مطالعه کاربرد و ویژگی‌های ترکیب «انسان-خط»‌نگاری در آثار فلزی دوره سلجوقیان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده هنر دانشگاه سیستان و بلوچستان

2 دانشجوی کارشناسی‌ارشد پژوهش هنر دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

هنرمندان دوران اولیه اسلامی با مهارت و دقت بالایی به ارائه شیوه‌های نوین نقوش‌نگاری دست یافتند. نقوش تزیینی و ترکیبی «انسان-خط» تحولی نوین در کتیبه‌نویسی تزیینات برجسته آثار فلزی دوران سلجوقیان و شیوه‌های نوین تزیینات دوران اسلامی ایجاد نمود. این نقوش عمدتاً ترکیبی از خطوط رایج آن دوران و اتصالات زیبایی از سرهای استیلیزه انسانی و یا نیم‌تنه‌های انسان بوده‌ و مفاهیم و معانی باطنی و آشکاری دارند که هر کدام کاربردها و ویژگی‌های بصری خاصی را در این آثار جلوه‌نمایی کرده‌اند. سؤالاتی که مطرح می‌شود این‌ها هستند:
1. شیوه «انسان-خط»‌نگاری در آثار فلزی سلجوقیان دارای چه کاربردهایی است؟
2. ویژگی‌های بصری کتیبه‌های تصویری آثار فلزی دوره سلجوقی چه ارتباطی با مضامین آن‌ها دارند؟
نقوش ترکیبی-تزیینی «انسان-خط» با کاربردهای بصری و مفهومی در میان آثار فلزی دوره سلجوقی نقش‌اندازی گردیده‌اند. ویژگی‌های بصری این نقوش مرتبط با معانی و مضامین روایی کتیبه‌ها در راستای القای اعتقادات درونی مردمان آن دوره به طلسم و تعویذ مؤثر برای مالک اثر می‌باشند. سابقاً در پایان نامه‌ای از نگارندگان این پژوهش، کاربردهای نقوش ترکیبی «انسان-خط» مورد بررسی و پژوهش قرار گرفته است. از اهداف این پژوهش می‌توان به این‌ها اشاره نمود:
1. بررسی کاربردهای مفهومی و بصری نقوش ترکیبی «انسان-خط» بر روی آثار فلزی دوران سلجوقیان.
2. بررسی ارتباط کاربردهای بصری و مفهومی نقوش ترکیبی «انسان-خط» سلجوقیان.
این تحقیق به روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از داده‌های کتابخانه‌ای، مقالات و سایت‌های معتبر انجام گردیده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study on usage and Properties of the Combination “Man-calligraphy” in the Metalwork of Seljuk period

نویسندگان [English]

  • Alireza Taheri 1
  • Sahar Sadeghi 2
1 Associate Professor Faculty of Arts, University of Sistan and Baluchestan.
2 Graduate student of art at the University of Sistan and Baluchestan
چکیده [English]

Artists of the early Islamic period achieved on skills and high accuracy to provide new ways of decorative motifs. Decorative motifs and composite of "Man-calligraphy" created a new development decoration of description outstanding in metal works and new ways of ornaments in Seljuk period. These designs are a combination of calligraphy during the same period and stylized human heads or bust beauty of human connections and with inner concepts and meaning but evident. Each of which has specific visual usage and Properties in these works. The questions that arises are:
1. What applications are in the style of "Man-calligraphy" in the Seljuk metalwork?
2. What are relationship visual Properties of “Man-calligraphy” in the metal works of the Seljuk period with their content?
"Man-calligraphy" motifs with visual and conceptual applications are among the works of the Seljuk period. The visual Properties of these motifs are related to the meanings and content validity of the underlying belief in amulets and talisman are effective for its owner. Previously, in the thesis of the authors of this research, the applications of combined “Man-calligraphy” have been investigated. the aims of this can be cited:
1. Study on the conceptual and visual uses motifs “Man-calligraphy” in the Metalwork of Seljuk period.
2. Study on the relationship conceptual and visual uses motifs “Man-calligraphy” in the Metalwork of Seljuk period.
This research has been done with analytical and descriptive study and using data library, articles and prestigious sites.

کلیدواژه‌ها [English]

