان ادامه یافت. نقش انسانی به صورت کالبدی رسمی یا غیررسمی روی پارچه نقش بسته و تأثیرات نقوش روی پارچه و سایر هنرها در شیوه اجرا و مضمون مشهود است. تغییرات نقش‏پردازی در نوع چهره‏پردازی به صورت آرمانی و غیرآرمانی و در شکل اندامی پیکره‏های منقوش بر پارچه‏ها با شیوه ترسیم شکل کلی اندام بنا بر زیباشناسی زمانه و نوع لباس رایج عصر و ترکیب فیگور بسته به قراردادها مشاهده می‏شود. نتایج گواه آن است که عوامل فرهنگی مؤثر شامل عوامل داخلی (دین و تأثیر نگارگری و ادبیات) و عوامل خارجی (حضور سیاحان، تأثیرات فلسفه غربی، تأثیر هنرمندان دیگر کشورها و حمایت‏های درباری) است. روش تحقیق، توصیفی تحلیلی است و بنابر اسناد معتبر تاریخی به ارزیابی و تطبیق داده‏ها پرداخته شده است. روش گردآوری اطلاعات، اسنادی (مکتوب و تصویری در موزه‏ها) است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Effective Cultural factors in fabrics with human motifs on safavi and first Qajar period

نویسندگان [English]

  • Maryam Mounesi Sorkheh 1
  • Sara Hoseinzade gheshlaghi 2
1 ........
2 .........
چکیده [English]

Iconography on fabrics has spread from the early Safavi period in Iran in different ways and upgraded at the time of Shah Abbas in this time and First Qajar style continues in the tradition of Safavi period. Human role for formal or informal physical role depending on fabric and the effects of the motifs on textiles and other arts can be seen in procedure and content. Changes in the type of play portrait (ideal or non-ideal portrait) and body shape (overall shape of the body draws on contemporary aesthetics and common wear and age composition of the figure, depending on the contract) is observed. The results evidence that cultural factors influence is the internal factors (religion and the influence of painting and literature) and external factors (the presence of tourists, the effects of Western philosophy, artists influence other countries and support the court). The research method is descriptive and based on authentic historical documents and data matching has been assessed. The data are documents that written and pictorial in museums.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iranian fabrics
  • Safavi and first Qajar period
  • human motifs
  • Cultural factors

مراجع

کتاب­ها

  • قرآن کریم.
  • اولئاریوس، آدام، (1363)، سفرنامة اولئاریوس، ترجمه احمد بهپور. تهران، فرنگی ابتکار.
  • آژند، یعقوب، (1385)، مکتب نگارگری اصفهان، تهران، سازمان چاپ وزارت ارشاد اسلامی و فرهنگستان هنر.
  • بلر، شیلا؛ بلوم، جاناتا، (1390)، هنر و معماری اسلامی2، ترجمه یعقوب آژند. تهران، سمت.
  • بیکر، پاتریشیا، (1385)، منسوجات اسلامی، ترجمه مهناز شایسته‌فر، تهران، موسسه مطالعات هنر اسلامی.
  • پاکباز، رویین، (1379)، نقاشی ایران از دیرباز تا امروز، تهران، زرین و سیمین.
  • پاکباز، رویین، (1390)، دایره‌المعارف هنر، تهران، فرهنگ معاصر.
  • پوپ، آرتوراپهام، (1389)، سیر و صور نقاشی ایران، ترجمه یعقوب آژند، تهران، مولی.
  • پوپ، آرتوراپهام؛ اکرمن، فیلیس، (1387)، سیری در هنر ایران: از دوران پیش از تاریخ تا امروز، ج5: پارچه‌‌بافی، ج11: مجموعه لوحه و تصاویر، ترجمه زهره روح­فر، زیر نظر سیروس پرهام، تهران، علمی و فرهنگی.
  • پوپ، آرتوراپهام؛ اکرمن، فیلیس، (1389)، شاهکارهای هنر ایران، ترجمه پرویز ناتل‌خانلری. تهران، علمی و فرهنگی.
  • پولیاکووا، ی.آ.؛ رحیمووا، ز.ای، (1381)، نقاشی و ادبیات ایرانی، ترجمه زهره فیضی، تهران، فرهنگستان هنر و روزنه.
  • تاورنیه، ژان باپتیست، (1363)، سفرنامه تاورنیه، ترجمه ابوتراب نوری، تصحیح حمید شیرانی، تهران، کتابخانه سنائی.
  • حسن، زکی محمد، (1363)، تاریخ صنایع ایران بعد از اسلام، ترجمه محمدعلی خلیلی، تهران، اقبال.
  • حسن، زکی محمد، (1384)، چین و هنرهای اسلامی، ترجمه غلامرضا تهامی، تهران، فرهنگستان هنر.
  • رامی، شرف‏الدین، (1325)، انیس العشاق، تصحیح و اهتمام عباس اقبال، تهران، انجمن نشر آثار ایران.
  • راوندی، مرتضی، (1383)، تاریخ اجتماعی ایران، ج7: مناظری از حیات اجتماعی هنری و صنعتی ایرانیان بعد از اسلام، تهران، علمی و فرهنگی.
  • راوندی، مرتضی، (2536)، تاریخ اجتماعی ایران، ج2، تهران، امیرکبیر.
  • روح‏فر، زهره، (1388)، نگاهی بر پارچه‏بافی دوران اسلامی، تهران، سازمان مطالعه و تدوین.
  • سعدی شیرازی، مصلح‏الدین، (1368)، کلیات اشعار، به اهتمام عباس اقبال آشتیانی، تهران، جاویدان.
  • سیوری، راجرمروین، (1391)،  ایران عصر صفوی، ترجمه کامبیز عزیزی، تهران، مرکز.
  • شایسته‌فر، مهناز، (1384)، عناصر هنر شیعی در نگارگری کتیبه‏نگاری تیموری و صفویان، تهران، مؤسسه مطالعات هنر اسلامی.
  • علیمحمدی اردکانی، جواد، (1392)، همگامی ادبیات و نقاشی قاجار، تهران، یساولی.
  • فلاندن، اوژن، (1324)، سفرنامه اوژن فلاندن به ایران در سال‌های 1840-1841، ترجمه حسین نورصادقی، تهران، چاپخانه روزنامه نقش‌جهان.
  • کنبی، شیلا، (1389)، رضا عباسی اصلاح‌گر سرکش، ترجمه یعقوب آژند، تهران، فرهنگستان هنر.
  • کونل، ارنست، (1378)، هنر اسلامی، ترجمه هوشنگ طاهری، تهران، ابن سینا.
  • لاکهارت، لارنس، (1344)، انقراض سلسلة صفوی، ترجمه اسماعیل دولتشاهی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب تهران.
  • مددپور، محمد، (1384)، تجلیات حکمت معنوی در هنر اسلامی، تهران، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل وابسته به امیرکبیر.
  • مهاجر، کامران، (1384)، هنرمند ایرانی و مدرنیسم، تهران، نشر دانشگاه هنر.
  • میراحمد، مریم، (1363)، دین و مذهب در عصر صفوی، تهران، امیرکبیر.
  • نجفی، موسی، (1378)، مقدمة تحلیلی تاریخ تحولات سیاسی ایران (دین، دولت، تجدد)، تهران، منیر.
  • والسر، سیبیلا شوستر، (1364)، ایران صفوی از دیدگاه سفرنامه‌های اروپائیان، ترجمه غلامرضا ورهرام. تهران، امیرکبیر.
  • ولش، آنتونی، (1385)، نگارگری و حامیان صفوی، ترجمه روح‏الله رجبی، تهران، فرهنگستان هنر.
  • هیلن برند، رابرت، (1386)، هنر و معماری اسلامی، ترجمه اردشیر اشراق، تهران، فرهنگستان هنر. مهجور، فیروز؛ صادقی، مقصودعلی، (1383)، ایران زمین در گستره تاریخ صفوی، تهران، دانشگاه تبریز.
مقالات:

