جایگاه و بررسی متون مذهبی و ادبیات عرفانی جامی در نگاره یوسف و زلیخا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه تربیت مدرس

2 کارشناسی ارشد هنر اسلامی دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

در بین قصص قرآنی، داستان حضرت یوسف (ع) و زلیخا از رهگذر قرآنی و بویژه تفاسیر قرآنی، در نظم و نثر فارسی و عربی، مورد توجه شاعران و نویسندگان قرار گرفته است. در این قصه که به موارد بیشماری از رفتارهای اجتماعی اشاره شده، همواره یکی از رایج ترین داستان‌ها بوده و در فرهنگ اسلامی یکی از محوری‌‌ترین حکایات به شمار می‌آید. بخش‌های مختلف این داستان نیز بارها توسط نگارگران در مکاتب گوناگون نگارگری به تصویر در آمده است که ماجرای یوسف و زلیخا که حاوی نکات حکمت آمیز و اخلاقی و اجتماعی است، بیشتر از سایر بخش‌های دیگر داستان در آثار نگارگران دیده می‌شود و در میان آنها نگاره «گریز حضرت یوسف (ع) از زلیخا» اثر بهزاد، به عنوان یک اثر شاخص و برجسته در تاریخ نگارگری بشمار می‌رود. در این مقاله وجوه عرفانی این واقعه، از منظر قرآن و متون مذهبی از جمله تفاسیر دینی و عرفانی و همچنین ادبیات عرفانی جامی، شاعر و عارف نامی سده پانزدهم/ نهم با تأکید بر زیبایی شناسی این نگاره و تطبیق آن با تفاسیر دینی و تأثیرگذاری ادبیات عرفانی بر آن مورد تحلیل قرار گرفته است. در ادامه به بررسی چند اثر دیگر با این موضوع، به اجمال پرداخته شده است. نتیجه ای که از این مقاله مستفاد می‌گردد، این است که تصویرگر این نگاره، متأثر از اندیشه‌های یک مشرب عرفانی بوده و این نگاره را بر اساس همین اندیشه‌ها و نیز تفاسیر عرفانی سوره مذکور تصویرگری کرده است. شیوه تحقیق در این مقاله بصورت تاریخی و تحلیلی- توصیفی و به روش اسنادی- کتابخانه ای انجام شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Aesthetical Study on the Painting of “The Flee of Yusuf from Zulaikha” According to the Religious Texts and the Theological Literature of Jami

نویسندگان [English]

  • Mahnaz Shayesteh Far 1
  • Mohammad Zaree 2
1
2
چکیده [English]

Among the stories of the holy Quran, the story of Yusof and Zulaikha has always been a topic of interest for writers and poets. The story that is one of the most significant stories in Islamic culture focuses on many social behaviors and has always been one of the most significant social events. Different scenes of the story is also portrayed in different schools of painting. The story of Yusef and Zulaikha because of its many moral and ethical features has been depicted greatly compared to the other stories of this prophet. The painting of “the flee of Yusuf from Zulaikha” by Behzad is one of the most significant artworks in the history of Persian art. In this paper, the theological aspects of this event from the viewpoint of the Holy Quran, religious texts and also the religious literature of Jami, the famous Persian poet of the fifth/ninth century all indicate the aesthetical perspective of this painting and its affiliation with religious interpretations. The conclusion of this study reflects the fact that the painter of this work of art was influenced by religious theology and the paintings is illustrated based on these mentioned traits. The paper follows a historical and analytical methodology and data is collected via library and documentation research.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Yusof and Zulaikha
  • Kamal-al Din Behzad
  • Jami
  • theological literatures
  • verses of the holy Quran
  • hadiths

