گونه شناسی تزیینات گنبد غفاریه مراغه براساس الگوی تطبیقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجو دکتری مرمت ابنیه تاریخی/ مربی دانشگاه هنر اصفهان

2 /دانشجو کارشناسی ارشد مرمت ابنیه تاریخی/ دانشگاه اصفهان

چکیده

گنبد غفاریه متعلق به دورة ایلخانان و دارای تزیینات بسیار زیبا، به‌ویژه انواع هنر کاشی‌کاری مرسوم در این دوره است. برخی از عناصر معماری در گنبد غفاریه، ایرانی نیست و همین‌طور در ضلع جنوبی، شرقی و غربی بنا از نشانی به نام چوگان‌دار استفاده شده که در بنای دیگری در ایران مشاهده نشده است که این نشان به‌نوعی هویت بنای غفاریه را مشخص می‌کند.
دربارة تزیینات و حتی معماری بناهای دورة ایلخانی، بالاخص گنبد غفاریۀ مراغه به‌قدر کافی صحبت نشده است. برخی از تزیینات بناها، مانند کاشی معرق و تکنیک جدید کاشی لعاب‌پران، در این دوره شکل گرفته و از این دوره کاربرد کتیبه‌های کاشی معرق به‌صورت جدی فراگیر شده است. با بررسی تزیینات گنبد غفاریه و نمونه‌های مشابه آن، به‌ویژه در دورة ایلخانی، می‌توان به دسته‌بندی جامعی از تزیینات این دوره دست یافت. پرداخت اطلاعات در پژوهش حاضر به شیوة توصیفی، مقایسه‌ای و تحلیلی بوده و روش یافته‌اندوزی در آن به‌صورت کتابخانه‌ای و میدانی است و تقریباً هفده بنا از دوره‌های مختلف مثل گنبدسرخ، گنبد سلطانیه، مسجد جامع اشترجان و... گونه‌شناسی شده است. حاصل این مطالعه، شناخت تزیینات گنبد غفاریه، برج‌مقبره‌های پیشین و بناهای هم‌عصرگنبد است. در این گنبد تزیینات متنوعی به‌کاررفته که منشأ آن در این دوره و از نمونه‌های اولیۀ این تزیینات است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Typological Study on the Ornamentation of the Qafarieh Dome of Maraqeh with Emphasis on a Comparative Schema

نویسندگان [English]

  • Hamid Farahmand Brojeni 1
  • Parvin Soleymani 2
چکیده [English]

The Qafarieh Dome of the Ilkhanid era displays a remarkable ornamentation specifically diverse tile-work patterns that are unique to this age. A number of the architectural elements of the Qafarieh Dome are not Persian and in the south, east and west wings of the monument an emblem in the name of Chogan-Dar is identified; a name which is not seen in other Persian monuments.
There is inadequate research on Ilkhanid monuments especially the Qafarieh Dome of Maraqeh. Many of the famous architectural ornamentations of Persian art and architecture such as mosaic and luster tiles were first introduced in this era. Furthermore, mosaic inscriptional tiles were officially used in the Ilkhanid era. By investigating the ornamentation of the Qajarieh Dome and many similar Ilkhanid monuments, the specific designs and decorations of this era are classified and ordered. In this paper, seventeen monuments including the Sorkh Dome, Sultanieh Dome, Oshtorjan Jami Mosque are selected and focused upon. The findings of this paper introduce the decorations of Qafarieh Dome with its diverse and original ornamentation in relation to other Ilkhanid monuments.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qafarieh Dome
  • Tomb Tower
  • Mosaic Tiles
  • Luster-tile
  • Ilkhanid era
1-اتینگهاوزن، ریچارد؛ گرابر، الگ، 1381، هنر و معماری اسلامی(1)، یعقوب آژند، انتشارات سمت.
2-بلر، شیلا اس؛ جاناتان ام. بلوم 1382، هنر و معماری اسلامی در ایران و آسیای مرکزی، سیدمحمد موسی هاشمی، جلد اول، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
3-بهشتی، محمد؛ قیومی، مهرداد، 1388، فرهنگنامه معماری ایران در مراجع فارسی، اصطلاحات و مفاهیم، فرهنگستان هنر.
4-پوپ، آرتور؛ آکرمن، فیلیس، 1387، سیری در هنر ایران، تهران، انتشارات شرکت علمی و فرهنگی.
5-پیرنیا، محمدکریم، 1387، سبک‌شناسی معماری ایرانی، نشر سروش دانش، چاپ ششم.
6-پیرنیا، محمدکریم، 1384، آشنایی با معماری اسلامی ایران، غلامحسین معماریان، انتشارات دانش.
7-زمرشیدی، حسین، 1365، گره چینی در معماری اسلامی و هنرهای دستی، مرکز نشر دانشگاهی.
8-غروی، مهدی، سال 1376، آرامگاه در گستردة فرهنگ ایرانی، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
9-گدار، آندره؛ گدار، یدا؛ سیرو، ماکسیم 1371، آثار ایران، ابوالحسن سروقد مقدم، جلد3، بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
10- ویلبر، دونالد، 1346، معماری اسلامی ایران در دورة ایلخانیان، عبدالله فریار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
11-ویلبر، دونالد، 1389، سیر تحول کاشیکاری در معماری ایران (دورة اسلامی)، ربابه خاتون پیله‌فروش، انتشارات چهارطاق.
12-مشکوتی، نصرت‌الله، 1349، فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران، اولین نشریة سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران، تهران: سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران.
13-مصطفوی، محمدتقی، 1375، اقلیم پارس (آثار تاریخی و اماکن باستانی فارس)، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ایران.
14-هنرفر، لطف‌الله، 1350، گنجینة آثار تاریخی اصفهان، کتابفروشی ثقفی.
15-هواک، جان؛ هانری، مارتن، 1382، سبک‌شناسی معماری در سرزمین‌های اسلامی، انتشارات علمی و فرهنگی.

سایت:
16-http://archnet.org/library/sites/one-site.jsp?site_id=9201, 2011/06/04,18:05