درآمدی بر گونه‌شناسی نقوش انسانی سفال‌های زرین فام سده‌های میانه اسلامی ری و کاشان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار باستان شناسی و عضو هیئت علمی دانشگاه هنر اصفهان

2 کارشناس ارشد باستان شناسی دوران اسلامی دانشگاه هنر اصفهان

چکیده

مطالعه نقوش تزئینی سفال‌های زرین فام سده‌های میانه اسلامی در ایران، اطلاعات گوناگونی را در اختیار ما قرار می‌دهد. اگرچه این سفال‌ها جذابیت بصری کمتری نسبت به سفال‌های مینایی دارند، با این حال منبع موثقی برای مستندنگاری و پژوهش نقوش، محسوب می‌شوند. فن ساخت سفال زرین‌فام بسیار خاص و منحصر به فرد بوده و بعضاً جنبه اشرافی و تجمل گرایانه داشته است. این ویژگی سبب نقش‌پردازی دقیق و ترسیم جزئیات به روی آن‌ها شده که پژوهش پیرامون این نوع سفال و مشخصاً طرح و نقش آن را ضروری می‌سازد. در این مقاله قریب به 30 شی زرین‌فام سده‌های میانه اسلامی ایران که اکثراً در شهرهای کاشان و ری ساخته شده‌اند، انتخاب و به بررسی نقوش انسانی آن‌ها اقدام شده است.
با انجام این پژوهش چنین استنباط می‌گردد که نقوش انسانی سفال‌های زرین فام این محدوده زمانی- در عین تکثر- دارای چهارچوب معین، ترکیب‌بندی خاص و دسته‌بندی دقیق و مشخصی هستند که به آن‌ها پرداخته خواهد شد. همچنین نوع پوشش و زیورآلات مردان و زنان در این دوره دارای انواع متفاوتی است که هریک ویژگی‌های خاص خود را دارا هستند. روش انجام این پژوهش تاریخی - توصیفی، و روش جمع‌آوری اطلاعات آن کتابخانه‌ای و با رویکرد کیفی است. تصاویر اشیا مورد استفاده در مقاله از درگاه اینترنتی موزه‌های مطرح خارج از کشور و همچنین موزه‌های معتبر داخلی گردآوری شده و طراحی نقوش آن توسط نگارندگان صورت پذیرفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Introduction to Typology of Human Motifs of Luster-painted earthenware in Middle Islamic Centuries of Rei and Kashan

نویسندگان [English]

  • ... ... 1
  • ... ... 2
1 ...
2 ...
چکیده [English]