مراجع

کتاب
- قرآن کریم.
- انصاری، خواجه عبدالله(1374)، تفسیر ادبی و عرفانی قرآن مجید، تألیف امام احمد میبدی، نگارش حبیب الله آموزگار، تهران: اقبال.
- آژند، یعقوب(1389)، نگارگری ایران، ج اول، تهران: سمت.
- بلخاری قهی، حسن(1388)، مبانی عرفانی هنر و معماری اسلامی، تهران: سوره مهر.
- پازوکی، شهرام(1388)، حکمت هنر و زیبایی در اسلام، تهران: فرهنگستان هنر.
- پاکباز، رویین(1387)، دایره المعارف هنر، تهران، فرهنگ معاصر.
- پاکباز، رویین(1389)، نقاشی ایران از دیرباز تا امروز، تهران: زرین و سیمین.
- جامی، عبدالرحمن بن احمد(1386)، آوردگاه متکلمان، حکما و عرفا (الدره الفاخره)، ترجمه و شرح از علی اوجبی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- جامی، عبدالرحمن بن احمد(1386)، مثنوی هفت اورنگ، تصحیح مرتضی مدرس گیلانی، تهران: اهورا – مهتاب.
- جامی، عبدالرحمن بن احمد(1389)، دیوان، با مقدمه و تصحیح محمد روشن، تهران: نگاه.
- رازی، ابوالفتوح(ابوالفتوح جمال‌الدین حسین بن علی بن محمد الخزاعى)(1389)، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن مشهور به تفسیر شیخ ابوالفتوح رازی، به کوشش محمد جعفر یاحقی و محمد مهدی ناصح، ج 11، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
- ریاضی، حشمت الله(1387)، داستان‌ها و پیام‌های هفت اورنگ جامی، تهران: حقیقت.
- زکی، محمد حسن(1320)، صنایع ایران بعد از اسلام، ترجمه محمد علی ضیائی، تهران: اقبال.
- ستاری، جلال(1373)، درد عشق زلیخا، پژوهشی در قصه یوسف (ع)، تهران: توس.
- سعدی شیرازی، مصلح الدین(1390)، کلیات سعدی، تهران: بهزاد.
- طباطبایی، محمد حسین(1388)، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه محمد باقر موسوی همدانی، تهران: محمدی.
- عکاشه، ثروت(1380)، نگارگری اسلامی، ترجمه غلامرضا تهامی، تهران: حوزه هنری.
- فراهی هروی، معین‌الدین(1357)، حدائق الحقایق فی کشف اسرار الدقائق، تفسیر سوره یوسف، به کوشش سید جعفر سجادی، تهران، امیر کبیر.
- قشیری، ابوالقاسم عبدالکریم بن هوازن(بی تا)، لطایف الاشارات، با مقدمه و تحقیق ابراهیم بسیونی، قاهره: دارالکتاب العربی للطباعه و النشر.
- لاهیجی، شمس الدین محمد(1371)، مفاتیح الاعجاز فی‌شرح‌گلشن‌راز، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا برزگر خالقی و عفت کرباسی، تهران: زوار.
- مکارم شیرازی، ناصر و دیگران (1374)، تفسیر نمونه، ج9، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
- میبدی، ابوالفضل رشید الدین(1339)، کشف الاسرار و عده الابرار، به اهتمام علی اصغر حکمت، تهران: امیرکبیر.
- نصر، سید‌حسین(1389)، هنر و معنویت اسلامی، ترجمه رحیم قاسمیان، تهران: حکمت.
مقاله
- پروینی، خلیل و سید علی دسپ(1389)، «رویکرد عرفانی به داستان حضرت یوسف(ع) در تفاسیر عرفانی»، دو فصلنامه ادبیات عرفانی، سال دوم، شماره 3، صص40- 7.
حسینی، مهدی(1378)، «نگارگری سنتی ایران»، فصلنامه هنر‌نامه، سال دوم، شماره 3، صص 48-29.
- خبری، محمدعلی، سید حبیب‌الله آیت‌اللهی، محمد طاووسی،‌ سید‌حبیب‌الله لزگی،(1387)، «بررسی حکمت و زیبایی قصه یوسف (ع) در قرآن‌کریم»، فصلنامه تخصصی پژوهش‌های میان رشته‌ای قرآنی، سال اول، شماره اول، صص 34-19.
- رادمنش، سید محمد و محمود، مهر آوران(1380)، تصویرهای قرآنی در آثار منظوم جامی»، ضمیمه نشریه زبان و ادبیات دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره 2، صص 82-71.
- شایسته‌فر، مهناز(1388)، تعامل معماری و شعر فارسی در بناهای عصر تیموری و صفوی، دو فصلنامه مطالعات هنر‌اسلامی، سال ششم، شماره 11، صص 104-79.
- صدقی، حسین(1380)، اندیشه های جامی در مثنوی‌های هفت اورنگ، پژوهش‌های فلسفی، (نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی)، شماره 178-179، صص 154 – 119.
نوروزی طلب، علیرضا. (1388)، کتاب ماه‌هنر، زیبایی و ذات‌شناسی هنر‌اسلامی، تهران، شماره 129. صص‌31-4.
انگلیسی

1-Bahari, Ebadollah. (1997), Bihzad: Master of Persian painting,
London, New York.
سایت
-http://metmuseum.org/exhibitions view?exhibitionId={fbcd9d06-511c-4890-a562-0faae96a8314}&oid=452672)

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار