بررسی تناسب اعداد گنگ در ساختارحروف خط ثلث

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی دانشکده هنر دانشگاه بوعلی‌سینا همدان

2 عضو هیئت علمی دانشکده هنر - دانشگاه بوعلی‌سینا، همدان

3 عضو هیئت علمی دانشکده هنر -دانشگاه بوعلی‌سینا، همدان

چکیده

ی‌شک یکی از روش‌های موثردر ارزیابی کیفیت و عیار آثار هنری بررسی نظم و تناسبات هندسی است. همچنین وجود ضوابط و معیارهای تناسب طلایی و تناسبات ریاضی و هندسی در هستی و نظم بی‌بدیلی موجود در اجزای گیتی موید وجود رمز و رازهای ریاضی در جهان است و بر اهمیت این روش‌ها در ارزیابی اثر هنری صحه می‌گذارد. از سوی دیگر، تاکید وکاربردهای فراوان هندسه در هنر اسلامی باعث اهمیت دوچندان این موضوع نزد پژوهشگران می‌گردد. خط ثلث به‌عنوان یکی از مهم‌ترین خطوط اسلامی از جایگاه ویژه‌ای در هنر اسلامی برخوردار است. در این تحقیق ابتدا به پیشینه و اهمیت هندسه در تفکر یونانی و اسلامی پرداخته شد و اهمیت آن بررسی شد، سپس با معرفی مهم‌ترین روش‌های سنجش تناسب اعداد گنگ تلاش گردید تا با ارزیابی شکل حروف خط ثلث بر اساس تناسب اعداد گنگ و تطبیق نسبت‌های فوق با حروف این خط، وجود این تناسبات به صورت موردی در خوشنویسی خط ثلث شناسایی گردد. تحلیل‌های انجام شده از نمونه‌های مفردات و برخی مرکبات خط ثلث در این پژوهش با معیارهای تناسب اعداد گنگ و تناسب طلایی، به روش توصیفی- تحلیلی و با انطباق اصول این تناسب بر حروف خط ثلث انجام شد. برای رسیدن به این هدف یعنی یافتن تناسب اعداد گنگ در شکل حروف خط ثلث در ابتدا اشکال مشابه حروف در تعداد نقطه حذف شد. سپس با دسته بندی و آنالیز حروف با ترسیم هندسی سعی شد تا نسبت‌های قابل پذیرشی از تناسب هندسی در شکل حروف یافته شود. سرانجام با تبیین قابلیت‌های ترکیب‌پذیری حروف خط ثلث و معرفی اجزای مشترک حروف این خط معرفی شد. پس از تحلیل و بررسی در پایان مشخص گردید که حروف خط ثلث علاوه بر بهره‌مندی از نظم عددی در ساختار حروف، از نظام تناسبات اعداد گنگ نیز پیروی می‌کنند.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study on the Irrational Proportion in the Structure of Thuluth Scripts

نویسندگان [English]

  • Hamid reza chatr Bahr 1
  • Jamshid Molla pour 2
  • Gholam Reza Shamlo 3
1
2
3
چکیده [English]