Studying the ornamental motifs of luster-painted earthenware in the middle Islamic centuries of Iran provides us with diverse information. Although the pottery are of less visual attractiveness than enamel ones, they are regarded as a reliable resource for motifs documentation and research. The production method of luster-painted earthenware is very specific and unique and sometimes holds luxurious and patrician facet. This characteristic has caused precise motif-making and detail drawing on them that makes it necessary to conduct a research surrounding such kind of pottery and especially their pattern and motif. In this article, around 30 luster-painted earthenware of Iran’s middle Islamic centuries, having been mostly built in Kashan and Rei cities, have been chosen and their human motifs were studied. Through conducting such research, it is inferred as so human motifs of luster-painted earthenware in this time limit, although being maximal, are of definite framework, specific composition and precise classification that they will be dealt with. Also, the covering type and men and women finery in this era are of different types having their own peculiar features. The research method of this study is a historical-descriptive one and data collection method is through library and with a qualitative approach. The pictures of objects used in this article have been gathered from Internet portal of international prominent museums and also interior ones and its motifs design has been done by the authors.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Pottery of middle Islamic centuries
  • luster-painted earthenware
  • Kashan and Rei
  • human motifs
کتاب
- براند، باربارا (1383)، هنر اسلامی، ترجمه مهناز شایسته فر، چاپ اول، تهران، موسسه مطالعات هنر اسلامی.
- بهرامی، مهدی (1327)، صنایع ایران؛ ظروف سفالین، چاپ اول، تهران، دانشگاه تهران.
- پوپ، آرتور آبهام (1387)، شاهکارهای هنر ایران، اقتباس و نگارش پرویز ناتل خانلری، چاپ دوم، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- پوپ، آرتور آپهام (1387)، سیری در هنر ایران، ترجمه فاطمه کریمی، چاپ اول، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
- توحیدی، فائق (1386)، فن و هنر سفالگری، چاپ پنجم، تهران، سمت.
- حسن، زکی محمد (1384)، چین و هنرهای اسلامی، ترجمه غلامرضا تهامی، تهران، ققنوس.
- خواجه احمد عطاری، علیرضا (1389)، سیر طراحی در نگارگری ایران(دوره های مغول، تیموری و صفوی)، اصفهان، انتشارات دانشگاه هنر اصفهان.
- کاتلی، مارگریتا، هامبلی، لوئی(1376)، هنر سلجوقی و خوارزمی، ترجمه دکتر یعقوب آژند، تهران، انتشارات مولی.
- کربن، هانری (1358)، ارض ملکوت، ترجمه ضیا الدین دهشیری، تهران، مرکز ایرانی مطالعات فرهنگ ها.
- کریمی، فاطمه و محمد یوسف کیانی (1364)، هنر سفالگری دوره اسلامی ایران، تهران، مرکز باستان شناسی ایران.
- کیانی، محمد یوسف و فاطمه کریمی (1364)، هنر سفالگری دوره اسلامی ایران، چاپ اول، تهران، مرکز باستان شناسی ایران
- کیانی، محمد یوسف (1379)، پیشینه سفال و سفالگری در ایران، انتشارات نسیم دانش، تهران.
- گدار، آندره (1354)، هنر ایران، ترجمه بهروز حبیبی، تهران، دانشگاه ملی ایران.
- مقدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد (1361)، احسن التقاسیم فی معرفه الاقاسیم، مترجم علی نقی منزوی، چاپ اول، تهران، شرکت مولفان و مترجمان ایران.
- نیستانی، جواد و زهره روح فر(1389)، ساخت لعاب زرین فام در ایران بر اساس مطالعات تاریخی و پژوهش های آزمایشگاهی (با تکیه بر رساله ابوالقاسم عبدالله کاشانی، تالیف 7و8 ه.ق) تهران، انتشارات آرمانشهر.
- واتسون، آلیور(1382)، سفال زرین فام ایرانی، ترجمه شکوه ذاکری، تهران، انتشارات سروش.
مقالات
- بهنام، عیسی (1341)،‌نقاشی روی ظروف سفالین لعابدار‌، هنر و مردم، شماره 4، صص21-16.
- نیک خواه، هانیه، محمد خزایی، غلامعلی حاتم و جواد نیستانی (1390)، ‌بازتاب شکل گیری دو پدیده اجتماعی بر سفال های زرین فام دوره ی سلجوقیان؛ پیدایش طبقه متوسط و مردمی شدن هنر‌. پژوهش نامه ی انجمن ایرانی تاریخ سال سوم، شماره ی نهم، صص 125-107.
پایان‌نامه
- خسروی خافتری، م (1390)، ‌بررسی ارزش های فرهنگی در عناصر تصویری نقوش پرنده در ظروف سلجوقی‌، کارشناسی ارشد، مجتبی اللهیاری، پژمان رحیمی‌زاده.
- سلیمانی معز، و (1389)،‌بررسی تحلیلی نقوش سفال های زرین فام سده های ششم و هفتم ری‌، کارشناسی ارشد، فیروز مهجور، لیلی نیاکان.
- شناور ماسوله، ف (1389)،‌ بررسی تطبیقی نقش مایه های انسانی در ظروف دوره ساسانی و سلجوقی‌، کارشناسی ارشد، محمد طاووسی، سوسن بیاتی.
- کیان نژاد، ر(1384)،‌ بررسی ساختار زیبایی شناسی سفال های سلجوقی‌، کارشناسی ارشد، غ‍لام‍ع‍ل‍ی‌ ح‍ات‍م‌، م‍ح‍م‍د خ‍زای‍ی‌.
انگلیسی
-Arberry,AJ (2001),The Islamic art of Persia,Good Word ,india.
-Bahrami,Mehdi(2004),Gurgan Faiences,Costa Mesa.Mazda.
-Kuhnel.Ernest(1970), Islamic art, G.Belland sons ,London.
سایت
-www.vam.ac.uk
-www.metmuseum.org
-www.ashmolean.org
-www.imjnet.org.il