  • ارشاد، فرهنگ، (1383)، "مقایسه‌ای تاریخی در تحول عقل‌گرایی و انسان‌گرایی در شرق و غرب"، جامعه‌شناسی ایران، 1، بهار، 146-159.
  • حسنوند، محمدکاظم؛ آخوندی، شهلا، (1391)، "بررسی سیر تحول چهره‌‌نگاری در نگارگری ایران تا انتهای صفوی"، نگره، 24، زمستان، 15-35.
  • حسینی، سیدرضا، (1386)، "حرمت تصویر در نگارگری ایران"، کتاب ماه هنر، 107-108، مرداد و شهریور، 46-51.
  • کمالی، هاجر، (1384)، "نگاهی به کتاب صورتگری در اسلام: بخش دوم"، بیناب، 9، بهمن، 201-211.
  • محبی، حمیدرضا، (1390)، "پیکرة انسان در نقاشی صفوی (اصفهان)"، نامة هنرهای تجسمی و کاربردی، 8، پاییز و زمستان، 1390-76.
  • محمدی ‌‌‌وکیل، مینا؛ بلخاری‌‌‌قهی، حسن، (1393)، "از تحریم صورتگری تا صورت‌‌نگاری عریان: نگاهی به سیر تحول نمایش پیکرة انسان در تاریخ هنر و به ویژه ایران"، هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، 19، تابستان، 5-16.
آرشیوها:

  • آرشیو موزه ملی ایران بخش هنرهای اسلامی.
  • آرشیو کاخ گلستان موزه مردم شناسی.
 

پایان‏نامه‏ها:

  • ارفع‌نیا، پیمان، (1393)، بررسی چهره‌نگاری ایرانی در دوره‌ صفوی، کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
  • بهرام‌نژاد، محسن، (1383)، مبانی و زیرساخت‏های هویت سیاسی- ملی-دولت صفوی، دکتری، دانشگاه تهران.
  • پات، فریبا، (1390)، هنر و زمینه‌های سیاسی- مذهبی آن در عصر شاه طهماسب صفوی، دکتری، دانشگاه تهران.
  • جعفری، محمدصادق، (1391)، سیاست‏های دینی و مذهبی صفویان در اصفهان و پیامدهای آن، دکتری، دانشگاه تهران.
  • خودی، الدوز، (1384)، وجوه مشترک بین نقوش تزئینی عهد صفوی، کارشناسی ارشد، پردیس هنرهای زیبا دانشگاه تهران.
  • محمدی ‌وکیل، مینا، (1393). تأثیرات اومانیسم بر نقاشی قاجار، دکتری، دانشگاه تهران.
  • مظلومی‌شمالی، ساناز، (1391)، نقوش پارچه‌های دوران قاجار و بازتاب آن در نقاشی‌های آن دوره، کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
مطالعات هنر اسلامی

دوره 13، شماره 28
زمستان 1396
صفحه 21-41

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 01 مرداد 1396
  • تاریخ بازنگری: 01 آبان 1396
  • تاریخ پذیرش: 01 آذر 1396

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار