بررسی مفهوم تشبیه و تنزیه از نگاه محیی الدین ابن عربی و تطبیق آن با فضای نگارگری ایران(قرن 9 و10 هجری)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشکده هنر، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران، ایران

2 دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشگاه هنر، تهران، ایران

3 دانشگاه هنر، تهران، ایران

10.22034/ias.2018.91842

چکیده

مبانی نظری حاکم بر نگارگری ایرانی به واسطه اندیشه اسلامی و تسلیم شدن در برابر شریعت الهی، مشروط به تعبیر خاصی از سنت تصویری بر پایه تجلیات معنوی گردیده است. بدین علت نگارگر مسلمان در خلق نگاره هایش در نگرشی تنزیهی، هیچ گاه وجود حقّ را قصر نمی کند، بلکه با نگاهی تشبیهی، عالم نگاره را مجلایی از مجال الهی و مظهری از مظاهر حقّ سبحانه می داند. لذا انگیزه این نوشتار؛ بررسی مفهوم تشبیه و تنزیه در شیوه مصورسازی نگارگر ایرانی، با تأکید بر نگرش محیی الدین ابن عربی در خصوص معرفت شناسی این دو واژه است. بر پایه یافته های تحقیق اعتقاد ابن عربی بر این اصل مهم پی ریزی شده که معرفت راستین بر پایه جمع میان تشبیه و تنزیه شکل می گیرد، همچنین سرّ تنزیه روی در اسم باطن حقّ دارد و سرّ تشبیه از احکام اسم ظاهر حقّ سبحانه است، بنابراین زوال حقّ از باطن و صورت های عالم، امکان پذیر نیست و این مفهوم به شیوا ترین بیان در قرآن آمده است و از آن جایی که هنرمند مسلمان به تأسی از مفاهیم معنوی شریعت اسلامی و قرآن دست به آفرینش اثر هنری می زند، و در نگاه ابن عربی قرآن و نگرش اسلامی حاصل اجتماع مفاهیم تشبیهی و تنزیهی است؛ لذا می توان نتیجه گرفت: عناصر تصویری موجود در نگارگری ایرانی _ اسلامی نیز، به گونه ای خاص زبان حقیقتی هستند که در عرصه عمل هنرمند، مبدل به بیانی جهت مصورسازی عالم دو بعدی در هیئت نور واحد می شوند؛ که صفات و نسبت های حقّ را به دور از هر گونه اندیشه برابری کردن با آفرینش الهی؛ به عرصه ظهور می رساند. روش تحقیق در این نوشتار توصیفی _ تحلیلی بوده، همچنین ابزار و شیوه های گردآوری اطلاعات در بردارنده جستجوی کتابخانه ای است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study of the Concepts of Immanence and Transcendence according to Muhi Al-Din Ibn Arabi and Their Place in the Persian Painting Space (during 9th and 10th Hegira Century)

نویسندگان [English]

  • Somayeh Safari Ahmad Abadi 1
  • Smaeel Bani Ardalan 2
  • Mohammad Reza Sharif Zadeh 1
  • Iraj Dadashi 3
1
2
3
چکیده [English]

The theoretical basics governing the Iranian miniature are conditioned on a special rendering of the imagery traditions based on spiritual manifestations due to the Islamic thoughts and submission to divine religion. For the same reason, Muslim miniaturist never misses in his or her creation of miniatures and adoption of transcendental attitudes the existence of God; rather, adopting an immanence-driven approach to the artwork, s/he knows the world of the miniature as a materialization of the divine instance and a demonstration of the praised God’s appearance.
Thus, the present study aims at investigating the concepts of immanence and transcendence in miniaturist’s illustration style via underlining Muhi Al-Din Ibn Arabi’s approach as regards the epistemology of these two concepts. Based on the study findings, Ibn Arabi’s belief has been laid upon the underlying premise that the true knowledge depends upon an integration of immanence and transcendence. Moreover, the secret of transcendence lies in the name of the God’s nature and immanence’s secret stems from the verdicts of the apparent name of the praised God. So, the world of possibilities cannot be stripped in its interior and exterior from the God and the topic has been most eloquently expressed in the Holy Quran; and, because the Muslim artist in his or her resorting to the spiritual concepts of the Islamic and Quranic canonization tries to create an artwork and considering the idea that in Ibn Arabi’s perspective the Holy Quran and the Islamic attitude are the outcome of integration of the immanence and transcendence, it can be stated that the pictorial elements extant in Iranian miniature are as well specific kinds of a real language that have been converted to an expression of the two-dimensional illustration world being given the form of a single light in the practical arena by the artist. God’s characteristics and attributes are manifested in the miniature away from any thought of equalization to the divine creation. The present study has been carried out based on a descriptive-analytical method. The information has been collected through library research.