Abstract
Undoubtedly, one of the influential ways of assessing art works qualities is to examine its geometrical order and proportions. Also, the existence of golden proportion criterion and mathematical and geometrical proportion in the world as well as the incomparable order in the world components confirm the existence of mathematical secrets and mysteries in the world and also endorse the importance of these ways in art works assessment. On the other hand, the emphasis and many applications of geometry in Islamic art have made this issue more important to the researchers. Thuluth script has a very prominent importance among Islamic Calligraphy in Islamic art. In this study, first we dealt with the record and importance of geometry in Islamic and Greek thoughts, then, we introduced the most significant ways of irrational numbers ‘proportion measurement. Therefore, having assessed the form of Thuluth script alphabets based on irrational numbers proportion and comparing those ratios to the alphabets the existence of those proportions in Thuluth calligraphy could be recognized. In this research, the accomplished analysis of individuals facts and some composites’ one of Thuluth script.
Thuluth was done though irrational numbers and golden proportion criteria in a descriptive-analytic way and information gathering was done by means of conformity of principles of this proportion with words of Thuluth script. To do so, the shapes similar to the alphabets in number of dots were omitted. Then, the geometrical proportion admissible ratios in form of alphabets through classification and analysis of those alphabets were discovered. The method of finding these ratios was based on putting some of those alphabets as proportion indicator. So, it was tried to appoint this criterion as an important part of the alphabets details. In addition, the short and long forms of alphabets were compared. Finally Thuluth script alphabets common components were introduced by making clear the combinability of words of this handwriting. In the end, it became clear that these alphabets follow irrational numbers proportion as well as enjoying numbers structural order.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Thuluth script
  • golden ratio and irrational numbers
  • geometry
  • Islamic Art
کتاب
- الامدی، حامد، مصطفی ‌حلیم، حافظ صائم، محمد هاشم(1383)، ثلث‌نویسی، تهران: یساولی
- السعید، عصامه، عایشه پارمان(1387)، نقش‌های هندسی در هنر‌اسلامی، ترجمه مسعود رجب‌نیا، تهران: سروش.
- آیت اللهی، حبیب‌الله(1390)، مبانی نظری هنرهای تجسمی، تهران: سمت.
- بلخاری، حسن(1390)، مبانی عرفانی هنر و معماری اسلامی، تهران: سوره مهر.
- بلخاری، حسن(1392)، فلسفه هنر اسلامی، تهران: علمی و فرهنگی.
- بلخاری، حسن(1388)، هندسه خیال و زیبایی پژوهشی در آرا اخوان‌الصفا درباره حکمت هنر و زیبایی، تهران: موسسه تالیف، ترجمه و نشر آثار هنری «متن».
- پازوکی، شهرام(1393)، رویکرد عرفانی به هنر اسلامی، منتشر شده در کتاب: جستارهایی در چیستی هنر اسلامی، هادی ربیعی، تهران: فرهنگستان هنر.
- تیلور، س. س. و ‌(1392)، دانشنامه فلسفی راتلج، جلد: 1، ترجمه حسن فتحی، تهران: حکمت.
- دانشنامه ایرانیکا (1384)، جلد: 4، خوشنویسی، ترجمه گروه مترجمان، زیر نظر پیمان متین، تهران: امیرکبیر.
- زین االدین المصرف، ناجی(1971)، بدائع الخط العربی، وزاره اعلام‌بغداد.
- سفادی، یاسین حمید(1393)، خوشنویسی اسلامی، ترجمه مهناز شایسته‌فر، تهران: موسسه مطالعات هنر اسلامی.
- شیمل، آنه ماری(1386)، خوشنویسی اسلامی، ترجمه: مهناز شایسته‌فر، تهران: موسسه مطالعات هنر اسلامی.
- ضیمران، محمد(1392)، فلسفه هنر ارسطو، تهران: موسسه تالیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن.
- عمید، حسن(1367)، فرهنگ فارسی عمید، تهران: امیرکبیر.
- فضائلی، حبیب الله، (1388)، تعلیم خط، تهران: سروش.
- فضائلی، حبیب الله، (1390)، اطلس خط، تهران: سروش.
- کاپلستون، فردریک (1380) تاریخ فلسفه غرب، جلد 2 ، ترجمه ابراهیم دادجو، تهران: سروش و علمی فرهنگی.
- کاپلستون، فردریک(1380)، تاریخ فلسفه غرب، جلد 1، ترجمه سید جلال‌الدین مجتبوی، تهران: سروش و علمی فرهنگی.
- کویریک، او، استینسون، ویگ و...(1393) مبانی هنر نظریه و عمل، ترجمه محمدرضا یگانه دوست، تهران: سمت.
- گات، بریس، دومنیک‌مک‌آیورلوپس(1393)، دانشنامه زیبایی‌شناسی، ترجمه منوچهر صانعی و دیگران، تهران: موسسه تالیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن.
- نجیب اغلو، گلرو‌ (1379)، هندسه و تزیین در معماری اسلامی، ترجمه مهرداد قیومی بیدهندی، تهران: روزنه.
مقاله
-کاسپور، هدا، عبدالرضا چارئی(1392) مقایسه تطبیقی شیوه خط خوشنویسان تأثیرگذار در تولید نرم‌‌افزارهای خوشنویسی با شیوه‌های رایج درخط نستعلیق(شیوه کلهر و میرعماد) وخط ثلث(شیوه ترکی و عربی)، نگره، دوره 8، شماره 25، صص 63-51.
انگلیسی
1-Hambidge, Jay, ( 2003), Dynamic Symmetry: The Greek Vase, Whitefish, MT: Kessinger Publishing.
2- Huntley, H.E, ( 1970) The Divine proportion, A Study in Mathematical Beauty, Dover Publication, Inc, New York.
3-Lawlor, Robert, (2002), Sacred Geometry, Philosophy and Practice, Thames & Hudson LTD, London.
4- Nasr, S.H, (1964), An Introduction to Islamic Cosmological Doctrines, Cambridge, mass.