  • “Man-calligraphy”
  • Seljuk Metalworking
  • Conceptual applications
  • Visual
- احسانی، محمدتقی، (1382)، هفت‌هزار سال هنر فلزکاری در ایران، چاپ دوم، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. - افروغ، محمد و افسانه قانی، (1392)، پژوهشی در شیوه‌های ساخت و مضامین فلزکاری موصل مطالعه موردی: صندوقچه و شمعدان بدرالدین لؤ‌لؤ، فصلنامه علمی-پژوهشی نگره، شماره 28، صص 40-26. - بازورث و دارلی دران و دبلوا و راجرز و کاهن و لمبتون و هیلنبراند، (1380)، سلجوقیان، ترجمه و تدوین یعقوب آژند، چاپ اول، تهران، نشر مولی. - پاکباز، رویین، (1379)، دایره‌المعارف هنر، چاپ دوم، تهران، فرهنگ معاصر. - پوپ، آرتوراپهام با همکاری فیلیس آکرمن و اریک شرودر، (1380)، شاهکارهای هنر ایران، اقتباس و نگارش پرویز ناتل خانلری، چاپ دوم، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. - حلمی، احمد‌کمال‌الدین، (1387)، دولت سلجوقیان، ترجمه و اضافات عبدالله ناصری‌طاهری، چاپ سوم، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. - دیماند، موریس‌اسون، (1365)، راهنمای صنایع اسلامی، ترجمه عبدالله فریار، چاپ سوم، تهران، نشر علمی و فرهنگی. - علام، نعمت‌اسماعیل، (1386)، هنرهای خاورمیانه در دوران اسلامی، ترجمه عباسعلی تفضلی، چاپ دوم، مشهد، انشارات آستان قدس رضوی. - کاتلی، مارگریتا و لوئی هامبی، (1376)، هنر سلجوقی و خوارزمی، ترجمه یعقوب آژند، چاپ اول، تهران، نشر مولی. - کونل، ارنست، (1384)، هنر اسلامی، ترجمه هوشنگ طاهری، چاپ پنجم، تهران، انتشارات توس. - کونل، ارنست، (1388)، هنر اسلامی، ترجمه یعقوب آژند، چاپ سوم، تهران، نشر مولی. - محمد‌حسن، زکی، (1366)، تاریخ صنایع ایران بعد از اسلام، ترجمه محمدعلی خلیلی، چاپ اول، تهران، نشر اقبال. - هیلن‌برند، رابرت، (1386)، هنر و معماری اسلامی، ترجمه اردشیر اشراقی، چاپ اول، تهران، نشر روزنه. - وارد، ریچل، (1384)، فلزکاری اسلامی، ترجمه مهناز شایسته‌فر، چاپ اول، تهران، مؤسسه مطالعات هنر اسلامی. مقالات - خزایی، محمد و بهار موسوی‌حجازی، (1391)، "زبان و بیان در هنر فلزکاری ایران: دوره اسلامی تا حمله مغول"، نشریه کتاب ماه هنر، شماره 165، صص 17-4. - دادور، ابوالقاسم و پدیده عادلوند، (1394)، "انتقال هنرهای صناعی سرزمین‌های اسلامی از قرن چهارم ه.ق به اروپای غربی در قرن دهم میلادی"، فصلنامه علمی-پژوهشی باغ نظر، سال دوازدهم، شماره 32، صص 22-13. - رازانی، مهدی و حمیدرضا بخشنده‌فرد و اصغر توکلی، (89-1388)، "فلزکاری سلجوقی هنری اسلامی با هویت ایرانی"، دو فصلنامه تخصصی دانش مرمت و میراث فرهنگی، سال پنجم، شماره پیاپی 4و5، صص 63-55. - شیمل، آنه ماری ، (1379)، "رنگ و طرح در سفالینه ایرانی"، در مجموعه مقالات اوج‌های درخشان هنر ایران، ویرایش ریچارد اتینگهاوزن و احسان یارشاطر، ترجمه هرمز عبداللهی و رویین پاکباز، تهران، انتشارات آگاه، صص 222-193. - صادقی، سحر، (1396)، "مطالعه نقوش ترکیبی «انسان-خط» در هنرهای صناعی دوره سلجوقی"، پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد رشته پژوهش هنر، زاهدان، دانشکده هنر و معماری دانشگاه سیستان و بلوچستان/زاهدان. - طاهری، علیرضا و سحر صادقی، (1396)، " بررسی ساختار و مفصل‌بندی ترکیب «انسان-خط»نگاری در هنرهای صناعی دوره سلجوقی"، فصلنامه علمی-پژوهشی باغ نظر، سال چهاردهم، شماره 54، صص 56-47. - طاهری، علیرضا و سحر صادقی، (1396)، "پژوهشی در فنون و شیوه نقش‌اندازی ترکیب «انسان-خط»نگاری در آثار فلزی دوره سلجوقیان"، همایش جایگاه نقش‌های تزیینی در کیفیت بصری هنر اسلامی، تهران، مرکز تحقیقات هنر اسلامی نگاره، https://www.civilica.com/Paper-IASCONF01-IASCONF01_031.html. - موسوی‌لر، اشرف‌السادات و سهیلا نماز‌علیزاده، (1391)، "چهره‌نگاری سلجوقی؛ تداوم فرهنگ بصری مانوی"، مطالعات تاریخ فرهنگی؛ پژوهش‌نامه‌ی انجمن ایرانی تاریخ، سال چهارم، شماره سیزدهم، صص 105-85. - Blair, Sheila S, (1998)”EPIGRAPHY iii. Arabic inscriptions in Persia”, Encyclopaedia Iranica, Vol. VIII (5), available online at www.iranicaonline.org/articles/epigraphy-iii, (Last Updated: December 15, 2011), pp. 490-498. - Dimand, M. S, (1945) “Saljuk Bronzes from Khurasan” The Metropolitan Museum of Art Bulletin, New Series, Vol. 4, (No. 3), The Metropolitan Museum of Art, pp. 87-92. - Ettinghausen , Richard,(1970),” The Flowering of Seljuq Art”, Metropolitan Museum Journal, Vol. 3, The University of Chicago Press, pp.113-131. - Marks, Laura U, (2011), “ Calligraphic Animation: Documenting the Invisible”, Animation: An Interdisciplinary Journal 6(3), pp. 307-323. - Tabbaa , Yasser,(1987), Bronze Shapes in Iranian Ceramics of the Twelfth and Thirteenth Centuries, Muqarnas, Vol. 4, Brill, pp.98-113. - www.asia.si.edu, 10/11/95,8:30 pm. - www.Metmuseum.org, 10/12/95, 10:00 am.