کلیدواژه‌ها [English]

  • immanence and transcendence
  • Holy Quran and moral criterion
  • apparent and inherent name
  • Iranian-Islamic miniature
- قرآن کریم. (1388)، ترجمه طاهره صفارزاده، تهران، اسوه.
- ابن عربی، محمدبن علی (1370) ، فصوص الحکم و التعلقیات علیه، به قلم ابوالعلاء عفیفی، جلد اول، تهران، الزهراء.
- ابن عربی، محمدبن علی (1393) ، فصوص الحکم، ترجمه علی شالچیان ناظر، چاپ اول، تهران، الهام.
- ابن عربی، محمدبن علی (1387) ، فصوص الحکم، ترجمه محمد خواجوی، چاپ اول، تهران، مولی.
- ابن عربی، محمدبن علی (1385) ، فصوص الحکم، ترجمه و تصحیح محمدعلی موحد و صمد موحد، چاپ اول، تهران، کارنامه.
- آژند، یعقوب (1395) ، نگارگری ایران، جلد دوم، تهران، سمت.
- بغدادی، عبدالقاهر (1982) ، الفرق بین الفرق، تحقیق محیی الدین عبدالحمید، بیروت، دارالمعرفه.
- بنی اردلان، اسماعیل (1393) ، مجال آه، چاپ اول، تهران، سوره مهر.
- بورکهارت و دیگران، تیتوس (1370) ، جاودانگی و هنر، ترجمه سیدمحمد آوینی، تهران، برگ.
- پارسا، محمدبن محمد (1366) ، شرح فصوص الحکم، مصحح جلیل مسگر، جلد اول، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
- خوارزمی، تاج الدین حسین بن حسن (1364) ، شرح فصوص الحکم، چاپ اول، تهران، خوارزمی.
- خیاط، عبدالرحیم بن محمد (1975) ، الانتصار و الرد علی ابن الراوندی الملحد، جلد اول، بیروت.
- زوزنی، حسین بن احمد زوزنی (1340) ، المصادر، جلد دوم، مشهد، تقی بینش.
- شووان، فریتیوف (1381) ، گوهر و صدف عرفان اسلامی، ترجمه مینو حجت، چاپ اول، تهران، دفتر پژوهش و نشر سهروردی.
- شهرستانی، محمد بن عبدالکریم ( 1986) ، الملل و النحل، جلد اول، بیروت، محمد سید کیلانی.
- شیرازی، رکن الدین مسعود بن عبدالله (1395) ، نصوص الخصوص فی ترجمه الفصوص، تصحیح حامی ناجی، چاپ اول، تهران، سخن.
- صدری، بهنام (1386) ، کمال الدین بهزاد (مجموعه مقالات همایش بین المللی) ، تهران، فرهنگستان هنر.
- طبیبی، عبدالحکیم (1368) ، تاریخ هرات در عهد تیموریان، چاپ اول، تهران، هیرمند.
- کهن، راب (1350) ، گنجینه ای از تلمود، ترجمه امیر فریدون گرگانی، تهران، زیبا.
- گرابر، اولگ (1390) ، مروری بر نگارگری ایرانی، ترجمه مهرداد وحدتی دانشمند، چاپ دوم، تهران، فرهنگستان هنر.
- مک گراث، آلیستر (1384) ، درسنامه الاهیات مسیحی، ترجمه بهروز حدادی، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
- ناسی، کریستا (1378) ، نگارگری به مثابه هنر مینوی، فصلنامه هنر، شماره تابستان، معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، صص163-156.
-نصر، سیدحسین (1387) ، آرمان ها و واقعیت های اسلام، ترجمه شهاب الدین عباسی، تهران، دفتر پژوهش و نشر سهروردی.
-نصر، سیدحسین (1382) ، مجموعه مقالات (جاودان خرد) ، به اهتمام سید حسن حسینی، تهران، سروش.
- نصری، امیر (1388)، حکمت شمایل های مسیحی، چاپ اول، تهران، چشمه.
مقالات:
- بورکهارت، تیتوس، (1378) ، نظری بر اصول و فلسفه هنر اسلامی، ترجمه غلامرضا اعوانی، فصلنامه هنر دینی، شماره دوم، صص 68-67.
- بورکهارت، تیتوس، (1381) ، سهم هنرهای زیبا در تعلیم مسلمانان، ترجمه سید علاء الدین طباطبایی، فصلنامه فرهنگستان هنر، خیال، شماره سوم، صص 33-23.
-شایگان، داریوش (1370) ، فضای ایرانی (پنج اقلیم حضور ایرانی، مصاحبه رامین جهانبگلو)، فصلنامه ایران نامه، سال دوازدهم، صص 368-343.
- شایگان، داریوش (1371) ، تصویر یک جهان یا بحثی درباره هنر ایران، فصلنامه هنرهای تجسمی، شماره دهم، صص 45-31.
- مهدی زاده، علی رضا (1390) ، مناسبت شرایط فرهنگی دوران بهزاد با هنر و خلاقیتش، فصلنامه هنر، شماره تابستان و پاییز، معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، صص92-81.
منابع انگلیسی:
-Eliade, Mircea,(1987), The Encyclopedia Of Religion, Vol 7, New York: Macmillan. Publishing Company.
- Ouspensky, Leonid(1978), Theology of Icon, New York: St Vladimir,s.   Seminary Press.
-Durand,Jannic(1999),Byzantine Art,Italy,Terralil.
منابع تصاویر:
- آژند، یعقوب (1395) ، نگارگری ایران، جلد دوم، تهران، سمت.در انتها منابع فارسی مقاله به انگلیسی هم ترجمه و ضمیمه شود.
- Eleanor, Sims (2002), Peerless images: Persian Painting and its Sources. New  Haven, Yale University Press.
-Durand,Jannic(1999),Byzantine Art,Italy,Terralil.